Altair (gwiazda)
| α Aquilae | |||||||||||||||||||||
 Altair (zdjęcie zrobione w Obserwatorium Palomar) | |||||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
19h 50m 46,999s[1] | ||||||||||||||||||||
| Deklinacja |
+08° 52′ 05,96″[1] | ||||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||||||||||||||
| Odległość | |||||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||||||||||||||
| Rozmiar kątowy |
1,835 ± 0,07[3] | ||||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) |
385,29 ± 0,47 mas/rok[2] | ||||||||||||||||||||
| Prędkość radialna |
−26,60 ± 0,40 km/s[1] | ||||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||||||||||||||
| Typ widmowy |
A7 Vn[1] | ||||||||||||||||||||
| Masa | |||||||||||||||||||||
| Promień | |||||||||||||||||||||
| Metaliczność [Fe/H] |
−0,24[4] | ||||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna | |||||||||||||||||||||
| Jasność | |||||||||||||||||||||
| Okres obrotu | |||||||||||||||||||||
| Prędkość obrotu |
210 km/s[5] | ||||||||||||||||||||
| Spłaszczenie |
0,14[5] | ||||||||||||||||||||
| Temperatura |
6860–8450 K[3] | ||||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||||
| Krąży wokół | |||||||||||||||||||||
| Półoś wielka |
7746 pc[4] | ||||||||||||||||||||
| Mimośród |
0,0845[4] | ||||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Altair (Alfa Aquilae, α Aql) – najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Orła, dwunasta pod względem jasności gwiazda nocnego nieba. Jest oddalona od Słońca o 16,7 roku świetlnego.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Tradycyjna nazwa tej gwiazdy, Altair, wywodzi się od arabskiego wyrażenia النسر الطائر Al Naṣr al Ṭāïr, znaczącego „lecący orzeł”. Odnosiło się ono do tej gwiazdy oraz sąsiednich gwiazd Beta Aquilae (Alshain) i Tarazed. Almagest Ptolemeusza wymieniał tę gwiazdę pod nazwą stgr. Ἀετός Aetos („orzeł”), która była znana już kilka stuleci wcześniej i miała prawdopodobnie pochodzenie mezopotamskie[7]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Altair dla określenia tej gwiazdy[8].
Charakterystyka obserwacyjna
[edytuj | edytuj kod]
Altair tworzy jeden z trzech wierzchołków charakterystycznego asteryzmu trójkąta letniego, w Polsce najlepiej widocznego wiosną i latem; pozostałe wierzchołki to Wega i Deneb[9][6].
.jpg)
Ze względu na bliskość, Altair był jedną z pierwszych gwiazd (a pierwszą typu słonecznego), których tarcze udało się bezpośrednio zaobserwować; dokonano tego w 2006 roku (wyniki badań opublikowano w 2007) za pomocą czterech teleskopów wchodzących w skład interferometru CHARA Array w Mount Wilson Observatory[10]. Obserwacje te potwierdziły przewidziany wcześniej teoretycznie efekt tzw. „grawitacyjnego pociemnienia” – obecność ciemniejszego (czyli chłodniejszego) pasa w okolicach równika gwiazdy, które jest wynikiem spłaszczenia otoczki gwiazdy wskutek obrotu[9].
Altair ma sześciu optycznych kompanów oznaczonych literami B–G, o wielkości gwiazdowej 10,3 – 13m, odległych o 26,8–292,4″ (pomiary z 2015 r.)[11]. Gwiazdę wyróżnia jednak odmienny, szybki ruch własny – przemieszcza się ona na niebie o stopień w czasie około 5000 lat[5].
Charakterystyka fizyczna
[edytuj | edytuj kod]Jest to biała gwiazda ciągu głównego, należąca do typu widmowego A. Jest około 10,6 razy jaśniejsza od Słońca, a średnica 1,8 razy większa niż Słońca[5]. W 1999 roku za pomocą satelity Wide Field Infrared Explorer (WIRE) dokonano pomiarów, z których wynikało iż jasność gwiazdy waha się o wartości rzędu kilku tysięcznych magnitudo w okresach rzędu poniżej 2 godzin. W wyniku tych badań, w 2005 roku Altair został zaklasyfikowany do gwiazd zmiennych typu Delta Scuti[12].
Badania wykazały, że Altair z wielką szybkością obraca się wokół własnej osi. Prawdopodobnie czas jednego obrotu wynosi około 10,4 h (Słońce – 25,4 dób)[6][10]. Po uwzględnieniu kąta nachylenia osi obrotu Altaira do kierunku obserwacji, okazuje się, że jego średnica równikowa jest o 14% większa niż średnica biegunowa[5][6]. Temperatura powierzchniowa tej gwiazdy waha się od ok. 6860 K na równiku do ok. 8450 K na biegunach – na równiku więcej materii dzieli powierzchnię od jądra gwiazdy[3].
Znaczenie kulturowe
[edytuj | edytuj kod]Altair był wiązany z ptakiem drapieżnym przez wiele starożytnych ludów zachodniej Azji. Nad Eufratem nazywano go Idchu („orzeł”) lub Erigu („potężny ptak”), Persowie nazywali go Muru („ptak”); w Sogdianie nosił nazwę Shad Mashir, a w Chorezmie Sadmasjij – obie oznaczały „szlachetnego sokoła”. Dla Hindusów Altair, Alshain i Tarazed tworzą 21. nakszatrę (konstelację) Śrawana, „Ucho” i reprezentują trzy kroki boga Wisznu. W astrologii Altair miał zapowiadać zagrożenie ze strony gadów[7].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- lista gwiazd w gwiazdozbiorze Orła
- lista najbliższych jasnych gwiazd
- lista najjaśniejszych gwiazd według jasności wizualnej
- lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Altair (gwiazda) w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c F. van Leeuwen. Validation of the new Hipparcos reduction. „Astronomy and Astrophysics”. 474 (2), s. 653–664, 2007. DOI: 10.1051/0004-6361:20078357. arXiv:0708.1752. Bibcode: 2007A&A...474..653V.
- ↑ a b c d e John D. Monnier et al. Imaging the Surface of Altair. „Science”. 317 (5836), s. 342–345, 2007-07-20. DOI: 10.1126/science.1143205. arXiv:0706.0867. (ang.).
- ↑ a b c d Anderson E., Francis C.: HIP 97649. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-07-10]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Jim Kaler: ALTAIR (Alpha Aquilae). [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2017-07-17]. (ang.).
- ↑ a b c d Altair. SolStation. (ang.).
- ↑ a b Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 59–60. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
- ↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-07-17].
- ↑ a b Twarzą w twarz z rozpędzonym Altairem. AstroNEWS, 2007-06-04. [dostęp 2017-07-17]. (pol.).
- ↑ a b Gazing up at the Man in the Star?. National Science Foundation, 2007-05-31. [dostęp 2017-07-17]. (ang.).
- ↑ Mason et al.: WDS J19508+0852A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
- ↑ D.L. Buzasi, H. Bruntt, T.R. Bedding, A. Retter, H. Kjeldsen. Altair: The Brightest Delta Scuti Star. „The Astrophysical Journal”, s. 1072–1076, 2005. DOI: 10.1086/426704. arXiv:0405127. ISSN 0004-637X.