Пегаз (соѕвездие)

Пегаз

лат. Pegasus
Список на ѕвезди во соѕвездието Пегаз
Кратенка	Peg
Генитивно	Pegasi
Ректасцензија	23 ч.
Деклинација	+20°
Површина	1121 (°)² (7th)
Главни ѕвезди	9, 17
Бајерови/Флемстидови ѕвезди	88
Ѕвезди со планети	7
Ѕвезди посјајни од 3,00m	5
Ѕвезди во полупречник од 10,00 пс (32,62 сг)	2
Најсјајна ѕвезда	ε Peg (Enif) (2.39m)
Најблиска ѕвезда	ι Peg ( сг,  пс)
Месјеови објекти	1
Метеорски дождови	јулски пегасиди
Соседни соѕвездија	Андромеда Гуштер Лебед Лисица Делфин Ждребе Водолија Риби
Видливо на ширина од +90° до −60°. Најдобро се гледа во 21:00 ч. во текот на месец октомври.

Пегаз (народен назив: Котар^[1]) — соѕвездие на северното небо, именувано по крилестиот коњ Пегаз во грчката митологија. Тоа е едно од 88-те современи соѕвездија а било и помеѓу 48-те соѕвездија наведени од астрономот од II век Птоломеј.

Со привидна величина која варира помеѓу 2,37 и 2,45, најсветлата ѕвезда во Пегаз е портокаловиот суперџин Ипсилон Пегаз, познат и како Ениф, кој ја означува устата на коњот. Алфа (Маркаб), Бета (Шеат) и Гама (Алгениб), заедно со Алфа Андромеда (Алферац) го формираат големиот астеризам познат како плоштадот на Пегаз. Откриено е дека 12 ѕвездени системи имаат вонсончеви планети. 51 Пегаз станала првата ѕвезда слична на Сонцето откриена дека има придружник на вонсончева планета.

Вавилонското соѕвездие ИКУ (поле) имало четири ѕвезди од кои три подоцна биле дел од грчкото соѕвездие Нилски коњ (Пегаз).^[2] Пегаз, во грчката митологија, бил крилест коњ со магична моќ. Еден мит за неговите моќи вели дека неговите копита го ископале изворот Хипокрен, кој ги благословил оние што ја пиеле неговата вода со способност да пишуваат поезија. Пегаз се родил кога Персеј ја отсекол главата на Медуза која била оплодена од богот Посејдон. Роден е со Хрисаор од крвта на Медуза.^[3] На крајот, тој станал коњ за Белерофон, од кого било побарано да ја убие Химера и успеал со помош на Атина и Пегаз. И покрај овој успех, по смртта на неговите деца, Белерофон побарал од Пегаз да го однесе на планината Олимп. Иако Пегаз се согласил, тој паднал назад на Земјата откако Зевс или фрлил гром врз него или испратил мува за да го натера Пегаз да го отфрли.^[4][5] Во античка Персија, ел-Суфи го прикажувал Пегаз како целосен коњ свртен кон исток, за разлика од повеќето други уранографи, кои го прикажувале Пегаз како половина од коњ, кој се издигал од океанот. Во приказот на ел-Суфи, главата на Пегаз е составена од ѕвездите на Гуштер. Нејзината десна предна нога е претставена со β Пегаз, а левата предна нога е претставена со η Пегаз, μ Пегаз и λ Пегаз; неговите задни нозе се означени со 9 Пегаз. Задниот дел е претставен со π Пегаз и μ Пегаз, а стомакот е претставен со ι Пегаз и κ Пегаз.^[4]

Во кинеската астрономија, современото соѕвездие Пегаз се наоѓа во Црната желка на север (北方玄武), каде што ѕвездите биле класифицирани во неколку посебни астеризми на ѕвезди.^[6] Ипсолон и Тета Пегаз се споени со Алфа Водолија за да го формираат Веј 危 „покривот“, при што Тета го формира врвот на покривот. ^[7]

Во индиската астрономијата, Пегаз е содржан во 25-тата лунарна куќа на Накшатра, Пурва Бхадрапада. Поконкретно, тој претставува постелнина која претставува место за одмор на Месечината.

За народите Вараци и Араваци во Гвајана, ѕвездите на Големиот плоштад, што одговараат на делови од Пегаз и Андромеда, претставуваат скара, однесена до небото од седумте ловци на митот за Сиритјо.^[8]

Со површина од 1121 квадратни степени, Пегаз е седмото по големина од 88-те соѕвездија. Пегаз се граничи со Андромеда на север и исток, Гуштер на север, Лебед на северозапад, Лисица, Делфин и Ждребе на запад, Водолија на југ и Риби на југ и исток. Кратенката со три букви за соѕвездието, усвоена од МАС во 1922 година, е „Peg“.^[9] Официјалните граници на соѕвездијата, поставени од белгискиот астроном Ежен Делпорт во 1930 година, се дефинирани како многуаголник од 35 отсечки. Во екваторијалниот координатен систем координатите на десната асцензија на овие граници лежат помеѓу 21^ч 12.6^м и 00^ч 14.6^м, додека координатите на деклинација се помеѓу 2,33° и 36,61°.^[10] Неговата местоположба во северната небесна полутопка значи дека целото соѕвездие е видливо за набљудувачите северно од 53°С.^{[11] [б 1]}

Во Пегаз доминира приближно квадратен астеризам, иако една од ѕвездите, Делта Пегаз или Сира, денес официјално се смета за Алфа Андромеда, дел од Андромеда, и најчесто се нарекува „Алферац“. Традиционално, телото на коњот се состои од четириаголник формиран од ѕвездите α Пегаз, β Пегаз, γ Пегаз и α Андромеда. Предните нозе на крилестиот коњ се формираат од две искривени линии на ѕвезди, едната води од η Пегаз до κ Пегаз, а другата од μ Пегаз до 1 Пегаз. Друга искривена линија на ѕвезди од α Пегаз преку θ Пегаз до ε Пегаз го формира вратот и главата; ε е устата.

Бајер ги каталогизирал оние ѕвезди кој ги изброл, односно како 23 ѕвезди во соѕвездието, давајќи им ги Бајеровите ознаки Алфа до Пси. Тој ја идентификувач Пи Пегаз како една ѕвезда и не бил сигурен за нејзината сјајност, колебајќи се помеѓу величина помеѓу 4 и 5. Фламстид ја означил оваа ѕвезда 29 Пегаз, но Боде заклучил дека ѕвездите 27 и 29 Пегаз треба да бидат Пи ¹ и Пи ² Пегаз и дека Бајер ги гледал како една ѕвезда. ^[12] Фламстид додал мали букви од e до y, испуштајќи ги од А до D бидејќи тие биле користени на Бајеровата карта за означување на соседните соѕвездија и екваторот. ^[12] Тој изброил 89 ѕвезди (денес Фламстидови ознаки), иако 6 и 11 се покажале како ѕвезди во Водолија. ^[12] Во границите на соѕвездието има 177 ѕвезди со привидна светлинска величина 6,5 или поголема. ^{[б 2]}

Ипсилон Пегаз, познат и како Ениф, ја означува устата на коњот. Најсјајната ѕвезда во Пегаз, е портокалов суперџин од спектрален тип K21b, кој е околу 12 пати поголем од Сонцето и е оддалечен околу 690 светлосни години од Земјата.^[14] Таа е неправилна променлива, нејзината привидна величина варира помеѓу 2,37 и 2,45.^[15] Во близина на Ениф се наоѓа AG Пегаз, необична ѕвезда која осветлила со светлинска величина околу 1885 пред да се затемни до светлинска величина 9. Составена е од црвен џин и бело џуџе, проценето дека е околу 2,5 и 0,6 пати поголема од сончевата маса. Со оглед на тоа што нејзиниот излив трае повеќе од 150 години, таа е опишана како најбавната нова некогаш која била снимена.^[16]

Три ѕвезди со Бајерови ознаки кои се наоѓаат на Големиот Плоштад се променливи ѕвезди. Фи и Пси Пегаз се пулсирачки црвени џинови, додека Тау Пегаз (сопственото име е Салм ^[17] ), е променлива ѕвезда од типот Делта Штит — класа на кратки периоди (најмногу шест часа) пулсирачки ѕвезди кои се користеле како стандардни свеќи и како предмети за изучување на астросеизмологијата.^[18] Со проектирана брзина на вртење од 150 km s ⁻¹, Curb е речиси 30 пати посветлла од Сонцето и има период на пулсирање од 56,5 минути. Со надворешна атмосфера на делотворна температура од 7.762 К, таа е бела ѕвезда со спектрален тип A5IV.^[19]

Зета, Кси, Ро и Сигма Пегаз го обележуваат вратот на коњот. ^[12] Најсветлата од нив со величина од 3,4 е Зета, традиционално позната и како Хомам. Се наоѓа на седум степени југозападно од Маркаб и таа е синобела ѕвезда од главната низа од спектрален тип B8V која се наоѓа на околу 209 светлосни години.^[20] Тоа е бавно пулсирачка B-ѕвезда која малку варира во сјајноста со период од 22,952 ± 0,804 часа, завршувајќи 1,04566 циклуси дневно.^[21] Кси Пегаз се наоѓа на 2 степени североисточно и е ѕвезда од жолтобела главна низа од спектрален тип F6V, која е 86% поголема и 17% помасивна од Сонцето и зрачи 4,5 пати поголема од сончевата сјајност.^[22] Има придружник на црвено џуџе кое е оддалечено 192,3 АЕ.^[23] Доколку (како што е веројатно) помалата ѕвезда е во орбитата околу поголемата ѕвезда, тогаш ќе бидат потребни околу 2000 години за да се заврши револуцијата.^[24] Тета Пегаз го означува окото на коњот. ^[12] Позната и како Бихам, таа е ѕвезда од белата главна низа со големина од 3,43 од спектрален тип A2V, околу 1,8 пати помасивна, 24 пати посветла и 2,3 пати поширока од Сонцето.^[25]

Алфа (Мскраб), Бета (Шеат) и Гама (Алгениб), заедно со Алферец го формираат големиот астеризам познат како Плоштадот на Пегаз. Најсветлиот од нив, Алферац бил познат и како Делта Пегаз и Алфа Андромеда пред да биде сместен во Андромеда во 1922 година со поставувањето на границите на соѕвездијата. Втората најсветла ѕвезда е Шеат, црвен џин од спектрален тип M2.5II-IIIe која се наоѓа на околу 196 светлосни години од Земјата.^[26] Се проширила додека не е околу 95 пати поголема и има вкупна сјајност 1.500 пати поголема од онаа на Сонцето.^[27] Бета Пегаз е полуправилна променлива која варира од светлинска величина 2,31 до 2,74 во период од 43,3 дена.^[28] Маркаб и Алгениб се синобели ѕвезди од спектралните типови B9III и B2IV кои се наоѓаат на оддалеченост од 133 и 391 светлосна година соодветно.^[29][30] Изгледа дека се оддалечиле од главната низа додека нивното јадрено снабдување со водород е исцрпено, и тие се зголемуваат и се ладат за на крајот да станат црвени џиновски ѕвезди.^[31][32] Маркаб има привидна светлинска величина од 2,48,^[29] додека Алгениб е променлива ѕвезда од типот Кефеида која варира помеѓу величините 2,82 и 2,86 на секои 3 часа 38 минути, а исто така покажува некои бавни пулсирања на секои 1,47 дена.^[33]

Ета и Омикрон Пегаз го означуваат левото колено, а Пи Пегаз левото, додека Јота и Капа Пегаз десното колено и копито. ^[12] Позната и како Матар, Ета Пегаз е петтата најсјајна ѕвезда во соѕвездието. Сјае со привидна светлинска величина од 2,94, тој е повеќекратен ѕвезден систем составен од жолт џин од спектрален тип G2 и жолтобела ѕвезда од главната низа од спектрален тип A5V кои се 3,2 и 2,0 пати помасивни од Сонцето. Двете се вртат еден околу друг на секои 2,24 години. Подалеку е двоен систем од две ѕвезди од главната низа од типот G, на кои би му биле потребни 170.000 години да орбитира околу главниот пар, доколку тие се всушност поврзани.^[34] Омикрон Пегаз има јачина од 4,79 степени. Таа се наоша на 300 ± 20 светлосни години од Земјата,^[35] е бел подџин кој почнал да се лади, се шири и осветлува додека го исцрпува своето јадро на водородно гориво и се оддалечува од главната низа.^[36] Пи¹ и Пи² Пегаз се појавуваат како оптички двојник кој може да се види со голо око бидејќи се разделени со 10 лачни минути и не е вистински двоен систем.^[37] Сместен на оддалеченост од 289 ± 8 светлосни години, Пи¹ е старечки жолт џин од спектрален тип G6III, 1,92 пати помасивен и околу 200 пати посветлен од Сонцето.^[38] Пи² е жолтобел подџин кој е 2,5 пати помасивен од Сонцето и се проширил до 8 пати од полупречникот на Сонцето и осветлил до 92 пати поголема од сјајноста на Сонцето. Опкружен е со кружен ѕвезден диск кој се врти на 145 km во секунда, и е оддалечена од Земјата 263 ± 4 светлосни години.

IK Пегаз е блиска двојна форма која содржи ѕвезда од главната низа од типот А ^[39] и бело џуџе ^[40] во многу блиска орбита; вториот е кандидат за иден тип Ia супернова ^[41] бидејќи нејзината главна ѕвезда снемала водородно гориво и се шири во џин и го пренесува материјалот до помалата ѕвезда.

Откриено е дека 12 ѕвездени системи имаат вонсончеви планети. 51 Пегаз била првата ѕвезда слична на Сонцето откриена дека има придружник на вонсончева планета;^[42] 51 Пегаз b (неофицијално наречена Белерофон,^[43] официјално именувана како Димидиум ^[44] ) е топол Јупитер блиску до својата ѕвезда, завршувајќи орбита на секои четири дена. Спектроскопската анализа на HD 209458 b, екстра вонсончева планета во ова соѕвездие, ги обезбедила првите докази за атмосферска водена пареа надвор од Сончевиот Систем,^[45][46][47] додека екстра вонсончевите планети кои орбитираат околу ѕвездата HR 8799, исто така, во Пегаз се прво директно кои се сликани.^[48][49][49] V391 Пегаз е жешка подџуџеста ѕвезда за која е откриено дека има планетарен придружник.^[50]

М15 (NGC 7078) е збиено јато со светлинска величина 6,4, оддалечено 34.000 светлосни години од Земјата. Тоа е Шаплиево јато од IV класа,^[51] што значи дека е прилично богато и концентрирано кон неговата средина. М15 бил откриен во 1746 година од Жан-Доминико Маралди. ^[52] Pease 1 е планетарна маглина сместена во глобуларното јато и била првата планетарна маглина за која е познато дека постои во глобуларното јато.^[53] Има привидна величина од 15,5.^[54]

NGC 7331 е спирална галаксија која се наоѓа во Пегаз, оддалечена 38 милиони светлосни години со црвено поместување од 0,0027. Го открил музичарот-астроном Вилијам Хершел во 1784 година и подоцна бил еден од првите небулозни тела опишани како „спирални“ од Вилијам Парсонс. Друга од галаксиите на Пегаз е NGC 7742, галаксија Сејферт од тип 2. Сместена на растојание од 77 милиони светлосни години со црвено поместување од 0,00555, таа е активна галаксија со супермасивна црна дупка во нејзиното јадро. Неговите карактеристични емисиони линии се произведуваат со гас кој се движи со големи брзини околу средишната црна дупка.^[55]

Пегаз е познат и по понеобичните галаксии и вонсончеви објекти. Крстот на Ајнштајн е квазар што е леќен од галаксија во преден план. Елиптичната галаксија е оддалечена 400 милиони светлосни години со црвено поместување од 0,0394, но квазарот е оддалечен 8 милијарди светлосни години. Квазарот наликува на крст бидејќи гравитационата сила на галаксијата во преден план врз нејзината светлина создава четири слики од квазарот. Стефановиот Квинтет е уште едно уникатно тело кое се наоѓа во Пегаз. Тоа е јато од пет галаксии на растојание од 300 милиони светлосни години и поместување на црвено од 0,0215. За прв пат откриен од Едуард Стефан, Французин, во 1877 година, Квинтетот е единствен по своите галаксии во интеракција. Две од галаксиите во средината на групата јасно почнале да се судираат, предизвикувајќи масивни изливи на формирање на ѕвезди и извлекувајќи долги „опашки“ од ѕвезди. Астрономите предвидиле дека сите пет галаксии на крајот може да се спојат во една голема елипсовидна галаксија.^[55]

USS Pegasus (AK-48) и USS Pegasus (PHM-1) се бродови на американската морнарица именувани по соѕвездието „Пегазус“.

Пегаз Сеија, главниот лик од мангата и анимето Света Сеија, го добил името по соѕвездието Пегаз.

• H. A. Rey, The Stars — A New Way To See Them. Enlarged World-Wide Edition. Houghton Mifflin, Boston, 1997. ISBN 0-395-24830-2.
• Ian Ridpath and Wil Tirion (2007). Stars and Planets Guide, Collins, London. ISBN 978-0007251209. Princeton University Press, Princeton. ISBN 978-0691135564.

Ризницата има слики и снимки поврзани со: Pegasus (категорија)

• Фотографски водич низ соѕвездието: Пегаз
• Ѕвездени приказни – Пегаз
• The clickable Pegasus
• Warburg Institute Iconographic Database (ca 160 medieval and early modern images of Pegasus)

п р у Современи соѕвездија Андромеда Береникина Коса Бик Близнаци Вага Вајар Водна Змија Водолија Волк Воловар Гавран Голема Мечка Големо Куче Гулаб Гуштер Девица Делфин Длето Еднорог Едро Еридан Ждребе Жерав Жирафа Зајак Златна Рипка Змеј Змија Змијоносец Индијанец Јарец Јужен Крст Јужен Триаголник Јужна Круна Јужна Риба Камелеон Касиопеја Кентаур Кефеј Кит Кобилица Компас Кочијаш Крма Лав Лебед Летечка Риба Лира Лисица Ловечки Кучиња Мал Лав Мала Водна Змија Мала Мечка Мало Куче Маса Микроскоп Мрежичка Мува Овен Октант Олтар Орел Орион Паун Пегаз Персеј Пехар Печка Пумпа Рајска Птица Рак Рамнило Риби Рис Северна Круна Секстант Скорпија Сликар Стрела Стрелец Телескоп Триаголник Тукан Феникс Херкул Часовник Шестар Штит