Wilhelm Steinitz

Wilhelm Steinitz (* 14. Mai 1836 in Prag; † 12. August 1900 in New York) weer en bedüüdend Schachspeler ut Öösterriek, de nahderhenn de US-amerikaansch Staatsbörgerschap annommen hett. He stamm ut Böhmen un weer de eerste allgemeen anerkannt Schachweltmeester. He gellt as Revolutionär vun de Schachtheorie, de de damals vörherrschend Speelwies vun dat störmisch Angreepschach, dat so nömmt „romantisch Schach“, bannig kritiseer. Mit en eerstmals wetenschapelich Herangahnswies^[1] formuleer Steinitz noch hüüd gültig strategisch-positionelle Grundsätze un hett somit den Grundsteen leggt för de moderne Schachtheorie.

Wilhelm Steinitz wurr as negent vun 13 Kinner vun de Schnieder Josef Salamon Steinitz (1789–1868) un de sien Fru Anna boren. As Geburtstag wurrd af un an de 17. Mai angeven. Dat beruht aber up en irrtümlichen Angaav vun Steinitz sülvst ut dat Johr 1887, wat he later aber verbetert hett. De 14. Mai is dör de Geburtsoorkunn un Upteknungen vun de jöödsch Gemeend belegt.^[2] De Familie leev in ärmlich Verhältnissen, mehrere vun sien Geschwister sünd all as Kind storven. Wilhelm harr vun Geburt an en Klumpfoot un bruuk en Gehstütze. All as Kind gull he as en vun de best Schachspeler in Prag. 1858 truck he nah Wien, um an dat Polytechnisch Institut Mathematik to studeeren. En Tiet lang finanzeer he sien Studium dör journalistisch Arbeiten för de Constitutionelle Österreichische Zeitung, för de he Parlamentsberichte schreev. Bald aber stell sück för Steinitz herut, dat mit Schachspelen in Wiener Koffiehüüs bedüüdend mehr Geld to verdeenen weer. En bekannt, eerstmals 1873 in de Österreichischen Schachzeitung publizeert Anekdote beschrifft en Partie tegen den rieken Bankier Gustav Epstein, to de he seggt hemm sall: „An der Börse sind Sie Epstein und ich Steinitz, aber am Schachbrett bin ich Epstein und Sie Steinitz.“^[3] Dör sien Erfolge wurr he gau internatschonal bekannt.

1862 nehm he in London an sien eerst internatschonal Turnier deel un keem up Platz 6. Dormit wunn he en Priesgeld vun 5 Pund.^[4] Vun sien Partien dor wurr sien Sieg mit Swaart tegen den italienschen Meester Serafino Dubois bekannt.

Dorup henn is Steinitz nah London översiedelt, wiel England domols as Zentrum vun de Schachwelt gellen dee. Hier kunn he sien Levensünnerholt dör Speel um Geld in de Koffiehüüs vun de Metropole bestrieden.

Steinitz speel sück in de nächste Johren nah baben: direkt nah daz Londoner Turnier hett he Serafino Dubois in en Wettkamp mit 5,5:3,5 slahn, 1863 kunn he gegen Joseph Henry Blackburne mit 8:2 winnen. In dat glieker Johr wunn he tegen Deacon 5,5:1,5 un Mongredien mit 7:0. To’t Johreswennen 1863/1864 hett he Green 8:1 besiegt. Dornah geev dat noch twee överlegen wunnen Turniere: Dublin 1865 un London 1866.

De groot Erfolge vun Steinitz in England hebbt eenig Schachenthusiasten dorto brocht, en Wettkamp tüschen Steinitz un Adolf Anderssen, de as inoffiziell Weltmeester gull, to organiseeren. 1866 drapen de beid Schachmeester in London upnanner: nah en harten Kamp – kien Partie gung Remis ut - wunn Steinitz mit 8:6.

Van nu an wurr Steinitz as de weltwiet beste Schachspeler ansehn. Sien Överlegenheit kunn he in de folgend Johren ok besünners nahwiesen: 1866 hett he Henry Edward Bird 7,5:5,5, Blackburne 1870 mit 5,5:0,5 un 1872 Johannes Zukertort mit 9:3 besiegt. Tatsächlich wunn Steinitz damals jeden Tweekamp, aber bi en Turnier to winnen schaff he lang Tiet nich mehr: 1867 in Paris keem he up den darten Platz (achter Ignaz von Kolisch un Gustav Neumann), in Dundee 1867 wurr he Tweet (achter Neumann), as ok in Baden-Baden 1870 (achter Anderssen). Eerst in London 1872 un Wien 1873 kunn he ok weer Turniere winnen. Van 1872 bis 1874 speel he för den City of London Chess Club twee Feernpartien tegen de Wiener Schachsellschap ünner de Leitung vun Ignaz von Kolisch, bi de dat um en Insatz vun 100 Pfund Sterling gung, un wunn 1,5:0,5.

Turniere un Wettkämpe speel Steinitz nah sien Wiener Triumph dree Johr lang nich, doch 1876 hett hüm Blackburne nochmal rutfordert. Steinitz gelung tegen den Briten en in disse Hööcht vun nümms verwacht Sieg: he hett Blackburne 7:0 slahn. Dornah truck he sück weer för en paar Johr vun de Turnierbedriev torüch un hett völ Tiet to de schachtheoretische Analyse verwendt. Steinitz övernehm de Schachspalte in The Field, de hüm tosommen mit dat Speel um Insatz tegen Amateure in de Londoner Cafés en genügend Utkommen verschaffen de. As Korrespondent hett he verscheeden Turniere besöcht, ahn to spelen, uünner annern Paris 1878 un Berlin 1881.

1882 kehr he nah en neegenjohrig Paus (afsehn vun de Wettkamp tegen Blackburne 1876) in de Arena torüch: he nehm an dat Turnier in Wien deel, wo he sück den eersten Platz mit Simon Winawer deel. In dat Johr drup wurr he bi dat groode Turnier vun London Tweet achter Zukertort, de da best Turnier in sien Leven mit 3 Punkten Vörsprung wunn.

In dat glieker Johr geev Steinitz sien Stäe bi The Field up un nehm en Inladung in de USA an, de togliek sien Ansiedlung dor mit sück truck. Mit sien Nahfolger bi The Field, Leopold Hoffer, hett he sück af 1881 en över mehrere Johren andüernd publizistisch Striederee leefert, de de Schachhistoriker Kenneth Whyld later henn as Steinitz-Hoffer Ink War betekent hett. Steinitz pleeg Hoffer, de sien Rivalen Zukertort ünnerstööten de, meest immer „Dreckseele“ to nömm.^[5]

Nah 21 Johren in England is Steinitz in de USA översiedelt. As begehrter Gast in verscheeden US-amerikaansch Klubs, as ok up Kuba, sowie as Bearbeiter vun verscheeden Schachspalten in US-amerikaanschen Zeitungen harr Steinitz en utreichend Inkommen. Ut sien amerikaansch Tiet sünd männig Simultan-, Blind-, Gelegenheits- un Wettkamppartien överleeefert.

Van 1885 bit 1891 hett he dat International Chess Magazine leidt, en weltwiet anerkannt Schachtietschrift. Dör de prinzipienfast un mit „scharp Tung“ formuleert Verteidigung vun sien Ansichten kreeg Steinitz aber Arger mit völ vun sien Leser un Bewunnerer, vun de he aber finanziell afhängig weer. Ut disse Gründe (Abonnenten sprungen düpiert a, Steinitz’ Uptreden wurr aflehnt un he wurr seltener to Gastspelen in Clubs inladen) weer he laterhenn dwungen, sien Tietschrift weer intostellen.

Enn’ vun dat Johr 1885, as sück Steinitz noch en groode Popularität in de USA erfreuen kunn, funnen sück Gönner un Mäzena, de en Wettkamp um de Championship of the World in de USA veranstalten wullen. As Gegner vun Steinitz wurr de poolsch Schachmeester Johannes Hermann Zukertort inladen, de 1883 dat Turnier vun London överlegen vör Steinitz wunnen harr. Bevör de Wettkamp aber överhoopt starten kunn geev dat toii Verhandlungen üm Priesgeld, Speelbedingungen un Utdragensmodus. Beid Speler hebbt in Insatz vun 2.000 Dollar leist, de jeweils vun hör Ünnerstööter upbrocht wurrn. De Winner kreeg 1.000 Dollar as Priesgeld, de restlich 3.000 Dollar wurrn an sein Ünnerstööter betallt, de somit en Gewinn erzielen kunnen, wenn se up den richtigen Spieler sett harrn.^[6] Zukertort is den in de USA inreist to dat Match, dat as eerst offiziell Wettkamp um de Schachweltmeesterschap gellt.^[7] De Tweekamp wurr in dree amerikaansch Städer utdragen, speelt wurr af den 11. Januar 1886 in New York in de sülvig Rüüm an de Broadway, in de Johrteinten vörher de Amerikaner Paul Charles Morphy tallriek Erfolge fiern kunn, dat wurrn ok de sülvig Schachdisch un Schachfiguren bruukt, mit de Morphy all speelt harr. De wiedere Stationen weern St. Louis un toletzt New Orleans. ^[8]

Steinitz, de de speelt Partien för sien International Chess Magazine analyseeren de, während de Kamp noch leep, wunn tegen Zukertort mit grooten Vörsprung. He leeg woll in den eersten Wettkampafsnitt mit 1:4 torüch, he hett sück aber Midden vun den Wettkamp weer verholt un kunn Zukertort, de physisch un psychisch tosommenbrook, nah Gewinnpartien mit 10:5 (fünf Partien endeten remis) slahn. De 20. Partie vun de Wettkamp muss wegen Krankheit vun Zukertort üm dree Daag verschaven weern. He verlor de denn, an’ 29. März, in blots 19 Tüüg nah en half Stünn.^[9] Steinitz gull nu ok offiziell as Weltmeester (Champion of the World).

An’ 23. November 1888 wurr he amerikaansch Staatsbürger.^[10] He leev in en Huus in Montclair, ruch weg dartig Meilen vun New York weg.

As kämpferisch Geist ruh Steinitz sück nich up de eenmal erwurben Lorbeeren ut: he hett sück bi sien amerikaansch Schachfrüenden um Ünnerstööt för wietere Wettkämpe bewurben. Solang he Weltmeester weer, speel Steinitz all sien Wettkämpe üm de Weltmeesterschap in de nee Welt: 1889 wunn he up Kuba (in Havanna) tegen Michail Tschigorin ut Russland, tegen de he tovör in London 1883 beid Partien verloren harr, mit 10,5:6,5. Um de Johreswennen 1890/1891 speel he in New York City tegen den Ungarn Isidor Gunsberg, de he mit 10,5:8,5 slahn hett, 1892 speel he nochmals tegen Tschigorin, ok weer up Kuba. Dittmal weer sien Sieg wat glückelk: da Endergebnis vun 12,5:10,5 täuscht över de Verloop vun de Wettkamp, wiel Tschigorin ut völ good stahn Partien blots wenig Punkte halt hett. Besünners de letzte Partie vun de Wettstried, in de Tschigorin en triviales Matt in 2 Tüüg nich sehn hett, gung as klassisch vun Schachblindheit in de Historie in.^[11].

Steinitz’ letzt Rutforderer weer de junge düütsch Speler Emanuel Lasker, de sück siet 1892 in de USA uphollende. Klubs in de USA und Kanada hebbt en Tweekamp veranstalt, de up teihn Gewinnpartien utleggt weer. De 58-johrig Steinitz verlor tegen den 25-johrigen nee’n Weltmeester düütlich mit 5:10 (veer Partien gungen remis ut).

Sien unbedingter Will, den Weltmeestertitel torüchtohollen, leet Steinitz nich ruhen. He nehm an verscheeden Turniere in de 1890er Johren deel. Ok wenn he kien Turnier mehr winnen kunn, keem he bit up London 1899 in jeder Turnier in de Priesränge. An en gooden Dag kunn he jeden Gegner gefährlich wurrn un männig vun sien Glanzpartien stammen ut de letzt Johren vun sien Schachkarriere. De bekanntst is sien Sieg tegen Curt von Bardeleben in Turnier vun Hastings 1895, bi de Steinitz up Platz 5 keem. Sien best Ergebnis ut disse letzte Schaffensperiood weer de tweete Platz bi dat Veermeester-Turnier in Sankt Petersburg 1895/1896 (achter Lasker).

Lasker gewähr Steinitz to de Johreswennen 1896/1897 in Moskau en Rückkamp um den Weltmeestertitel. Steinitz, intüschen aber 60 Johr old, fehl nu de Energie un Utdüer, um tegen den jungen Weltmeester bestahn to können, he verlor düütülich mit 2:10 Gewinnpartien (fiev Partien gungen remis ut).

De Verlust vun sien Titel gung aber düchtig an sien psychisch Verfaten. Noch in Moskau, nah den Verlust vun den Wettkamp, verschlechter sück sien Tostand dermaaten, dat he van März bit April 1897 in en Moskauer Nervenheilanstalt behannelt wurrn muss. Steinitz het sück nah sien Wettkamp nämlich sien plant Erfindung widmet: He wull ahn technisch Hilfsmiddel, also ahn Apparat oder Drahten, dör Gedankenöverdragen telefoneeren. Sien Sekretärin, de beobachten kunn, wu Steinitz an en apen Fenster stunn un up Antwort tööv, hett denn de notwendigen Schritte inleidt, dormit Steinitz in en Anstalt inwiest wurr.^[12] Nahdem he weer entlaaten weer, is Steinitz över Wien weer nah New York torüchkehrt un speel in de kommend dree Johren bit kört to sien Dood noch in internationalen Turnieren. In’ Februar un Mai 1900 wurr Steinitz nochmal psychiatrisch behannelt. Toletzt harr he Halluzinationen, dat vun hüm elektrisch Strööme utgungen un he up disse Oort un Wies Schachfiguren bewegen kunn ^[13].

Steinitz starv verbittert un vun materiell Not tekent en paar Maand later in dat „New-Yorker Staatsirrenhaus Wards-Island“^[14], laut Doodenschien an Hartverseggen. He wurr up den Karkhoff Evergreen Cemetery in Brooklyn begraben, de Nummer vun sien Graff is Bethel Slope 5892.

Sien hööchste Historsch Elo-Tall erreich Wilhelm Steinitz in’ April 1876 mit en Elo-Wert vun 2826.

Af 1866 leev Steinitz mit Caroline Golder tosommen, mit de he en Dochter Flora hatte. Flora is mit 21 Johr, an’ 13. Januar 1888^[15] in Brooklyn an de Hartkrankheit Endokarditis storven. Veer Johr later, an’ 27. Mai 1892, is ok Caroline in dat Öller vun 45 Johren storven. Nah hör Dood leev Steinitz mit en 28 Jahre jüngeren Fru namens Elisabeth tosommen, de hör Nahnaam is nich bekannt. Mit hör harr he den Söhn William (* Dezember 1894). In’ Juli 1897 broch Elisabeth en Dochter Julia to Welt. Dat is aber unwohrschienlich, dat se de Dochter vun Steinitz weer, wiel he to de Tietpunkt vun de Zeugung up Utlandsreisen weer.^[16]

In Steinitz sien Geburtsstadt Prag is to Ehren vun den Schachweltmeester en Gedenktafel an de Philosophisch Fakultät vun de Karls-Universität anbrocht. Se wurr an’ 30. Juni 2004 vun de tschechisch Staatspräsident Václav Klaus enthüllt un stammt vun den tschechischen Bildhauer Vladimír Oppl.^[17] 2009 wurr to Ehren vun Wilhelm Steinitz de Wiener Nordsteg över de Donau in Steinitzsteg umnömmt.

Steinitz groode Verdeensten liggen in sien gründlich Analyse vun de Prinzipien vun dat Schachspeel. He verstunn sück as Begrünner vun en Modern School, deren Anhänger en Schachpartie systematisch nah strategischen Prinzipien gestalten deen. In’ Gegensatz dorto stunn de Romantisch School, de de Meesterspeler vör Steinitz kennteken deen. Se spelen vun Partieanfang an scharp up direkten Königsangreep un hebbt dorbi up de Intuition un Genie vun de Schachmeester vertraut. Steinitz ziel dorup, den positionell to wenig begründt Partieubau vun disse Speler dör streng positionell Speel to wedderlegen.

Tatsächlich faszineer Steinitz dat Schach-Publikum in de eerst Johren vun sien Loopbahn mit romantisch Schach, wat he bestens kunn. Nahdem he allerdings de Speelwies vun de engelsch Meesters mitkregen harr, der sück ehder mit slooten Anspeelen un solid anleggt Prtien anfrünnen kunnen, wurr sien Upmarksomkeit up de Gesetzmäßigkeiten vun de Schachstrategie, de nich so in’t Oog fallen deen, lenkt. He analyseer akribisch de Meesterpartien ut de Vergangenheit un sien Gegenwart, un hett sien Erkenntnisse bekannt makt. Sien Schachspalten hett he mit en grooten Arbeitsupwand führt. Sien Henwiesen to de vun hüm faststellt Prinzipien harr he all sien Leser vun The Field un sien International Chess Magazine mitdeelt, he hett denn aber ok noch 1889 dat Lehrbook The Modern Chess Instructor verapenlicht, en Wark, in dat he sien Moderne Schule wat beter verklort hett un all vun hüm opdeckt Prinzipien, de hüüd to dat Allgemeengood vun all Schachspeler is, entwickelt hett.

Verstahn hett man Steinitz aber anfangs meest nich. Sien Erkenntnisse hett he in sien Partien anwendt, doch siet Tietgenossen keemen disse Erkenntnisse bizarr un dunkel vör. De meesten full dat swoor, de Ideen achter Steinitz sien Tüüg to verstahn un völ hebbt versöcht hüm lächerlich to maken. Eerst mit de Generation vun Emanuel Lasker un Siegbert Tarrasch wurr he as Neemaker würdigt. Lasker hett behaupt, dat he Steinitz mit de sien eegen Wapen slahn hett. In sien Lehrbuch des Schachspiels (1925) nimmt de Dorstellung vun de vun Steinitz entwickelten Prinzipien breeden Ruum in.

Emanuel Lasker – Steinitz, Hastings 1895

Stellung nah 17. … Se7-g8

En Bispeel för den Gloov an de Wedderstandskraft vun en Stellung ahn Buerschwächen ist de Partie vun Steinitz tegen Lasker in dat Turnier vun Hastings 1895. Nah 17 Tüüg sünd all swaart Figuren wedder up de eegen Grundreeg versammelt. In de Loop vun de Tiet wurr disse Partie, de Lasker nah 40 Tüüg wunn, bannig ünnerscheedlich kommenteert. Während de Deutsche Schachzeitung meen, dat disse Speelwies den eegendömlichen Humor vun Steinitz wiesen dee, hebbt anner latere Autoren vun en profunden Plan to dat Umgrupperen vun de Figuren oder vun en psychologischen Trick snackt, de den Gegner to överhast Angreepsversöken verleiten sull.^[18]

Garri Kasparow würdig Steinitz as Neemaker, de sien Erkenntnisse to de Schachstrategie en Wendepunkt in de Schachhistorie dorstellen deen. He hett aber ok drup henwiest, dat Steinitz in sien Partien de Bedüüden abstrakter positioneller Prinzipien faken överschätzt hett.^[19]

To de wichtigste Faktoren, de en Stellungsinschätzung eerst mögelk maken, tell Steinitz:

1. dat Materialverhältnis
2. de Wirkungskraft vun de Figuren
3. de Wirkungskraft vun de Buern
4. de Postierung vun de Buern
5. de Königstellung
6. dat Tosommenspeel vun all Figuren

För sück nommen, weer kien vun disse Punkten wat Nee’s. So hett all Philidor Midden vun dat 18. Johrhunnert behaupt: „Die Bauern sind die Seele des Schachspiels“,^[20] un de romantisch Schachschooö legg grooten Weert up de Warkkraft vun de Figuren. Steinitz aber hett ut de Stellungsbeurdeelung en System makt un hett ok völ nee Sichtweisen propageert. So kunn he to’n Bispeel nahwiesen, dat de Grundstellung vun de Buer vör den (rocheerten) König de sekerste Verteidigungsstellung för de König is. He droog ok dorto bi, sein Tietgenossen de Bedüüden vun dat Löperpaar begriepelk ta maken, dat weer damals noch en temelk nee strategisch Konzept. Steinitz formuleer buterdem den Grundsatz, dat en Flögelangreep am besten dör en Tegenslaag in’t Zentrum beantwoort wurrd. Stellungen mit en Isolani hull he wegen de dorut resulteerend Felderschwächen för nicht so good.

De Steinitz-Variante in de Franzöössch Partie nah 4. e4-e5

Up sien neeoortig Beurdeelung vun en Stellung hett he folgend Prinzipien vun de Strategie begründ:

1. Dat herrscht ut de Grundstellung rut en Gliekgewicht vun de Kräfte.
2. Eerst wenn dit Gliekgewicht stört is, is en scharp Angreep gerechtfertig bzw. sünd taktisch Schläg mögelk.
3. Angreep mööt sück tegen de swachen Punkte vun de Gegner richten.
4. De Verteidigung moot so ökonomisch ween as blots mögelk.

Disse Formulierungen hebbt för Gültigkeit bit hüüd behollen.

Steinitz droog völ Ideen to de Theorie vun dat Anspeel bi. Nah hüm is en Variante (Steinitz-Verteidigung) in de Spaansch Partie nömmt, de nah

1. e2-e4 e7-e5 2. Sg1-f3 Sb8-c6 3. Lf1-b5 d7-d6

entsteiht. Laterhenn hett man meest de Tüüg 3. … a7-a6 4. Lb5-a4 inschalt, bevör man denn 4. … d7-d6 speelen de (Modern Steinitz-Verteidigung). Witt kann in en bekannt Anspeelfall geraden, wenn he nu 5. d2-d4 speelt: 5. … b7-b5 6. La4-b3 e5xd4 7. Sf3xd4 Sc6xd4 8. Dd1xd4 c7-c5 9. Dd4-d5 Lc8-e6 10. Dd5-c6+ Le6-d7 11. Dc6-d5 c5-c4 un Witt is en Figur los (Arche-Noah-Fall).

In de Franzöössch Verteidigung wurrd de Toogfolg

1. e2-e4 e7-e6 2. d2-d4 d7-d5 3. Sb1-c3 Sg8-f6 4. e4-e5

as Steinitz-Variante betekent, in de Schottisch Partie de Toogfolg

1. e2-e4 e7-e5 2. Sg1-f3 Sb8-c6 3. d2-d4 e5xd4 4. Sf3xd4 Dd8-h4.

Dat Steinitz-Gambit in de Wiener Partie, Stellung nah 5. Ke1-e2

Steinitz hett ok dat nah hüm nömmt Gambit, dat Steinitz-Gambit in de Wiener Partie utfunnen:

1. e2-e4 e7-e5 2. Sb1-c3 Sb8-c6 3. f2-f4 e5xf4 4. d2-d4?!

Wiel nah 4. … Dd8-h4+ 5. Ke1-e2 de witt König sien Rochaadrecht verlüsst, wurr dat „Steinitz-Gambit“ vun völ Lüüd för nicht korrekt hollen, aber Steinitz hett dat denn sogor in de letzte Partie in de Weltmeesterkamp tegen Zukertort speelt (un wunnen).

Sien Beharren up Varianten, de he för richtig hull, broch hüm aber ok gelegentlich mal en Verlustpartie in. 1890 stell Tschigorin sien Inschätzung vun twee Varianten in’t Evans-Gambit un Tweespringerspeel in’ Nahtoog in Frag un forder hüm to en Wettkamp up, üm de Meenungsverscheedenheit up dat Schachbrett to klären. Dat passer denn ok, middels twee dör Telegraph utdragen Feernpartien, de Tschigorin beid wunn.

So as völ anner groot Schachspeler ok, hett ok Steinitz mit eenig Studien en Bidrag to de Endspeeltheorie leist. Sämtlich vun hüm komponeert Endspele hebbt en starken Praxisbetoog, erfüllt aber de sück eerst to en lateren Tietpunkt in de Schachkomposition endgültig dörsett Anforderung nah Eendüüdigkeit vun de Lösung nich in jeden Fall. Nahfolgende Afwicklung in en elementar wunnen Buernendspeel is bannig instruktiv.

Wilhelm Steinitz
Schachzeitung, 1862

Witt treckt un winnt

Lösung:

1. h6-h7+ Kg8-g7
2. h7-h8D+! Kg7xh8 Dat Daamopfer wirkt as Aflenkung un Hennlenkung togliek.
3. Ke7-f7! Th1-f1+
4. Lh4-f6+ Tf1xf6
5. Kf7xf6 Kh8-g8 Nu wurrd de bekannt Zugzwangstellung erreicht.
6. g6-g7 Kg8-h7
7. Kf6-f7 un winnt

Wilhelm Steinitz
Quelle?

Matt in 5 Zügen

Lösung:

1. Kf6-f5! Kh6-h5
2. Lb2-f6 Kh5-h6 2. … h7-h6 3. g2-g4 Mustermatt
3. g2-g3! Eenzige Wartetoog. Kh6-h5
4. Lf6-g5 h7-h6
5. g3-g4 matt

1. ↑ To Steinitz’ wetenschaplich Schachverständnis vgl. Kmoch 1982, S. 3–5 sowie Sein neuer Spielstil.
2. ↑ vgl. Landsberger 1993, S. 2f.
3. ↑ Landsberger 1993, S. 20f.
4. ↑ Fred Kahl: Wilhelm Steinitz up koenig-plauen.de
5. ↑ vgl. Landsberger 1993, S. 204f.
6. ↑ Landsberger 2002, S. 65–69. Dor sünd ok sein Ünnerstööter mit de vun hör inbetallt Summe upföhrt.
7. ↑ „Heute, am 29. Dezember 1885, ist zwischen Wilhelm Steinitz in New-York und J. H. Zukertort aus London ein Übereinkommen getroffen worden, dahingehend, einen Schach-Wettkampf um die Kämpenschaft (Championship) der Welt und einen Einsatz von zweitausend (2000) Dollar von jeder Seite zu spielen.“
   So begann die schriftliche Vereinbarung zwischen Steinitz und Zukertort, die bei einem Notar hinterlegt worden war. Zitiert nah Johannes Minckwitz: Der Entscheidungskampf zwischen W. Steinitz und J. H. Zukertort um die Meisterschaft der Welt. Roegener, Leipzig 1886. S. 19.
8. ↑ Nach: Raymund Stolze: Umkämpfte Krone. 3. Auflage. Sportverlag, Berlin 1992.
9. ↑ Der Schachwettkampf zwischen Steinitz und Zukertort 1886. Edition Olms, Zürich 1986. ISBN 3-283-00122-7
10. ↑ Landsberger 1993, S. 206 f.
11. ↑ Partie to Nahspelen (Java)
12. ↑ Deutsche Schachzeitung, April 1897, S. 122–124
13. ↑ Deutsche Schachzeitung, März 1900, S. 96
14. ↑ Deutsche Schachzeitung, September 1900, S. 292. Dat hannelt sück um dat 1899 gründt Manhattan State Hospital.
15. ↑ International Chess Magazine, Februar 1888, S. 42
16. ↑ vgl. Landsberger 1993, S. 341f.
17. ↑ Zeitschrift Schach, 8/2004, S. 68. Körtbericht mit Biller up den Schachserver vun de Wiener Zeitung (toletzt upropen an’ 24. März 2008)
18. ↑ Amatzia Avni: Devious chess; London: Batsford, 2006; ISBN 0-7134-9004-7; S. 79f.
19. ↑ Garri Kasparow: My great predecessors, Band 1; London: Everyman, 2003; ISBN 1-85744-330-6; S. 6
20. ↑ André Danican Philidor: Analyse du Jeu des échecs. 1749. Im Original: Les pions sont l’âme des échecs.

• Wilhelm Steinitz: The Modern Chess Instructor. Tschaturanga Bd. 47, Edition Olms, Zürich 1984, ISBN 3-283-00111-1
• Ludwig Bachmann: Schachmeister Steinitz, Ein Lebensbild des ersten Weltschachmeisters, dargestellt in einer vollständigen Sammlung seiner Partien, Bd. 1–4, Ansbach 1910–1921; Olms-Nachdrucke: Band 1–2. (ISBN 3-283-00080-8), Bd. 3–4 (ISBN 3-283-00081-6)
• Jacques Hannak: Der Michel Angelo des Schachspiels. Verlag der Wiener Schachzeitung, Wien 1936
• Thorsten Heedt: William Steinitz – der erste Schachweltmeister. ChessBase, Hamburg 2003, ISBN 3-935602-63-4 (CD-ROM, enthält eine Biographie und von Steinitz gespielte Partien)
• Hans Kmoch: Die Kunst der Verteidigung. 4. Auflage. De Gruyter, Berlin, New York 1982, ISBN 3-11-008908-4
• Kurt Landsberger: William Steinitz, Chess Champion: A Biography of the Bohemian Caesar. McFarland, Jefferson 1993, ISBN 0-89950-758-1 (Der Verfasser Landsberger ist ein Ur-Großneffe von Wilhelm Steinitz)
• Kurt Landsberger (Hrsg.): The Steinitz Papers. Letters and documents of the first world chess champion. McFarland, Jefferson 2002, ISBN 0-7864-1193-7
• Sid Pickard (Hrsg.): The Games of Wilhelm Steinitz, First World Chess Champion. Pickard & Son, Dallas 1995, ISBN 1-886846-00-6

Wilhelm Steinitz. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Steinitz in de Katalog vun de Deutsche Nationalbibliothek
• Wilhelm Steinitz In: Meyers Konversations-Lexikon. 4. Auflage. Bd. 15, Bibliographisches Institut, Leipzig 1885–1892, ‎ S. 268.
• William Steinitz
• William Steinitz: Forscher, Künstler, Schachspieler
• Wilhelm Steinitz, Ausführliche Beschreibung mit Quellen