Jump to content

Սիրիայի հեղաշրջումը (1963)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սիրիայի պետական հեղաշրջումը 1963 թվականին
Սառը պատերազմ

Թվական 1963 թվականի մարտի 8
Վայր Սիրիա
Արդյունք նախագահ Նազիմ ալ Քուդսիի տապալումը, Բաաս կուսակցության իշխանության գալը
Հակառակորդներ
Բաաս կուսակցության Սիրիայի տարածաշրջանային բաժանմունքի զինվորական կոմիտե Սիրիայի Կառավարություն
Հրամանատարներ
* Զիադ ալ-Հարիրի * 1932 Նազիմ ալ-Քուդսի
Ընդհանուր կորուստներ
820 սպանված[1]

Ռազմական հեղաշրջում Սիրիայում (արաբերեն․ الورة ال .امن من .ار), կամ Մարտի 8-ի հեղափոխություն (արաբերեն․ الورة الاامن مناار), Սիրիայում իշխանության զավթում Արաբական սոցիալիստական վերածննդի կուսակցության Սիրիայի տարածաշրջանային բաժանմունքի Ռազմական կոմիտեի կողմից։ Խռովարարները ոգեշնչվել են Իրաքի տարածաշրջանային մասնաճյուղի հաջող ռազմական հեղաշրջումից։

Հեղաշրջումն առաջարկվել է ռազմական կոմիտեի կողմից, այլ ոչ թե կուսակցության Քաղաքացիական ղեկավարության։ Սակայն կուսակցության առաջնորդ Միշել Աֆլյակը համաձայնություն է տվել իշխանափոխությանը։ Հեղաշրջումն ի սկզբանե նախատեսված էր մարտի 7-ին, սակայն հետաձգվել էր այն բանից հետո, երբ կառավարությունը հայտնաբերեց դավադիրների ժողովի վայրը։

Ժամանակագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օպերացիայի պլանավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1962 թվականին Բաաս կուսակցության Սիրիայի տարածաշրջանային բաժանմունքի ռազմական կոմիտեն իր ժամանակի մեծ մասն անցկացրել է հանրապետությունում իշխանության զավթման օպերացիայի պլանավորման գործին։ Արդյունքում Կոմիտեն որոշել է, որ անհրաժեշտ է գրավել Ալ-Կիսվայի և Քաթանի երկու ռազմական ճամբարները, ինչպես նաև վերահսկողության տակ վերցնել Ալ-Կիսվայի 70 զրահատանկային բրիգադ, Հոմս քաղաքի ռազմական ակադեմիան և Դամասկոսի ռադիոկայանը:[2]

Հաջող հեղաշրջման համար ռազմական կոմիտեն պետք է ապահովի սիրիական սպայական կորպուսի որոշ հատվածների աջակցությունը։ ՄԱՀ-ի փլուզումը, զուգորդված խռովություններով, թողեց սպայական կորպուսը լիակատար խառնաշփոթի մեջ։ Դրա համար էլ հակակառավարական քարոզչությունն արագ արմատավորվեց սպաների շարքերում։ Այդ ժամանակ սպայական կորպուսը բաժանված էր հինգ տարբեր խմբերի ՝ Դամասկոսի խումբը, որը հավատարիմ էր հին ռեժիմին, Աքրամ Ալ Հավրանիի կողմնակիցների խումբը, Նասերիստների խումբը, Բաաս կուսակցությունը և «անկախների» խմբակցությունը։[3] Նասերիտների խումբը դարձել է Բաասի դաշնակիցը այն ժամանակ, երբ նրանք սատարում էին նախագահի Գամալ Նասերին և Միացյալ Արաբական Հանրապետությանը (ՄԱՀ)։

Նասերիստների հետ ռազմական կոմիտեի դաշինքի շնորհիվ գաղտնի բանակցություններ են կայացել ռազմական հետախուզության ղեկավար ՝ գնդապետ Ռաշիդ Ալ-Քութայնիի և Հոմսում ռազմական բրիգադի հրամանատար ՝ գնդապետ Մուհամեդ ալ-Սուֆիի հետ:[4]

Սիրիայի հասարակությունն իր բնույթով ֆեոդալական էր, և այնտեղ գերակշռում էին տանուտերերն ու գյուղացիները

Ռազմական կոմիտեի կողմից հեղաշրջման նախապատրաստումը դատապարտվեց Բաասի քաղաքացիական թևի կողմից։ Մեղադրանքի պատճառը գործող իշխանությունների կողմից կուսակցությանը բռնաճնշումներից պաշտպանելու փորձն էր։ 1962 թվականի մայիսի 8-ին Բաաս կուսակցության կայացած 5-րդ ազգային կոնգրեսում որոշում է կայացվել Աֆլակին թողնել որպես կուսակցության գլխավոր քարտուղար։[5]

Աֆլակը ՝ կուսակցության քաղաքացիական թևի առաջնորդը, և Ջադիդը ՝ պետական հեղաշրջման պլանավորման բարձրաստիճան գործիչը

Ի տարբերություն Իրաքի ՝ Բաասի սիրիական տարածաշրջանային բաժանմունքը ժողովրդի մեջ զանգվածային աջակցություն չի ունեցել։[5] Աֆլակը այդ մասին զգուշացրել է գաղափարակիցներին, սակայն նրա մտավախությունները ոչ ոք չի կիսել, և հեղաշրջումը նշանակվել է մարտի 7-ին։ Սակայն այդ օրը ռազմական հետախուզությունը ներխուժել է բնակարան, որտեղ նրանք ծրագրել էին ժողով կազմակերպել։ Եվ Ասադը որոշում է կայացրել հեղաշրջումը հետաձգել մինչև մարտի 8-ը։[6]

Մարտի լույս 8-ի գիշերը տանկերն ու ստորաբաժանումները սկսել են շարժվել դեպի Դամասկոս։ Այդ ժամանակ բաասիստները կարողացել են վերահսկողություն ստանալ Սուվեյդում տեղակայված երկրորդ բրիգադի նկատմամբ։ Հայտնվելով շրջափակման մեջ ՝ 70-րդ զրահատանկային բրիգադի հրամանատար գեներալ-լեյտենանտ Աբդ ալ Քարիմը հանձնվել է, իսկ նրա պաշտոնը զբաղեցրել 70-րդ զրահատանկային բրիգադի հրամանատարի պաշտոնակատար Մուհամմադ Ումրանը։ Քաթանի զորքերը, որոնք տեղակայված են եղել Դամասկոսի հարավ-արևմուտքում, չեն միջամտել, քանի որ տեսել են, որ Վիդադ Բաշիրը վերահսկում է Դամասկոսի նահանգի կապը։[6] Ալ-Կիսվայի և Քաթանի ուժերը չեզոքացվել են, իսկ ալ-Հարիրիի զորքերը գնացել են Դամասկոս։ Քաղաքում նրանք սկսել են հսկիչ անցակետեր և ճանապարհներին շրջափակումներ տեղադրել, գրավել մի քանի կարևոր օբյեկտներ, ինչպիսիք են կենտրոնական փոստատարը։ Կապիտան Սալիմ Խաթումը իր ենթակաների հետ գրավել է ռադիոկայանը։ Պաշտպանության նախարարության շտաբ-բնակարանը վերցվել է առանց մարտի, իսկ գլխավոր հրամանատար Զահր ադ-Դինին ձերբակալել են։ Ավելի ուշ հայտնաբերվել և ձերբակալվել է նախագահ Նազիմ ալ Քուդսին։

Ասադը գլխավորել է համակիրների մի փոքր խումբ ՝ Դամասկոսից 40 կմ հյուսիս-արևելք գտնվող Դումայր ավիաբազայի գրավման համար։ Ավիաբազայում որոշ ինքնաթիռների հրահանգվել է ռմբակոծել ապստամբների դիրքերը։ Նախատեսվում էր, որ Ասադը ալ-Հարիրիի բրիգադից մարդկանց կբերի մինչև լուսաբաց ավիաբազան գրավելու համար, որպեսզի կանխի օդային հարվածները։ 70-րդ զրահատանկային բրիգադի կապիտուլյացիայի համար ավելի շատ ժամանակ է ծախսվել, քան սպասվում էր․ Ասադի ուժերը հետ էին մնում պլանավորածից։ Երբ Ասադի ուժերը հասել են բազայի մուտքի մոտ, ժամանակը մոտենում էր կեսօրին։ Ասադը իր գործակալին ուղարկել է հրամանատարներին տեղեկացնելու, որ նա կսկսի գնդակոծել բազան, եթե նրանք չհանձնվեն։ Նրանց կապիտուլյացիայի մասին երկու կողմերը բանակցություններ սկսեցին։ Ասադի խոսքով ՝ իրենց ուժերը կարող էին հաղթել մարտում, եթե այն տեղի ունենար։

Ավելի ուշ այդ նույն օրը բոլոր ապստամբները հրավիրվել էին բանակի շտաբ ՝ հեղափոխության հաջող ավարտը տոնելու համար։[7] Հեղաշրջումը բնակչության շրջանում, ընդհանուր առմամբ, անարձագանք էր։[8] Հեղաշրջման ժամանակ 820 մարդ է սպանվել, ևս 20-ը մահապատժի ենթարկվել հեղաշրջումից անմիջապես հետո:[1]

Հուլիսի 18-ի հեղաշրջման փորձը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նասերիստները դեռևս պահպանել են բանակի ազդեցության համեմատաբար բարձր մակարդակը ՝ չնայած «զտումներին», և հուլիսի 18-ին Ջասեմ Ալվանի ղեկավարությամբ և եգիպտական հետախուզության օգնությամբ նրանք փորձել են նոր հեղաշրջում իրականացնել նոր կառավարության դեմ։ Բախումների հետևանքով հարյուրավոր մարդիկ են զոհվել։ Արդյունքում հեղաշրջումը ձախողվել է։ 27 մասնակից սպաներ ձերբակալվել և մահապատժի են ենթարկվել։ Նախագահ Լուայ Ալ-Աթասին հետագայում հրաժարական տվեց ՝ ազդարարելով իր անհամաձայնությունը մահապատիժների վերաբերյալ։ Ալվանի ապստամբության ձախողումը նշանավորեց սիրիական ռազմական և քաղաքացիական հաստատություններում նասերիստների զգալի ազդեցության ավարտը։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 Hopwood, 1988, էջ 45
  2. Seale, 1990, էջ 72
  3. Seale, 1990, էջ 73
  4. Seale, 1990, էջեր 73–74
  5. 5,0 5,1 Seale, 1990, էջ 75
  6. 6,0 6,1 Seale, 1990, էջ 76
  7. Seale, 1990, էջ 77
  8. Seale, 1990, էջ 78

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]