Argument z wolnej woli

Argument z wolnej woli znany też jako paradoks wolnej woli lub teologiczny fatalizm – argument który utrzymuje, że omniscjencji i wolnej woli nie można pogodzić, więc koncept jakiegokolwiek Boga, który miałby posiadać obydwie te cechy jest niemożliwy^[1]. Argument ten jest ściśle związany z implikacjami predestynacji^[1][2].

Argument z wolnej woli przeciw istnieniu wszechwiedzącego bóstwa mówi, że wszechwiedza Boga wyklucza możliwość istnienia wolnej woli, a każda podjęta decyzja przez ludzi była znana już wcześniej w umyśle Boga. Oznacza to, że jeżeli istnieje wolna wola, to wiedza Boga jest niedoskonała, jeżeli jednak jest doskonała to wolna wola nie może istnieć. Taką formę argumentu przedstawił już Majmonides w XII w.:

… „Czy Bóg wie, czy nie wie, że dana osoba będzie dobra lub zła? Jeśli powiesz „On wie ”, to z konieczności wynika, że człowiek jest zmuszony postępować tak, jak Bóg wcześniej wiedział, jak postąpi, w przeciwnym razie wiedza Boga byłaby niedoskonała.… ”^[3]

Formalna wersja tego argumentu może wyglądać następująco^[4]:

1. Jeżeli Bóg zna czyn X, który ma wypełnić człowiek aktem wolnej woli, to X się wydarzy.
2. Bóg zna X.
3. X musi się wydarzyć.
4. Zatem czyn X nie może zostać wybrany dobrowolnie.

• Według Williama Craiga i Normana Swartza argument ten zakłada, że jeśli X jest prawdziwe, to konieczne jest, aby X było prawdziwe, co jest niepoprawne, ponieważ X jest przygodne (zob. logika modalna)^[2][5].
• Według Franka Turka, Tomasza z Akwinu i Boecjusza Bóg istnieje poza czasem i widzi każdą rzecz, która wydarzyła się, która się dzieje, i która się wydarzy, co nie wyklucza istnienia wolnej woli^[6][7].
• Proponowano również wyjaśnienia:
  • że Bóg może wiedzieć z góry, co zrobię, ponieważ wolną wolę należy rozumieć jedynie jako wolność od przymusu, a wszystko dalej jest iluzją. Jest to zgodne z filozofiami kompatybilycznymi.
  • że suwerenność (autonomia) Boga, istniejąca w ramach wolnego podmiotu, zapewnia silne wewnętrzne przymusy działania (powołanie) i moc wyboru (wybranie). Działania człowieka są zatem zdeterminowane przez człowieka działającego na względnie silne lub słabe impulsy (zarówno ze strony Boga, jak i otaczającego go środowiska) oraz jego własną względną moc wyboru^[8].

Drugim argumentem z wolnej woli przeciw istnieniu Boga jest argument opierający się na sprzeczności cech, z czego, zgodnie z prawem niesprzeczności, wynika, że taki Bóg albo nie jest wszechwiedzący, nie ma wolnej woli, albo nie istnieje. Jeżeli natomiast nie jest wszechwiedzący, to przeczy dogmatom o cechach Boga, jeżeli natomiast nie ma wolnej woli, to nie jest osobowy, więc też przeczy owym dogmatom. Taką wersję argumentu skonstruował Dan Barker^[4].

Teiści zazwyczaj zgadzają się, że Bóg jest bytem osobowym i że Bóg jest wszechwiedzący, ale istnieje pewna różnica zdań na temat tego, czy „wszechwiedzących” oznacza:

1. „Bóg wie wszystko, co Bóg chce wiedzieć i co jest logicznie możliwe, aby wiedzieć”
2. „Bóg wie wszystko, co logicznie można wiedzieć”

Te dwa terminy znane są odpowiednio jako wrodzona i całkowita wszechwiedza.