Atri

L’atri (del latin : atrium) èra, pels Etruscs e dans la Roma antica, la pèça centrala de l'ostal de familha (domus).

Èra la partida de l'ostal dobèrta als òstes, als clients e als visitors. Segon une teoria admesa per fòrça istorians, l'atri èra dins la Roma primitiva una cort rodejada de bastiments, de per abans de la pèça d'abitacion del mèstre de l'ostal.

Lo mot latin d'atrium vendriá de la vila d'Atria (uèi Adria, Venèt segon Varron^[1] confirmat per Paul Diacre^[2].

Una autra teoria ditz que lo mot atrium vendriá de l'adjectiu latin ater, que significa «negrum, negregit» e suggerís que l'atri primitiu èra la pèça unica de l'ostal, ont se cosinava, provocant lo negrum.

Los Etruscs possedissián davant lors ostals de gentilices, una pèça nomenada atri tuscanicum o « toscan » (pels autors latins)^[3]. Èra en davant, pels Etruscs, de l'accès a la pèça de recepcion del mèstre, comprenent son lièch e la capèla dels aujòls, lo tablinum. Fòrça tombas etruscas de Banditaccia ne relèvan de detalhs (fenèstras, pòrtas e lor timpan) perque reprodusián los detalhs de la vida abans la mòrt del defunt per l'acompanhar dins son viatge cap a l'al delà.

Se l'atri toscan comportava ja un compluvium e un impluvium per reculhir las aigas de pluèja, es pas revelat nimai reprodusit dins los plafons dels atris de las tombas^[4] alara que las vòltas de las cambras funeràrias simulan dos penjals del teulat e la fusta frestal vista de dedins (columen).

S’agissisiá ordinariament d’una granda pèça cobèrta, carrada o rectangulara (cavaedium). Son teulat es dobèrt cap al centre, un bacin (impluvium), de còps qu'i a amb un giscle, èra jos aquela dubertura e recaptava l’aiga de pluèja venguda del compluvium, qu'èra menada aprèp cap a una sèrva. Existissiá tanben d'atris longaruts o circulars, mai o mens bèls segon l’importància de l'ostal. D'ostals ne possedissián mai d'uns. Las parets de l’atri èran sovent cobèrtas de marbre fins a una nautor de pièja e ornada de frescas. Los stemmata imaginum (arbres genealogics familhals), las taulas de patronat e d’hospitium e mai los archius familhals èran conservats dins aquela pèça.

I a quatre menas d'atris :

• toscan, es format de quatre fustas que se crosavan a angles drechs, amb lors extremitats fixadas dins las parets; demorava al mitan una partida descobèrta;
• testudine, es format d’un grand teulat semblant la coirassa d’una tartuga, que lo nom; lo jorn passava en dejós;
• tetrastíl, o de quatre colomnas, semblava lo toscan, mas una colomna sosteniá cada punt de crosament de las fustas;
• corintian, pus grand, compausat de portics de colomnadas d’òrdre corintian.

L’atri designava tanben una cort bordada de portics davant un temple o un edifici public. I aviá a Roma l’Atrium regium, aquel de la Libertat, l’Auctionarium, aquel de l’Apollon palatin, davant lo temple dedicat al dieu, sul mont Palatin. Èra d’una fòrça granda beutat, tot de marbre blanc e de marbre d’Africa, amb fòrça d'estatuas equèstras e en pès.

Dins la basilica crestiana, l’atri èra l’encencha exteriora, lo pòrge. Dins la glèisa primitiva de Santa Sofia de Constantinòble, l’atri, amb malon de marbre, aviá un bacin de jasp amb giscle a la mitat, que los fidèles tiravan l’aiga per las ablucions.

Dins la glèisa primitiva de Sant Pèire a Roma, èra la sola partida de la basilica que las personas non encara batejada (los catecumèns) i podián entrar.

Dins los palais dels reis de l'Edat Mejana, l’atri èra un còs de lotjament esplendid, destinat a las recepcions publicas.

Al sègle XIX amb la revolucion industriala e las grandas avançada de trabalh del fèrre e del veire, las corts se cobriguèron de veirièras orizontalas e levat l'aspète de recepcions de las aigas. Son generalament de luòcs publics.

• 
  Victoria Hall dins Halifax Town Hall, 1863
• 
  Atri al centre comercial de Bradbury Building, 1893, a Los Angeles

• 
  32-story atrium del Shanghai Grand Hyatt, del bastiment Jin Mao Building
• 
  Atri fde New York State Theater al Lincoln Center
• 
  Quatren estatge de l'atri de Gould Hall, College of Architecture and Urban Planning, a l'Universitat de Washington
• 
  Atri de Complexe Desjardins, Montreal
• 
  Atri de Kurayoshi Park Square a Kurayoshi, Japon

1. ↑ Varron, LL, V, 33, 161
2. ↑ (fr)Robert Bedon, Les aqueducs de la Gaule romaine et des régions voisines, p. 550
3. ↑ Heurgon (fr)Jacques Heurgon, La Vie quotidienne des Étrusques, Hachette, 1961 et 1989, p. 190
4. ↑ id: Heurgon

• (fr)John Bryan Ward-Perkins, Architecture romaine. Paris : Gallimard, 1993.
• (fr)Théodore Bachelet et Louis Charles Dezobry, Dictionnaire général des lettres, des beaux-arts et des sciences morales et politiques. Paris : Ch. Delagrave et Cie, 1872.

• (fr)Restitucion de la vila galloromana d'Echternach

• Portal arquitectura e urbanisme