Executieve mach

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De executieve mach of oetveurende mach (vaan 't Franse pouvoir exécutif) riffereert nao de mach vaan de polletieke persoene en institute in moderne rechsstaote (veural democratieë) die ziech exclusief bezeg hawwe mèt 't touwpasse vaan aongenomme wètte en mèt 't verzekere tot börgers de aongenomme wètte naoleve. Allewijl riffereert de executieve mach daorum bekans altied nao de regiering.

't Begrip vaan de executieve mach stamp aof oet 't idee vaan 'n sjeiing vaan machte, ouch wel de Trias Politica geneump. Dit inmiddels centraol begrip binne de politicologie woort geïntroduceerd door Montesquieu (1689 – 1755). Heer stèlde tot de executieve of oetveurende mach 'n dreihook zaw motte veure mèt de legislatieve of wètgevende ach en de judicieel of rechterleke mach. Volges Montesquieu moos de executieve mach ziech veural bezeg hawwe mèt vrei slete, krieg veure, zörge veur de peblieke orde en verdedege vaan 't land.

't Begrip vaan de executieve mach, zoe-ouch de res vaan de Trias Politica, is euvergenomme in de ganse Westerse Wereld. Wat sindsdeen centraol is blieve staon is tot de drei machte, zoe-ouch de executieve variant, neet mèt mekaar verboonde mage zien. Iemes dee, of get wat, de executieve mach oetveurd maag daoneve dus gein legislatieve of judicieel mach oet kinne oefene.

In zoewel Nederland, Belsj wie Duitsland mot de regiering (de executieve mach) de wètte oetveure die zien aongenomme door 't Parlemint en de Senaot, die mèt z'n twieë de legislatieve of wètgevende ach vörme. Daoneve - en minstes zoe belaangriek - motte die wètte, veurtot ze überhaup kinne weure oetgeveurd, zien getoets aon de al bestaonde (en daorum zwoerder wegende) wètte in 't land. Dees toetsing weurt oetgeoefend door rechbaanke en mèt naome 't gerechshof: same vörme die de judicieel of rechterleke mach.

In Nederlands Limbörg ligk de executieve mach bij de Gedeputeerde Staote, die is gezeteld in 't Gouvernemint te Mestreech. In Belsj Limbörg ligk die mach bij de Deputatie, te Hesselt. 't Zelfde gilt veur provincie Luik, al heet de Deputatie hei 't Provinciecollege (college provincial). In de boondsstaot Noordrien-Wesfale geit de Landesverwaltung euver de executieve mach.

Euvereges höbbe in alle bovegeneumde regio's ouch de gemeintes inbrink op de regionale executieve mach. In Duitsland kump dao nog 'n extra niveau bij, tösse de boondsstaot en de gemeinte in: de Krink.

In Nederland geit de Nederlandse regiering euver de meiste executieve mach. Belsj en Duitsland zien evels fidderaties, boedoor dao väöl mie nationaal mach weurt gedeild mèt regionaal regieringe. In Belsj mot de fidderaol regiering daorum väöl vaan häör executieve mach deile mèt de gewesteleke regieringe vaan Breusel, Vlaondere en Wallonië, wijl de Duitse fidderaol regiering die mach deilt mèt de regieringe vaan de Boondsstaote.

Op 't niveau vaan de Europese Unie (EU) weurt de executieve mach gedeild door drei institute: de Europees Kemissie (de Prizzedent en de Eurokemissarisse), d'n Europese Raod (de nationaal leiers) en de Raod vaan de Europese Unie (de ministers; daorum ouch-wel de "ministerraod" geneump). Heidoor kin me eigelek neet spreke vaan 'n EU-instituut dat in aonmerking kump um ziechzelf de Europese regiering te nömme. Zelfs al weurt de Kemissie wel soms es zoedaoneg begrepe. De drei executieve institute motte dus mèt z'n dreie de aongenomme wètte oet 't Europees Parlemint (de legislatieve mach) oetveure. Zjus wie dat geit op nationaal niveau, motte die wètte iers weure getoets op basis vaan al bestaonde wètte en verdrage door 't Hof vaan Justitie vaan de Europese Unie (de judiciele mach).