Gereza

Gereza
	Colobus
	Illiger, 1811
	; Gereza abisyńska (C. guereza)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	gerezy
Plemię	Colobini
Rodzaj	gereza
	Typ nomenklatoryczny
	Simia polycomos Schreber, 1800 (= Cebus polykomos E.A.W. Zimmermann, 1780)
Synonimy
	Colobolus: J.E. Gray, 1821; Guereza J.E. Gray, 1870; Stachycolobus Rochebrune, 1887; Pterycolobus Rochebrune, 1887;
	Colobolus: J.E. Gray, 1821; Guereza J.E. Gray, 1870; Stachycolobus Rochebrune, 1887; Pterycolobus Rochebrune, 1887;
Gatunki
	6 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	6 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Gereza^[6] (Colobus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce^[7]^[8]^[9].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 48–96 cm, długość ogona 50–100 cm; masa ciała samic 5,5–11 kg, samców 7,6–15 kg (wyjątkowo do 23 kg)^[9]^[10].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1811 roku niemiecki zoolog Johann Karl Wilhelm Illiger w książce swojego autorstwa poświęconej wstępnej klasyfikacji ssaków i ptaków^[1]. Illiger wymienił dwa gatunki – Simia polycomos von Schreber, 1797 (= Cebus polykomos E.A.W. Zimmermann, 1780) i Simia ferruginea G.K. Shaw, 1800 (= Simia (Cercopithecus) badius Kerr, 1792) – z których gatunkiem typowym jest Simia polycomos von Schreber, 1797 (= Cebus polykomos E.A.W. Zimmermann, 1780).

Etymologia

Colobus (Colobolus): gr. κολοβος kolobos ‘ograniczony, okaleczony’; gereza białobroda posiada szczątkowy kciuk^[11].
Guereza: abisyńska nazwa Guereza dla gerezy^[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Guereza ruppelli J.E. Gray, 1870 (= Colobus guereza Rüppell, 1835).
Stachycolobus: gr. σταχυς stakhus ‘kolba kukurydzy, kolec’; rodzaj Colobus Illiger, 1811^[13]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Colobus satanas Waterhouse, 1838.
Pterycolobus: gr. πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos ‘skrzydło’; rodzaj Colobus Illiger, 1811^[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Semnopithecus vellerosus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1834.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[15]^[10]^[7]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[6]	Podgatunki^[9]^[7]^[10]	Rozmieszczenie geograficzne^[9]^[7]^[10]	Podstawowe wymiary^[9]^[10]^[b]	Status IUCN^[16]
	Colobus angolensis	P.L. Sclater, 1860	gereza angolańska	7 podgatunków	Demokratyczna Republika Konga (na południe od rzeki Kongo), północno-wschodnia Angola i północno-zachodnia Zambia rozłącznie do południowo-zachodniej Ugandy, zachodniej Rwandy, zachodniego Burundi, południowo-wschodniej Kenii, Tanzanii, północnego Malawi i północno-wschodniej Zambii; być może północny Mozambik	DC: – cm DO: – cm MC: – kg	VU
	Colobus guereza	Rüppell, 1835	gereza abisyńska	8 podgatunków	południowy Kamerun, północno-wschodnia Ghana, północne Kongo, Republika Środkowoafrykańska, południowy Czad, północna Demokratyczna Republika Konga (na południe od rzeki Kongo), Sudan Południowy, zachodnia i południowo-wschodnia Uganda, północno-zachodnia Rwanda, zachodnia i środkowo-wschodnia Etiopia, Kenia, północna Tanzania; być może Gwinea Równikowa i południowo-wschodnia Nigeria	DC: 49–75 cm DO: 50–90 cm MC: 5,5–13,5 kg	LC
	Colobus polykomos	(E.A.W. Zimmermann, 1780)	gereza białobroda	gatunek monotypowy	Gwinea Bissau, Gwinea, Sierra Leone, Liberia, południowo-zachodnie Wybrzeże Kości Słoniowej (na wschód do rzeki Sassandra); być może południowy Senegal i Gambia	DC: 55–68 cm DO: 72–100 cm MC: 6,6–10 kg	EN
^[c]	Colobus satanas	Waterhouse, 1838	gereza czarna	2 podgatunki	Kamerun (na południe od rzeki Sanaga), Gwinea Równikowa (włącznie z wyspą Bioko), zachodni i środkowy Gabon (w głąb lądu do Parku Narodowego Lopé, niepewny na wschód od rzek Ogowe/Iwindo) i zachodnie Kongo; być może Angola (Kabinda)	DC: 50–77 cm DO: około 80 cm MC: 10–15 kg	VU
	Colobus vellerosus	(I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1834)	gereza niedźwiedzia	gatunek monotypowy	wschodnie Wybrzeże Kości Słoniowej (na wschód od rzek Nzi–Bandama), południowa Burkina Faso, Ghana, Togo, Benin i południowo-zachodnia Nigeria	DC: 56–66 cm DO: 81–97 cm MC: 7–9,9 kg	CR

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony.

Opisano również gatunek wymarły z plejstocenu dzisiejszej Kenii:

Colobus freedmani Jablonski & M.G. Leakey, 2008^[17]

Uwagi

↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Colobus Illiger, 1811.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
↑ C. satanas po prawej.

Przypisy

↑ ^a ^b J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 69. (łac.).
↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangement of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 298, 1821. (ang.).
↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 5, 19. (ang.).
↑ Rochebrune 1886–1887 ↓, s. 96, 114.
↑ Rochebrune 1886–1887 ↓, s. 96, 125.
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 49. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 242–244. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Genus Colobus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 699–702. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 157–159. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 196.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 302.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 642.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 596.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-08]. (ang.).
↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-08]. (ang.).
↑ N.G. Jablonski & M.G. Leakey: Systematic Paleontology of the Small Colobines. W: N.G. Jablonski & M.G. Leakey (redaktorzy): Koobi Fora Research Project. Cz. 6: The Fossil Monkeys. San Francisco: California Academy of Sciences, 2008, s. 12–30. ISBN 0-940228-73-4. (ang.).

Bibliografia

A.T. de Rochebrune: Faune de la Sénégambie. Cz. Supplément. Paris: O. Doin, 1886–1887, s. 1–189. (fr.).
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[2] Niepoprawna późniejsza pisownia Colobus Illiger, 1811.

[17] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[19] C. satanas po prawej.

[Illiger-1] J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 69. (łac.).

[Gray1-3] J.E. Gray. On the Natural Arrangement of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 298, 1821. (ang.).

[Gray2-4] J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 5, 19. (ang.).

[CITEREFRochebrune1886–1887[https://www.biodiversitylibrary.org/page/51236124_96],_[https://www.biodiversitylibrary.org/page/51236142_114]-5] Rochebrune 1886–1887 ↓, s. 96, 114.

[CITEREFRochebrune1886–1887[https://www.biodiversitylibrary.org/page/51236124_96],_[https://www.biodiversitylibrary.org/page/51236153_125]-6] Rochebrune 1886–1887 ↓, s. 96, 125.

[Cichocki&inni-7] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 49. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-8] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 242–244. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-9] D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Genus Colobus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].

[Zinner&inni-10] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 699–702. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-11] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 157–159. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655352_196]-12] Palmer 1904 ↓, s. 196.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655458_302]-13] Palmer 1904 ↓, s. 302.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655798_642]-14] Palmer 1904 ↓, s. 642.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655752_596]-15] Palmer 1904 ↓, s. 596.

[mdd-16] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-08]. (ang.).

[18] Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-08]. (ang.).

[jab&lea-20] N.G. Jablonski & M.G. Leakey: Systematic Paleontology of the Small Colobines. W: N.G. Jablonski & M.G. Leakey (redaktorzy): Koobi Fora Research Project. Cz. 6: The Fossil Monkeys. San Francisco: California Academy of Sciences, 2008, s. 12–30. ISBN 0-940228-73-4. (ang.).

[1]