Ian poladamhach

Is éard is ian poladamhach (ar a dtugtar freisin ian iladamhach nó ian móilíneach) ann ná ian a cruthaíodh trí leictreon amháin nó níos mó a bhaint (iain dheimhneacha) as móilín nó a chur leis (iain dhiúltacha) gan an struchtúr móilíneach a scoilt. Freagraíonn mais an iain seo do shuim mhaiseanna na n-iseatóp is flúirsí a tharlaíonn go nádúrtha de na hadaimh éagsúla a chuimsíonn an móilín (le ceartúchán do mhaiseanna an leictreoin/na leictreon a chailltear nó a fhaightear). Mar shampla, beidh mais an iain mhóilíneach de bhróimeatán C₂H₅Br cothrom le 2×12 móide 5×1.0078246 móide 78.91839 lúide mais an leictreoin (m_e). Tá sé seo cothrom le 107.95751 u−m_e, arb é u an t-aonad maise adamhaí aontaithe, atá bunaithe ar an gcaighdeán go bhfuil mais an iseatóip¹²C = 12 u go beacht.^[1]

I dtéarmaí eile, is éard atá ann ná sraith de dhá adamh nó níos mó nasctha go comhfhiúsach, nó coimpléasc miotail, ar féidir a mheas mar aonad amháin agus a bhfuil lucht glan aige nach bhfuil ina nialas. Murab ionann agus móilín, a bhfuil lucht glan de nialas aige, is ian é an speiceas ceimiceach seo. Tá an bhrí "a lán" ag an réimír pola- sa Ghréigis, ach is minic a chuirtear síos ar iain de dhá adamh mar poladamhach nó iladamhach.^[2]

Sa litríocht níos sine, féadfar tagairt a dhéanamh d'ian poladamhach ina ionad sin mar fhréamh (nó go hannamh, mar ghrúpa fréimhe). In úsáid chomhaimseartha, tagraíonn an téarma fréamh do shaorfhréamhacha éagsúla, ar speicis iad a bhfuil leictreon neamhphéireáilte acu agus nach gá iad a bheith lucthaithe.

Tá roinnt patrún ann ar féidir a úsáid chun ainmníocht na n-ainian poladamhach a fhoghlaim. Ar an gcéad dul síos, nuair a chuirtear an réimír dé le hainm, cuirtear hidrigin le foirmle an iain agus méadaítear a lucht faoi 1, agus an dara ceann mar iarmhairt ar lucht +1 an iain hidrigine. Rogha eile ar an réimír dé- is ea an focal hidrigin a úsáid ina háit: an t-ainian a dhíorthaítear ó H⁺+. Mar shampla, lig dúinn smaoineamh ar ian carbónáite (CO₃^2-).

H⁺ + CO₃^2- → HCO₃^-.

Tugtar décharbónáit nó hidrigincharbónáit air. Tugtar prótónáitiú ar an bpróiseas seo.

Ocsainiain is ea an chuid is mó de na hainiain pholadamhacha choitianta, bunanna comhchuingeacha d'ocsaigéid (aigéid a dhíorthaítear ó ocsaídí na ndúl neamhmhiotalach). Mar shampla, an t-ainian sulfáite, SO₄^2-) díorthaithe ó H₂SO₄, ar féidir é a mheas mar SO₃ + H₂O.

Tá an dara riail bunaithe ar staid ocsaídiúcháin an adaimh lárnaigh san ian, a bhaineann go minic (ach ní i gcónaí) go díreach le líon na n-adamh ocsaigine san ian, ag leanúint an phatrúin a thaispeántar thíos. Taispeánann an tábla seo a leanas an fhine ocsainiain chlóirín:

Staid ocsaídiúcháin	−1	+1	+3	+5	+7
Ainm an ainiain	clóiríd	hipeaclóirít	clóirít	clóráit	sárchlóráit
Foirmle	Cl-	ClO-	ClO2-	ClO3-	ClO4-
Sstruchtúr

De réir mar a mhéadaíonn líon na n-adamh ocsaigine atá ceangailte le clóirín, éiríonn uimhir ocsaídiúcháin an chlóirín ní ba dheimhní. Is é an patrún coitianta seo a leanas is cúis leis seo; ar dtús, meastar gurb é an t-ian -áit ainm an bhuin; nuair a chuirtear sár- réimír leis cuireann sé ocsaigin leis, agus ag athrú an iarmhír -áit go -ít laghdaítear líon na n-ocsaiginí faoi cheann amháin, gan an lucht a athrú. Leanann an patrún ainmniúcháin laistigh de go leor sraitheanna oxyanion éagsúla bunaithe ar fhréamh caighdeánach don tsraith áirithe sin. Tá ocsaigin amháin níos lú ag an g an -ít ná an -áit, ach d'fhéadfadh go mbeadh uimhreacha difriúla d'adaimh ocsaigine ag -áit.Tá ceann amháin níos lú ocsaigine ag an -ít ná an -áit, ach d'fhéadfadh uimhreacha éagsúla adamh ocsaigine a bheith ag ainiain éagsúla -áit.

Ní oibríonn na rialacha seo le gach ainian poladamhach, ach baineann siad le roinnt de na cinn níos coitianta. Taispeánann an tábla seo a leanas an chaoi a n-úsáidtear na réimíreanna seo do chuid de na grúpaí ainian coitianta seo.

Is féidir le roinnt ocsainian démhéiriú le caillteanas adamh ocsaigine. Úsáidtear an réimír pirea- srl.^[3], mar is minic a bhíonn téamh i gceist leis an imoibriú a chruthaíonn na cineálacha ceimiceáin seo chun na cineálacha struchtúr seo a chruthú.^[4] Tá an an réimír pirea- léirithe freisin ag an réimír dé-. Mar shampla, is dimer é ian déchrómáite.

Tugann na táblaí seo a leanas samplaí breise d'iain pholadamhacha a gcastar orthu go coitianta.. Ní thugtar ach cúpla ionadaithe, mar ó thaobh na praiticiúlachta de bíonn líon na n-ian poladamhach an-mhór.