Geguritan
Geguritan yaiku wohing susastra kang basané cekak, mentes lan éndah. Geguritan asalé saka tembung "gurit", kang ateges kidung utawa tulisan kang awujud tatahan. Déné geguritan ing kéné, ateges rumpakan kidung kang mawa paugeran gumathok, yaiku:
- Cacahing gatrané ora tartamtu, nanging apese 4 gatra.
- Saben-saben sagatrané guru wilangan lan guru lagu padha waé, runtut mawa purwakanthi guru swara.
- Lumrahe kabuka utawa kawiwitan srana ukara: "Sun anggegurit".
Geguritan iku kalebu puisi Jawa modhèren, amarga ora kaiket ing aturan kaya déné tembang. Geguritan bisa karipta amarga ana ilham utawa inspirasi (angen-angen). Geguritan minangka karya kang sipaté pribadi, mula geguritan panganggit siji lan sijiné béda-béda. Angen-angen kang ana sajeroning pikirané pengarang banjur diolah supaya dadi geguritan kaya kang dikarepaké panganggit. Kanthi mangkono, geguritan iku basané katon éndah, bisa migunakaké purwakanthi, dwipurwa, seselan lan liya-liyané. Geguritan iku duwèni aji- aji utawa amanat kang bisa kapethik kanthi diparafrasakake dhisik. marafrasakake geguritan iku ateges nganalisis utawa ngudari ukara- ukara geguritan iku supaya maksudé bisa katangkep. Geguritan iku kawujud saka téma, pamilihane tembung uga nganggo sarana rétorika lan majas. Sarana rétorika lan majas paédahé kanggo gawé geguritan iku éndah lan énak kawaca.
- Cekak yaiku ora wujud ukara sing nggladrah
- Menthes yaiku tembungé duwé makna kang jero.
- Éndah ngemu purwakanthi swara, sastra utawa basa.
- Tembungane pilihan
Wujud kasusastran
[besut | besut sumber]Minurut wujudé, kasusastran iku jinisé ana telu, yaiku prosa (gancaran), geguritan lan drama (sandiwara). Kang mbédakaké kateluné yaiku wujudé. Kasusatran prosa utawa gancaran awujud paragraf, kasusastran geguritan iku awujud bait, lan kasusastra drama utawa sandiwara awujud dialog (pacelathon).
Tuladha wujud geguritan
[besut | besut sumber]Yèn Rembulane Moblong, Paman
[besut | besut sumber]Déning: I. Kunpriyatno
yèn rembulané moblong, paman
aku kangen sanja menyang plataranmu
nggelar klasa sangisore wit gayam
jejadhuman karo ngematké swarané
bocah – bocah sing padha dolanan
yèn rembulané moblong, paman
aku kangen ngrungokake gumelegeré guyumu
sanadyan sawah lan tegal siji mbaka
siji ilang. Sanadyan anak lanang
milih ngumbara ing paran
suthik ngopèni lemah warisan
yèn rembulané moblong, paman
aku kangen nyeksèni marang keteguhanmu
nggegem sawijining kapitayan. Ngadhepi
owah – owahané jaman. Kaya watu karang
sing ora naté gigrig nantang jumlegurè
alun ing satengahé wahudayan
Penjebar Semangat, Nomor 50. 12 Dhésèmber 2009
Palaran Tegalrejo
[besut | besut sumber]Déning: Indra Tranggono
Nalika ngambah jobin pendhapa Tegalreja
Mripatku weruh jubah putih kumlebet kebak wibawa
Sang Pangeran jumeneng tanpa kedheping netra
Sereng, mencereng gawe getering nala
Bangsa penjajah wus salin rupa
Sang Pangeran tansah siyaga
Ngupaya tetep ngregem ajining dhiri
Tan lena ditlikung raseksa nggegirisi
Gamelan ing pendhapa talu
Ngregem piyandeling Sang Pangeran
Tembang palaran keprungu
Ngiring brantayuda netepi sedya
Sang Pangeran nyekar
Kumandhang kanthi swara gandhang
Netra tansah sumunar
Adeg-adeg dhiri dadi cagaking tumandang
"Perang ora mung rebutan bandha donya
Nanging uga sirah lan atining bangsa
Bokor emas kebak kidung kaslametan
Kudu dijaga saka amuking asu ajak manca negara"
Sang Pangeran ora wedi pralaya
Ora gigrig dipegat nikmat bandha donya
Tansah nyawiji, greget sengguh ora mingkuh
Nundhung angkara murka kang wengkis lan angkuh
Tembang palaran tansah kumandhang
Njebol wuwungan pendhapa, nyebar pepadhang
Langit geter!
Rasa wedi lan mindher dadi lumer
(Ngayogyakarta, Februari 2020)
Carita Wayang
[besut | besut sumber]Déning: Eko Wahyu Nugroho
Sapa kandha wayang kuwi kuna?
Yen durung ngerti lakuning crita
Wiwit jejer tekaning paripurna
Dudu amung rikala gara-gara
Rentep-rentep piwulang kagambarna
Tindak-tanduk uga tata krama
Kang bisa tansah ngrembaka
Saka isining carita kang kababar
Kababar pitutur suci tumrap dhiri
Dhiri kang tansah nguri-uri
Nguri-uri kabudayan Jawa suci
Miguna mring nagari
(Ngayogyakarta, Februari 2020)
Ngejaman
[besut | besut sumber]Déning: Purwadmadi
Jam
gumingsiré kala
dhedhongkèl mangsa lumuh cidra
sengkala tidha ngresepi dina
Jam
panjiret lena
wanciné lingsir sakèhing langsir
pasang brahala rakit walat cintraka
gèsèh gesahing lampah Sang Murwakala
Ngejaman seksi jaman
Yogya kang gumléwang ngetus ampas panandhang
kangslupan watak sabrang
awak-awak adus tirta sumuk sumeng angleng rata
nitik laku lampah cidra
(Ngayogyakarta, Februari 2020)
Wewayangan
[besut | besut sumber]Déning: Supriyadi
Panguripanmu wus ginurit
Ing gelare kelir jagad gumelar
Surya pinangka blenconge
Bumi pinangka deboge
Lelakonmu dadi gancare carita
Kang sinanggit Kang Murba Kawasa
Binabar ing pangucap lan polah tingkah
Tangis lan guyu gegen hingane
Banjur kapan babare lelakon
Sawangen polahe kayon
Jejeg miring mirong ngetan mangulon
Sabdane Hyang Manon humiring gen hing sabda kun
Ginarebeg pra widadara widadari
Mungkasi lakon sawengi iki
(Dlingo, 13 Februari 2020)