Saltar ao contido

Fentanilo

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Fentanilo
Fórmula estrutural
Modelo de bólas
Datos clínicos
Categoría no
embarazo
  • US: / C /
  • 3
Rutas de
administración		Inhalación, Transmucosal, Intravenoso, Oral, Intranasal, Rectal, Intramuscular, vía transdérmica.
Código ATC
Datos farmacocinéticos
Biodispoñibilidade92% (transdermal)
50% (bucal)
Unión a proteína plasmática80-85%
Metabolismohepático primariamente por CYP3A4
ExcreciónRenal
Identificadores
Número CAS
Datos químicos e físicos
FórmulaC22H28N2O
Aviso médico.
Aviso médico.
Advertencia: A Wikipedia non dá consellos médicos.
Se cre que pode requirir tratamento, por favor, consúltello ao médico.

O fentanilo é un potente opioide agonista sintético usado como analxésico. Ten unha potencia superior á morfina, polo que úsase a doses máis baixas que esta, sendo o efecto final a doses equivalentes semellante ao da morfina. Utilízase por vía transdérmica en forma de parches, que liberan gradualmente o medicamento, por vía sublingual, en forma de spray nasal, comprimidos de succión, por vía intravenosa e epidural. Por vía intravenosa ten un inicio de acción rápido de 30 segundos e un efecto máximo de 5 a 15 minutos, cunha duración de acción de 30 a 60 minutos. Por vía epidural ou intradural, o inicio da acción ten lugar entre 4 e 10 minutos despois da administración, o efecto máximo alcánzase nuns 30 minutos e a duración da acción é de 1 a 2 horas. Elimínase principalmente polo metabolismo hepático.[1]

Os efectos secundarios comúns inclúen náuseas ou vómitos, estrinximento, sedación, confusión e lesións relacionadas coa mala coordinación.[2][3] Os efectos secundarios graves poden incluír diminución da frecuencia respiratoria (depresión respiratoria), síndrome serotoninérxico, hipotensión ou desenvolvemento de trastornos por uso de opioides.[2][3] O fentanilo actúa principalmente activando os receptores opioides μ.[2] O seu poder analxésico é unhas 100 veces maior que o da morfina e unhas 50 veces maior que o da heroína. Algúns análogos do fentanilo, como o carfentanilo, son ata ~10.000 veces máis potentes que a morfina.[4]

O fentanilo foi sintetizado por primeira vez por Paul Janssen en Bélxica en 1960 e aprobado para uso médico nos Estados Unidos en 1968.[2][5] En 2015, utilizáronse 1.600 kg (3.500 libras) na atención sanitaria a nivel mundial. [6] En 2017, o fentanilo foi o opiáceo sintético máis utilizado na medicina,[7] e foi o medicamento nº 250 máis prescrito nos Estados Unidos, con máis de 1,7 millóns de receitas. [8][9] Está incluído na Lista de Medicamentos Esenciais da Organización Mundial da Saúde.

Nos últimos anos, o fentanilo irrompeu no mercado norteamericano de drogas ilegais, aproveitando a demanda preexistente de opioides como heroína e medicamentos recetados. En 2016, o fentanilo e os seus análogos foron a causa máis común de morte por sobredose nos Estados Unidos con máis de 20.000 casos, aproximadamente a metade de todas as mortes relacionadas con opiáceos.[10][11][12] A maioría dos casos de morte por sobredose debéronse a fentanilo fabricado ilegalmente.[13] Existe a preocupación de que a crecente demanda poida resultar moi atractiva para o crime organizado e os aspirantes a criminais, especialmente aqueles que operan en áreas do Triángulo dourado no sueste asiático e no estado de Shan en Myanmar (antiga Birmania), onde a produción de drogas sintéticas expandiuse drasticamente ao longo da última década. En comparación coa heroína, é máis potente, ten maiores marxes de beneficio e, por ser compacta, ten unha loxística máis sinxela. Pode reducir, ou mesmo substituír por completo, a subministración de heroína e outros opioides.[14][15]

Estrutura química e síntese

[editar | editar a fonte]
Fentanilo en po (fentanilo ao 23%) incautados pola policía nos Estados Unidos[16]

Os analxésicos opioides son fármacos agonistas dos receptores opioides. Un exemplo claro é o fentanilo, que se clasifica como un derivado sintético do opio. Como moitos dos seus análogos, está relacionado coa fenilpiperidina e ten residuos de piperidina con funcionalidade na posición 4. O modelo de substitución da piperidina é similar ao da familia de butirofenonas neurolépticas.[17][18]

A súa fórmula química é C22H28N2O, coñecido tamén como citrato de fentanilo. O seu nome químico é 2-hidroxi-1,2,3-propanotricarboxilato de N-fenil-N-(1-(2-feniletil)-4-perivinil)propanamida (1:1).[18]

A síntese de fentanilo realízase en 4 etapas, a partir dunha molécula de clorhidrato de 4-piperidiona. Este reacciona inicialmente co bromuro de fenetilo, dando lugar a N-fenil-4-pepiridinona, tamén coñecida como PNP. Os intermedios PNP son entón tratados con anilina. O seguinte paso é reducir o PNP con borohidruro de sodio, converténdose en 4 anilina-"N"-fenil-piperidina (ANPP). Finalmente, o ANPP reacciona con anhídrido propiónico.[19]

Mecanismos de actuación

[editar | editar a fonte]
Un aerosol nasal de fentanilo cunha dose de 100 μg por uso.

O fentanilo, como todos os analxésicos opioides sintéticos, produce analxesia principalmente mediante a activación de tres receptores estereoespecíficos presinápticos e postsinápticos (μ), (K), (δ) que se atopan no sistema nervioso e noutros tecidos. A resposta farmacodinámica dun opioide depende do receptor ao que se une, da súa afinidade polo receptor e de se o opioide é un agonista ou antagonista. No caso do fentanilo, ten unha alta afinidade de unión co receptor opiáceo (μ) e unha afinidade inferior, pero presente, polo opioide (K).

O fentanilo únese principalmente aos receptores da proteína G acoplados a opioides (μ) e, ao imitar as endorfinas, inhibe a actividade da adenil ciclase. Deste xeito, prodúcese unha hiperpolarización da neurona resultante, suprimindo as descargas espontáneas e as respostas evocadas. Os opioides tamén poden interferir co transporte de ións calcio e actuar sobre a membrana presináptica, interferindo coa liberación de neurotransmisores.

O fentanilo ofrece algúns dos efectos típicos doutros opioides a través do seu agonismo dos receptores opioides. A súa potencia é moi alta e grazas a iso pode penetrar máis facilmente no sistema nervioso central . A curta duración non se debe ao rápido metabolismo ou excreción, senón ao feito de que o fentanilo se redirixe desde o cerebro a outras partes do corpo.

Os primeiros efectos que manifesta o fentanilo están no SNC e nos órganos que conteñen músculo liso. O fentanilo produce analxesia, euforia, sedación, diminución da capacidade de concentración, náuseas e vómitos, sensación de calor no corpo e retención de urina. O fentanilo produce depresión ventilatoria principalmente por un efecto depresor directo sobre o centro ventilatorio do sistema nervioso central. Pode provocar rixidez dos músculos esqueléticos, especialmente nos músculos torácicos e abdominais, en grandes doses parenterais administradas rapidamente.

Usos médicos

[editar | editar a fonte]
Un parche transdérmico de fentanilo cunha taxa de liberación de 12 microgramos por hora, no brazo dunha persoa.

Segundo a Organización Mundial da Saúde (OMS), o fentanilo está incluído no "terceiro chanzo" da escaleira analxésica para o tratamento da dor, despois dos antiinflamatorios non-esteroides. O fentanilo emprégase como fármaco para aliviar a dor intensa aguda e crónica, sempre baixo control médico, xa que é un opiáceo. A vía transdérmica úsase xeralmente nesta indicación mediante a aplicación da substancia en forma de parches, absorbéndose o principio activo a través da pe e pasando ao sangue.

Tamén se usa en forma de comprimidos sublinguais, comprimidos de succión ou solución nasal no tratamento da dor irruptiva oncolóxica: en episodios específicos e repentinos de dor que se producen a pesar de continuar o tratamento con doses regulares de analxésicos orais ou transdérmicos, estupefacientes ou opioides.

Formas de administración

[editar | editar a fonte]

Existen varias formas de administración deste ingrediente activo. Pódense clasificar segundo a súa dosificación en parches transdérmicos, comprimidos sublinguais, pastillas de absorción oral e solucións de pulverización nasal. O nome comercial é variable en función do laboratorio que comercializa o produto.[20]

  • Parche transdérmico: Aplícase sobre a pel e ten a función de liberar o principio activo de forma continua durante un período de 72 horas. Deste xeito, o fentanilo absórbese lentamente a través da pel e distribúese por todo o corpo. Utilízase como un potente analxésico para pacientes adultos con dor crónica que non responden a outros tratamentos.[21] Véndese en parches de 12, 25, 50, 75 e 100 microgramos/hora.
  • Comprimido sublingual: esta presentación prescríbese a persoas que xa están tomando potentes medicamentos para a dor, especialmente pacientes con cancro, pero que precisan tratamento para os picos de dor aguda. Véndese en comprimidos de 50, 100, 200, 300, 400, 500, 600 ou 800 microgramos.
  • Comprimido de succión: esta presentación de fentanilo véndese en forma de tableta de succión cun aplicador oral integrado, como unha "piruleta". Cada recipiente contén varias doses de fentanilo cun aplicador individual para cada unha. Utilízase en caso de dor irruptiva aguda. O medicamento disólvese e é absorbido a través da mucosa oral ata a circulación sanguínea. Esta forma permite que se absorba rapidamente e así aliviar a dor aguda. As doses que existen no mercado son 200, 400, 600, 800, 1200 e 1600 microgramos.[22]
  • Solución para uso nasal: é unha solución de fentanilo que se aplica pulverizando por vía nasal. Utilízase como complemento aos tratamentos con outros opiáceos, para a dor crónica severa do cancro. Véndese en formatos de 100 ou 400 microgramos de fentanilo por spray.

Efectos adversos

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Sobredose de opioides.
Mortes anuais por sobredose nos EUA e algunhas das drogas implicadas (en inglés). Entre as máis de 70.200 mortes estimadas en 2017, o aumento máis pronunciado produciuse entre as mortes relacionadas con fentanilo e análogos de fentanilo (outros opioides sintéticos) con máis de 28.400 mortes por sobredose.[23]
Mortes anuais nos EUA en inglés. Inclúe outros opioides sintéticos, predominantemente fentanilo.[23]

Os efectos secundarios do fentanilo pódense considerar en gran parte os mesmos que os de calquera outro opioide e clasifícanse en cinco grupos segundo a frecuencia coa que se producen na poboación. Cabe destacar a dependencia ou síndrome de abstinencia tras un consumo prolongado ou en caso de retirada súbita do tratamento. Isto levaría a síntomas relacionados coa abstinencia, como diarrea, vómitos e escalofríos. Os efectos secundarios pódense dividir en varios grupos, dependendo da súa frecuencia.

  • Moi frecuentes: somnolencia, dor de cabeza, mareos, náuseas, vómitos, estrinximento, sudoración, febre e comezón espontánea. Aparecen en 1 de cada 10 pacientes.
  • Frecuentes: son aqueles que aparecen en cando menos 1 de cada 100 pacientes, por exemplo fatiga polo efecto deprimente sobre a función cerebral, nerviosismo, falta de apetito, dor de estómago e boca seca.
  • Pouco frecuentes: ocorren en 1 de cada 1.000 pacientes e inclúen estados inexplicables de euforia, perda de memoria, insomnio, alucinacións, tremores, trastornos da fala como disartria, cambios na presión arterial, diarrea e redución da frecuencia respiratoria.
  • Raros: afectan a 1 de cada 10 000 pacientes, por exemplo alteracións do ritmo cardíaco (bradicardia), vasodilatación, retención de auga e sensación de frío.
  • Moi raros: aparece en menos de 1 de cada 10 000 pacientes, estes son delirio, anafilaxe, excitación, astenia (sensación xeneralizada de cansazo, fatiga e debilidade física e psíquica), depresión, ansiedade, disfunción sexual, convulsións, alteracións da visión, depresión ou parada respiratoria, obstrución intestinal e secreción reducida de ouriños.[24]

O uso deste medicamento durante o embarazo e a lactación materna é perigoso xa que pode aumentar o risco de aborto espontáneo ou parto prematuro, así como desprendimento da placenta, hemorraxias posparto e preeclampsia (unha condición asociada a altos niveis de proteinuria na orina) e aumento da presión arterial). Ademais, en referencia á saúde do recentemente nado, suporía un alto risco de desenvolver síndrome de abstinencia posparto ou padecer síndrome de morte súbita durante os primeiros meses de vida.

Desde 2018, o fentanilo e os seus análogos foron os responsables da maioría das mortes por sobredose na epidemia de opioides nos Estados Unidos, causando máis de 71.238 mortes en 2021.[25][26][27]

Interacción con outras drogas

[editar | editar a fonte]

Son necesarias precaucións se se quere combinar o fentanilo con outras substancias, xa que é un potente opioide que actúa sobre o sistema nervioso central. Isto significa que sería perigoso combinalo con outros depresores, como etanol, heroína ou metadona porque provocaría algún dos síntomas anteriormente descritos, drogadicción ou morte.

Se se combina con anfetaminas, fenotiazinas ou antidepresivos tricíclicos, existiría o risco de aumentar a depresión respiratoria.

Os efectos sobre o Sistema Nervioso Central, a analxesia e a depresión respiratoria aparecerían con máis frecuencia se o fentanilo se combinase con sedantes, estupefacientes, anestésicos volátiles ou óxido nitroso.

Derivados do fentanilo

[editar | editar a fonte]
De esquerda a dereita, doses letais de heroína, carfentanilo e fentanilo respectivamente, segundo a Administración de Control de Drogas dos Estados Unidos.

Varias moléculas (alfentanil, remifentanil, sufentanil, carfentanil) foron sintetizadas a partir da estrutura do fentanilo. Todos eles son agonistas potentes e bastante selectivos dos receptores μ.[28]

O alfentanil é 4 veces menos potente, pero o inicio da analxesia é moi rápido e a duración do efecto é moi curta. Utilízase por vía intravenosa en infusión continua e está indicado para a analxésia cirúrxica.

O remifentanil tamén é un medicamento con alta potencia analxésica, dispoñible só para administración intravenosa e uso hospitalario; A analxesia comeza aos poucos minutos e o seu efecto cesa dez minutos despois de parar a administración. Isto tamén o converte nun axente útil na analxésia cirúrxica, aínda que ningún derivado ten vantaxes significativas sobre o fentanilo.

Uso ilícito

[editar | editar a fonte]
2 miligramos de fentanilo, unha dose letal para a maioría da xente cando se inxecta.[29] O diámetro dun centavo estadounidense é de 19,05 mm.
Este paquete contén 30 comprimidos de Actiq (fentanilo), cada un contén 600 microgramos de ingrediente activo (citrato de fentanilo, como base). Este paquete adoita almacenarse nunha farmacia e só se dá a un paciente en poucas ocasións ao final da súa vida para evitar que vaia á farmacia con demasiada frecuencia.

O uso de fentanilo para uso recreativo constitúe un problema crecente en diferentes países, entre eles Estados Unidos, porque existen canles de comercio ilegal da sustancia cuxo consumo continuado provoca drogadicción e síndrome de abstinencia se se retira bruscamente a dose habitual.[30][31]

A substancia e os seus derivados, como o alfa-metil-fentanilo e o 3-metilfentanilo, pódense usar como drogas de abuso por vía oral, inhalada ou intravenosa.

Numerosos casos de morte foron descritos en Estados Unidos asociados ao uso de fentanilo ou os seus derivados como droga de abuso, principalmente cando a substancia foi producida ilegalmente en laboratorios clandestinos e distribuída fóra das farmacias e das canles legais establecidas. Os casos rexistrados débense ao uso de fentanilo ou os seus derivados utilizados só ou combinados con drogas ilegais como a heroína.[32] O derivado do 3-metilfentanilo, por exemplo, demostrou ser moi perigoso, xa que a dose utilizada para provocar euforia é moi próxima á capaz de producir depresión do centro respiratorio, causa frecuente de morte nos consumidores.[33]

Sobredose

[editar | editar a fonte]

A sobredose de fentanilo a pequena escala pode causar rixidez muscular da parede torácica, un efecto chamado peito leñoso; abdominal; do pescozo e das extremidades; Se a sobredose se debe a unha inxestión excesiva, a respiración do paciente sería imposible e podería provocar un coma.[34]

Unha característica clínica dos pacientes con sobredose de fentanilo e derivados opiáceos é a constrición pupilar (miosis puntuada). A sobredose pódese tratar con naloxona, un antagonista do receptor opioide que competiría polo receptor con fentanilo.[35]

En Canadá, as mortes por sobredose de fentanilo comezaron a considerarse unha crise de saúde pública en 2015 e seguen a selo.[36] En 2016, o número medio de mortes por sobredose de fentanilo na Columbia Británica (Canadá), foi de dúas persoas por día.[37] En 2017 a taxa de mortalidade aumentou máis de 100% con 368 mortes relacionadas coa sobredose na Columbia Británica entre xaneiro e abril de 2017.[38]

En 2016 nos Estados Unidos de América, as sobredoses de fentanilo e os seus derivados provocaron 20 100 mortos, un aumento de 540% respecto dos 3 anos anteriores.[39]

Famosos mortos por fentanilo

[editar | editar a fonte]
  • Adam Harrison: fillo do recoñecido Rick Harrison, propietario da tenda de empeños Gold & Silver de Las Vegas, morreu en xaneiro de 2024 debido a unha sobredose de fentanilo.[40]
  • Paul Gray: en maio de 2010, o músico Paul Gray, baixista da banda Slipknot, morreu dunha sobredose accidental de fentanilo no seu cuarto de hotel en Des Moines.
  • Prince: os forenses concluíron que o músico Prince morreu o 22 de abril de 2016 por unha sobredose accidental de fentanilo.[41] O fentanilo estaba entre as moitas substancias identificadas nas pílulas falsificadas atopadas na súa casa, especialmente as etiquetadas falsamente como Watson 385, unha combinación de paracetamol e hidrocodona.[41][42]
  • Lil Peep: o rapeiro estadounidense tamén morreu por unha sobredose accidental de fentanilo o 15 de novembro de 2017.[43][44]
  • Tom Petty: O forense do condado de Los Ángeles anunciou o 19 de xaneiro de 2018 que o cantante morreu como resultado dunha sobredose accidental derivada da mestura de medicamentos que incluían fentanilo, fentanil acetilo e despropionil fentanilo (entre outros). Ao parecer, estaba sendo tratado de varias enfermidades, entre elas unha fractura de cadeira.[45]
  • Coolio: O 28 de setembro de 2022, o rapeiro estadounidense morreu por unha sobredose de fentanilo, segundo informou o seu amigo Artis. En abril de 2023, o seu representante informou de que Coolio morreu por unha sobredose de fentanilo.[46]
[editar | editar a fonte]

A miniserie de Netflix de 2023, Painkiller, explica as orixes da crise dos opioides nos Estados Unidos por Oxicodona, creando numerosos adictos, moitos dos cales despois cambiaron ao fentanilo.

Euphoria (2019) é unha serie de televisión estadounidense de drama para adolescentes, na que a personaxe principal (interpretado por Zendaya) vólvese adicta ao fentanilo.

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ Uso del fentanilo en pacientes oncológicos. terminales. Arquivado 24 de xaneiro de 2019 en Wayback Machine. (En castelán). Información terapéutica del Sistema Nacional de Salud, Vol. 29–N.º 3-2005
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 "Fentanyl, Fentanyl Citrate, Fentanyl Hydrochloride" (en inglés). The American Society of Health-System Pharmacists. Arquivado dende o orixinal o 2017-12-14. Consultado o 2017-12-08. 
  3. ↑ 3,0 3,1 "Fentanyl Side Effects in Detail - Drugs.com". Drugs.com (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 2018-06-16. Consultado o 2018-06-16. 
  4. ↑ "Commission on Narcotic Drugs takes decisive step to help prevent deadly fentanyl overdoses" (en inglés). Commission on Narcotic Drugs, United Nations Office on Drugs and Crime. 2017-03-16. Arquivado dende o orixinal o 2017-03-20. Consultado o 2017-03-19. 
  5. ↑ Stanley TH (Abril 1992). "The history and development of the fentanyl series". Journal of Pain and Symptom Management (en inglés) 7 (3 suppl). pp. S3–7. PMID 1517629. doi:10.1016/0885-3924(92)90047-L. 
  6. ↑ United Nations, ed. (2016). Narcotic Drugs Estimated World Requirements for 2017 Statistics for 2015 (PDF) (en inglés). New York. p. 40. ISBN 978-92-1-048163-2. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 2017-10-22. Consultado o 2017-12-14. 
  7. ↑ "Fentanyl And Analogues". LverTox (en inglés). 2017-10-16. Arquivado dende o orixinal o 2017-01-07. Consultado o 2017-12-14. 
  8. ↑ "The Top 300 of 2020". ClinCalc (en inglés). Consultado o 2020-04-29. 
  9. ↑ "Fentanyl - Drug Usage Statistics". ClinCalc (en inglés). Consultado o 2020-04-29. 
  10. ↑ "Overdose Death Rates". National Institute on Drug Abuse (en inglés). 2017-09-15. Arquivado dende o orixinal o 2017-12-13. Consultado o 2017-12-14. 
  11. ↑ "Nearly half of opioid-related overdose deaths involve fentanyl" (en inglés). National Institute on Drug Abuse. 2018-05-01. Arquivado dende o orixinal o 2018-06-14. Consultado o 2018-06-14. 
  12. ↑ Hedegaard H, Bastian BA, Trinidad JP, Spencer M, Warner M (Decembro 2018). "Drugs Most Frequently Involved in Drug Overdose Deaths: United States, 2011-2016". National Vital Statistics Reports (en inglés) 67 (9). pp. 1–14. PMID 30707673. 
  13. ↑ "Fentanyl Drug Overdose". CDC (en inglés). 2018-12-21. Consultado o 2019-04-28. 
  14. ↑ Douglas J (2018-02-23). "In Asia, the unintended consequences of fentanyl". The Globe and Mail (en inglés). 
  15. ↑ El fentanilo, la droga que está causando una tragedia en Estados Unidos, eldiario.es, The Guardina, Melody Schreiber, 5 de diciembre de 2021|lingua= es
  16. ↑ US Drug Enforcement Administration, Office of Forensic Sciences Washington, D.C. 20537, ed. (Xuño 2006). "DEA Microgram Bulletin, June 2006" (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 2009-07-21. Consultado o 2009-06-22. 
  17. ↑ Mendoza Patiño, N. Farmacología médica (en español) (3ª ed.). Editorial Médica Panamericana. 
  18. ↑ 18,0 18,1 Dorland (1986). Dicionario enciclopédico ilustrado de medicina (en castelán) II (26 ed.). Madrid: Interamericana - W.B. Saunders. p. 614. ISBN 84-7605-223-5. 
  19. ↑ Camps García, P (2002). Fundamentos de síntesis de fármacos (en castelán). Universitat de Barcelona. 
  20. ↑ [Ligazón morta]
  21. ↑ Soutullo Esperón, César (2011). Guía esencial de psicofarmacología del niño y del adolescente (en castelán). Madrid: Editorial Médica Panamericana. ISBN 978-8491104940. 
  22. ↑ Agencia española del medicamento. Consultado o 3 de xuño do 2016
  23. ↑ 23,0 23,1 "Overdose Death Rates". National Institute on Drug Abuse (NIDA) (en inglés). 
  24. ↑ Stein, C (2001). Opioides en el control del dolor. Aspectos básicos e clínicos (en castelán). Editorial Masson. 
  25. ↑ "Fentanyl overtakes heroin as the No. 1 opioid overdose killer". www.cbsnews.com (en inglés). Consultado o 2023-02-20. 
  26. ↑ "Drug Overdose Death Rates". National Institute on Drug Abuse (en inglés). 2023-02-09. Consultado o 2023-02-20. 
  27. ↑ 20minutos (2023-08-14). "El fentanilo, la droga zombi responsable de la mayoría de muertes por sobredosis en EEUU". www.20minutos.es - Últimas Noticias (en castelán). Consultado o 2023-08-16. 
  28. ↑ Velázquez, A (2010). Farmacología básica y clínica (en castelán) (18ª ed.). Editorial Médica Panamericana. 
  29. ↑ Drug Enforcement Administration (ed.). "Fentanyl. Image 4 of 17". 
  30. ↑ "EE.UU. incauta en un año suficiente fentanilo como para matar a toda la población del país". BBC News Mundo (en castelán). Consultado o 2023-01-15. 
  31. ↑ National Institute on Drug Abuse (2021-06-01). "El fentanilo – DrugFacts". National Institute on Drug Abuse (en inglés). Consultado o 2023-01-15. 
  32. ↑ VV.AA: Drogas emergentes. Anales Sistema Sanitario Navarra vol.36 no.1, enero - abril 2013 (en castelán). Consultado o 10 de xuño de 2016.
  33. ↑ J. Ferrándiz Santos, A. Mataix Sanjuán: Las nuevas drogas y sus consecuencias para la salud (en castelán). La medicina hoy. Consultado o 10 de xuño de 2016.
  34. ↑ "En coma, joven zacatecana que consumió fentanilo de manera involuntaria" (en castelán). 
  35. ↑ Salazar Vallejo, M (2011). Manual de psicofarmacología (en castelán) (2ª ed.). Editorial Médica Panamericana. 
  36. ↑ "Fentanyl Overdose". Huffington Post (en inglés). 20 de maio de 2016. 
  37. ↑ "Fentanyl-Detected in Illicit Drug Overdose Deaths January 1, 2012 to April 30, 2016" (PDF) (en inglés). British Columbia Coroners Service. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 25 de xuño de 2016. Consultado o 28 de xullo de 2018. 
  38. ↑ "Fentanyl contributed to hundreds of deaths in Canada so far this year" (en inglés). 
  39. ↑ Katz, Josh (2 de setembro de 2017). "The First Count of Fentanyl Deaths in 2016- Up 540 % in Three Years". The New York Times (en inglés). 
  40. ↑ Muere Adam Harrison (en castelán)
  41. ↑ 41,0 41,1 Eligon, John; Kovaleski, Serge F. (2 de xuño de 2016). "Prince Died From Accidental Overdose of Opioid Painkiller". The New York Times (en inglés). 
  42. ↑ "Official: Mislabeled pills found at Prince's estate contained fentanyl". Chicago Tribune (en inglés). Consultado o 22 de agosto de 2016. 
  43. ↑ "Report: Toxic Combo of Prescription Drugs Killed Rapper" (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 10 de decembro de 2017. Consultado o 28 de xullo de 2018. 
  44. ↑ Brown, August (16 de novembro de 2017). "Lil Peep, hero to the emo and hip-hop scenes, dies of suspected overdose at 21". Los Angeles Times (en inglés). Consultado o 16 de novembro de 2017. 
  45. ↑ Coscarelli, Joe (2018). "Tom Petty Died From Accidental Drug Overdose Involving Opioids, Coroner Says". The New York Times (en inglés). ISSN 0362-4331. Consultado o 20 de xaneiro de 2018. 
  46. ↑ "Revelan causa de muerte del famoso rapero Coolio: consumía fentanilo, heroína y metanfetaminas" (en castelán). 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]

Outros artigos

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fentanilo&oldid=6717199»