Akerbeltz

'S e seann-dia nam Basgach a tha ann an Akerbeltz (IPA: /ˈakeɾpelʦ/). B' àbhaist dha a bhith 'na dhìonadair an fhearainn, nam beathaichean is nam buidisichean agus fear-gairm nan gailleann.^[1] A-rèir nam Basgach, bha e a' fuireach fon talamh mar a' chuid as motha dhe na seann-diadhan Basgach.^[1]

Tha dà phàirt san ainm seo, aker "gobhar fireann" agus beltz "dubh", mar sin, 's e "an gobhar dubh" a' chiall a tha air ainm. Ged a tha cuid, mar Koldo Mitxelena^[2], a' cur an aghaidh seo, tha a' mhòrchuid dhe na h-eòlaichean a' faicinn ceangal eadar Akerbeltz agus am facal akerlarre "faiche fèis nam buidsichean" le aker agus larre "faiche". Tha seo a' nochdadh ann an iomadh ainm-àite ann an Dùthaich nam Basgach agus tha fianais làidir ann a dh'innseas dhuinn gun robh goibhrean cudromach ann an seann-chreideamh nam Basgach.^[2]

Tha ainm a' nochdadh anns na sgrìobhaidhean Aquitanach, sinnsir na Basgaise, a tha glè choltach ris an ainm Akerbeltz. Mar eisimpleir, air Carragh Comminges (san Fhraing):

agus air carragh eile ann an Haute-Garonne, faisg air Saint-Gaudens (san Fhraing cuideachd):

Air sgàth sin, tha cuid dhe na h-eòlaichean, mar Bernardo Estornes Lasa 's Gorrotxategi^[2] agus luchd faclair mòr na Basgaise^[3], sa bheachd gur co-ionnann AHERBELSTE (ainm san tuiseal tabhartach) is Akerbeltz ach tha feadhainn eile car teagmhach mu dhèidhinn seo, a' gabhail a-steach Mitxelena. 'S e Sacaze aon dhe na ciad daoine a chuir seo 'nar sùilean 'na leabhar Inscriptions Antiques des Pyrénées ann an 1892.^[1] Tha Mitxelena a' cur 'na aghaidh a chionn 's nach eil fianais ann gun deach an fhuaim h > k on Aquitanais dhan Bhasgais ar làithean idir.^[2][4]

Bhathar a' coimhead air a' ghobhar mar chomharradh a' bhàis anns na seann-làithean agus air sgàth sin, bha gach tuathanach a' dèanamh cinnteach aig àm gun robh aon ghobhar dubh san t-sabhal aca air a' char as lugha gus an cum seo air falbh galaran.^[5]

Tha aithrisean on 16mh is on 17mh linn aig innse dhuinn gun robh barrachd air dusan akelarre ainmeil ann far am biodh iad ag ìobairt aran, uighean is airgead dha.^[5] Chan eil e 'na iongnadh gun robh iad a' coinneachadh gu dìomhair ach a bharrachd air an dìomhaireachd, tha coltas gun robh seo 'na ghluasad san dùthaich an aghaidh nan ùghdarrasan a bha a sparradh modhan on taobh a-muigh air na Basgaich agus iad a' comharradh fuigheall nan seann-chreideamhan aca.^[5]

Rinn am peantair Goya grunn dealbhan co-cheangailte ri Akerbeltz is na cruinneachaidhean Akelarre. Cha b' e Basgach a bha ann an Goya ach fhuair e eòlas air cleachdaidhean is cultar nam Basgach tro charaid Leandro Fernández de Moratín agus cuideachd cultar an neo-ghèillidh ann an Dùthaich nam Basgach san 17mh linn.^[6]

Tha cuid a bhuidhnean a' cleachdadh an ainm sin an-diugh air diofar adhbharan, mar eisimpleir tha buidheann-ciùil ainmeil ann an Dùthaich nam Basgach 'ga chleachdadh, tha companaidh beòir ann an Dùthaich nam Basgach a Tuath air a bheil an t-ainm seo agus fear ann an Alba fhèin.

1. ↑ ^{1.0 1.1 1.2} Barandiaran, JM Mitologia Vasca (1996) Editorial Txertoa
2. ↑ ^{2.0 2.1 2.2 2.3} Trask, L. The History of Basque Routledge: 1997 ISBN 0-415-13116-2
3. ↑ Diccionario General Vasco - Orotariko Euskal Hiztegia (1987) Euskaltzaindia ISBN 84-271-1494-1
4. ↑ Arbelaiz, JJ Las Etimologias Vascas an la Obra de Luis Michelena Kardaberaz Bilduma ISBN 84-85416-01-5
5. ↑ ^{5.0 5.1 5.2} JM Barandiaran, JG Larrañaga (2010). "Akerbeltz". Auñamendi Entziklopedia. Retrieved 11 March 2011.
6. ↑ de Zárate, JMG Lo emblemático lo mitológico y lo onírico en la pintura de Goya (2010) Fundación Universitaria Española

Buidhnean a tha a' cleachdadh an fhacail Akerbeltz 'nan ainmean an-diugh:

• An còmhlan-ciùil Akerbeltz
• Brasserie Akerbeltz
• Goireasan Gàidhlig Akerbeltz