Joseph Goebbels

Joseph Goebbels

Pełne imię i nazwisko	Paul Joseph Goebbels
Data i miejsce urodzenia	29 października 1897 Rheydt, Królestwo Prus, Cesarstwo Niemieckie
Data i miejsce śmierci	1 maja 1945 Berlin, III Rzesza
Minister Propagandy i Oświecenia Publicznego
Okres	od 13 marca 1933 do 1 maja 1945
Przynależność polityczna	Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników
Poprzednik	Adolf Hitler
Następca	Werner Naumann
2. Kanclerz Rzeszy
Okres	od 30 kwietnia 1945 do 1 maja 1945
Przynależność polityczna	Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników
Poprzednik	Adolf Hitler
Następca	Lutz Schwerin von Krosigk
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Paul Joseph Goebbels^ⓘPaul Joseph Goebbels (wym. /ˈpaʊ̯l ˈjoːzɛf ˈɡœbl̩s/; ur. 29 października 1897 w Rheydt, zm. 1 maja 1945 w Berlinie) – niemiecki polityk, gauleiter Berlina (przywódca okręgu), członek ścisłego kierownictwa partii narodowosocjalistycznej, minister propagandy i oświecenia publicznego w latach 1933–1945, zbrodniarz wojenny, w ostatnich godzinach życia kanclerz Rzeszy. Był jednym z najbliższych współpracowników i doradców Adolfa Hitlera, znanym ze swoich wystąpień publicznych i skrajnego antysemityzmu. Opowiadał się za coraz ostrzejszą dyskryminacją, w tym eksterminacją Żydów podczas Holokaustu.

W 1921 roku uzyskał stopień doktora filologii germańskiej na Uniwersytecie w Heidelbergu, ale jego marzeniem było zostać pisarzem, co wielokrotnie wyrażał w swoim osobistym dzienniku. Trzy lata później wstąpił do NSDAP. W 1926 został mianowany gauleiterem Berlina, gdzie zaczął interesować się wykorzystaniem propagandy do promowania partii i jej programu. Po dojściu nazistów do władzy w 1933 roku Ministerstwo Propagandy Goebbelsa szybko zdobyło kontrolę nad mediami, sztuką i informacjami. Był szczególnie biegły w wykorzystywaniu stosunkowo nowych mediów, radia i filmu, do celów propagandowych.

W 1943 roku zaczął naciskać na Hitlera, aby wprowadził środki, które doprowadziłyby do „wojny totalnej”, w tym zamykanie przedsiębiorstw, które nie są niezbędne do prowadzenia działań wojennych, włączanie kobiet do pracy i werbowanie mężczyzn do Wehrmachtu. Wygłosił wymowne przemówienie na temat wojny totalnej w Pałacu Sportu w Berlinie. 23 lipca 1944 Hitler mianował go pełnomocnikiem ds. wojny totalnej, po czym Goebbels podjął, w dużej mierze nieudane, działania mające na celu zwiększenie liczby osób dostępnych do produkcji zbrojeń i Wehrmachtu.

Gdy wojna dobiegała końca, jego żona Magda wraz z dziećmi dołączyli do niego w Berlinie. 22 kwietnia 1945 przenieśli się do podziemnego Vorbunker, części podziemnego kompleksu bunkrów Hitlera. Osiem dni później Führer popełnił samobójstwo, a zgodnie z jego wolą, Goebbels zastąpił go na stanowisku kanclerza. Następnego dnia, po otruciu sześciorga dzieci cyjankiem, Goebbels i jego żona popełnili samobójstwo.

Jego przeciwnicy polityczni uważali go za budzącego postrach demagoga. Ta reputacja zaczęła się, kiedy Goebbels zorganizował zamieszki i starcia uliczne przeciwko komunistom. Osoby, które miały z nim osobisty kontakt, twierdziły, że jest niesympatyczny i niezdecydowany. Historyk Peter Longerich kwestionuje jego bliską przyjaźń z Hitlerem i zapewnia, że ​​jest postacią przereklamowaną, ponieważ jego znaczenie w reżimie nazistowskim było w rzeczywistości mniejsze. Według niego cierpiał na „narcystyczne zaburzenie osobowości, które sprawiało, że nałogowo szukał uznania i pochwał”.

Goebbels urodził się w Rheydt, mieście przemysłowym na południe od Mönchengladbach na obrzeżach Zagłębia Ruhry^[1] w rodzinie katolickiej; jego ojciec był urzędnikiem zakładowym, natomiast matka była robotnicą rolną. Goebbels miał czworo rodzeństwa: Hansa (1893–1947), Konrada (1895–1949), Elisabeth (1901–1915) oraz Marię (urodzona w 1910, później wyszła za mąż za niemieckiego reżysera Maksa M. Kimmicha).

Miał zdeformowaną prawą nogę, co było następstwem zespołu stopy końsko-szpotawej lub zapalenia szpiku^[2]. William L. Shirer, który był dziennikarzem w Berlinie w latach 30. i znał dobrze Goebbelsa, napisał w książce Powstanie i upadek Trzeciej Rzeszy (1960), że deformacja była następstwem ataku zapalenia szpiku kostnego w dzieciństwie oraz nieudanej operacji przy próbie leczenia schorzenia. Goebbels nosił metalową obręcz oraz specjalne buty z powodu krótszej nogi, lecz mimo to kuśtykał przy poruszaniu się. Został odrzucony przy poborze do służby wojskowej podczas I wojny światowej. Potem sam czasem przedstawiał się jako weteran wojenny, a swoje niedomaganie tłumaczył raną wojenną^[3].

Uczęszczał do niemieckiej szkoły z internatem prowadzonej przez franciszkanów w Bleijerheide, przedmieściu Kerkrade w Holandii. Studiował literaturę i filozofię na uniwersytetach w Bonn, Würzburgu, Fryburgu Bryzgowijskim oraz Heidelbergu, gdzie napisał pracę doktorską na temat XIX-wiecznego pisarza romantycznego Wilhelma von Schütza. Dwaj profesorowie mający na niego największy wpływ – Friedrich Gundolf oraz opiekun doktoratu w Heidelbergu, Max Freiherr von Waldberg – byli Żydami. Jego inteligencja oraz polityczna przebiegłość były zazwyczaj doceniane także przez jego wrogów.

W kwietniu 1922 roku uzyskał doktorat w dziedzinie literatury na Uniwersytecie Ruprechta i Karola w Heidelbergu uzyskując zwyczajowo stopień doktora filozofii.

Od kwietnia 1924 roku był związany z ruchem nazistowskim jako publicysta i dziennikarz. Czwartego kwietnia 1924 roku stworzył lokalną grupkę narodowych socjalistów^[4]. NSDAP była wówczas organizacją nielegalną. Została zdelegalizowana po nieudanym puczu monachijskim, który miał miejsce w listopadzie 1923. Do dołączenia do ruchu nazistowskiego skłoniła Goebbelsa fascynacja Hitlerem, o którym usłyszał po raz pierwszy, śledząc doniesienia na temat procesu sądowego dotyczącego puczu monachijskiego. Uważał, że Hitler posiada niesamowitą charyzmę, jest „entuzjastycznym idealistą”, który „przywróci wiarę Niemcom”^[4]. Ogromny wpływ na jego życie wywarło spotkanie z innymi sympatykami nazizmu wywodzącymi się z ruchu volkistowskiego, które miało miejsce podczas konferencji w Weimarze 15–17 sierpnia 1924 roku^[4]. Spotkał tam między innymi Gregora Strassera, przywódcę antykapitalistycznego skrzydła NSDAP, i Ericha Ludendorffa^[4].

W grudniu 1924 roku Hitler został wypuszczony z więzienia, gdzie odsiadywał karę za nielegalną próbę puczu. W lutym 1925 roku doszło do zniesienia zakazu działalności NSDAP i reaktywacji partii. Goebbels został mianowany liderem ugrupowania na cały zachód Niemiec. Był to początek jego profesjonalnej kariery politycznej, za wykonywane obowiązki otrzymywał wynagrodzenie. W ramach swoich obowiązków m.in. wygłaszał przemówienia na wiecach partyjnych, pisał artykuły propagandowe i odpowiadał za druk ulotek^[4].

Na przełomie 1925 i 1926 roku w partii toczyły się spory na temat programu. Ścierały się ze sobą dwie frakcje: „socjalistyczna”, skupiona dookoła Gregora Strassera, i bardziej konserwatywna. Goebbels zaliczał się do frakcji socjalistycznej. W lutym 1926 roku Hitler wezwał około 60 gauleiterów i innych działaczy, w tym Goebbelsa, na spotkanie w Bambergu, w podlegającej Juliusowi Streicherowi Frankonii, gdzie wygłosił dwugodzinną mowę, odrzucając program polityczny „socjalistycznego” skrzydła partii. Dla Hitlera prawdziwym wrogiem narodu niemieckiego byli zawsze Żydzi, a nie kapitaliści. Goebbels był gorzko rozczarowany. Czuję się zdruzgotany, napisał. Był przerażony określeniem przez Hitlera socjalizmu jako „żydowskiego stworzenia”, oświadczeniem, że Związek Radziecki musi zostać zniszczony i deklaracją, że własność prywatna nie będzie przywłaszczona przez rząd nazistowski. Już nie w pełni wierzę w Hitlera. To jest straszna rzecz: moje wewnętrzne wsparcie dla niego zniknęło^[5].

Hitler jednak poznał się na talentach Goebbelsa. W kwietniu ściągnął go do Monachium, wysłał po niego na dworzec własny samochód i udzielił mu długiej prywatnej audiencji. Hitler skrytykował Goebbelsa za jego poparcie dla socjalistycznego kierunku, ale zaproponował „czyste konto”, o ile Goebbels zaakceptuje jego przywództwo^{[potrzebny przypis]}. Goebbels całkowicie skapitulował, odpłacając Hitlerowi pełną i niezmienną lojalnością do końca życia. Kocham go... On ma wszystko przemyślane, pisał później, Taki błyskotliwy umysł musi być moim przewodnikiem oraz Adolfie Hitlerze, kocham cię, bo jesteś tak wielki i prosty zarazem, co czyni cię geniuszem. Fest pisze: Od tego momentu poddał on całe swoje istnienie Hitlerowi, świadomie eliminując wszystkie zahamowania zrodzone z rozumu, wolnej woli i szacunku dla samego siebie.

W 1926 w nagrodę za oddanie Hitler postawił go na czele okręgu berlińskiego partii jako gauleitera Berlina^[6]. W 1928 roku odbyły się wybory do Reichstagu. NSDAP zdobyła 810 tysięcy głosów^[6](2,6% wszystkich głosów)^[4], co przeliczyło się na 12 miejsc w parlamencie^[6]. Goebbels był zadowolony z tego wyniku. Udało mu się zdobyć mandat deputowanego^[4].

Od kwietnia 1930 roku kierował propagandą NSDAP^[7]. Założone przez niego czasopismo „Der Angriff”, organ prasowy partii nazistowskiej w Berlinie, wydawane było do 1933 roku^{[potrzebny przypis]}. W wyniku jego sugestii Hitler zaczął używać tytułu Führer^{[potrzebny przypis]}.

Krótko po przejęciu władzy przez Hitlera, 13 marca 1933 roku Goebbels objął urząd ministra propagandy, oświecenia publicznego i informacji. Był znakomitym polemistą i mówcą. Odegrał znaczącą rolę w upowszechnianiu ideologii nazistowskiej oraz tworzeniu i umacnianiu państwa totalitarnego poprzez prowokacje, kłamstwa, parady i starannie wyreżyserowane wiece. Kreował Hitlera na wodza i umiejętnie podsycał wokół niego kult jednostki. W tym celu posługiwał się radiem i filmem, a monopolowi informacji zawdzięczał możliwość dowolnego kształtowania nastroju społecznego. Goebbels, pisząc rozprawy Druga rewolucja i Lenin czy Hitler, odkrył swój talent agitatora. Ujawniła się także, dotychczas skrywana, jego fascynacja przemocą. Historia, mówił, toczy się na ulicy – w pracy z lokalnymi liderami SA celowo prowokował bójki uliczne, często z użyciem broni palnej. Strzeżcie się, psy, pisał, gdy diabeł jest we mnie, nie ograniczycie go ponownie.

Zdaniem papieża Goebbels wraz z Alfredem Rosenbergiem podżegali Adolfa Hitlera do ataków na Kościół katolicki. Natomiast kardynał Michael von Faulhaber w raporcie stwierdzał, że silna wiara Goebbelsa w Boga i Jezusa Chrystusa miesza się u niego z pogardą dla kleru i Kościoła. W związku z tym Pius interweniował u Benito Mussoliniego, aby ten nakłonił Hitlera, by odsunął od siebie popleczników, m.in. Goebbelsa, którzy psują jego wizerunek^[8].

Dnia 13 czerwca 1934 roku Goebbels przybył z wizytą do Warszawy, wygłosił odczyt i spotkał się m.in. z marszałkiem Józefem Piłsudskim^[9][10].

Po klęsce pod Stalingradem powierzono mu zadanie przygotowania narodu niemieckiego do wojny totalnej. Od 1944 roku pełnił funkcję pełnomocnika Rzeszy ds. totalnej mobilizacji i komisarza obrony Berlina, co sprawiło, że stał się trzecim, po Hitlerze i Heinrichu Himmlerze, najważniejszym dygnitarzem w Rzeszy.

Wszelkie przejawy niemieckiej kultury starał się podporządkować ideologii nazistowskiej, czemu służyła utworzona przez niego w 1933 roku Izba Kultury Rzeszy. W końcowym okresie wojny opowiadał się za kontynuowaniem walki bez względu na ofiary wśród ludności cywilnej. Był fanatycznym nazistą – wprowadził 60-godzinny tydzień pracy, zakazał wszelkich form rozrywki, wymagał poświęcania życia dla Führera i dobra Rzeszy.

W kwietniu 1945 roku postanowił się przenieść wraz z rodziną do bunkra Hitlera. W testamencie politycznym Hitler wyznaczył go na swojego następcę na stanowisko kanclerza Rzeszy, dlatego przez ok. 29 godzin po śmierci Hitlera (30 kwietnia 1945 ok. godziny 15:50) zajmował formalnie urząd kanclerza Rzeszy. Jednocześnie Hitler na swojego następcę na urzędzie prezydenta Rzeszy wyznaczył wielkiego admirała Karla Dönitza, jednakże jego „prezydentura” nie miała żadnego umocowania prawnego. W dniu 13 grudnia 1934 rząd Hitlera przyjął tajną ustawę „O następcy Wodza i Kanclerza Rzeszy” (niem. Gesetz über den Nachfolger des Führers und Reichskanzlers), która zakładała, że „aż do czasu uchwalenia nowej Konstytucji Rzeszy Niemieckiej, Wódz i Kanclerz Rzeszy wyznacza następcę na wypadek swojej śmierci lub innych okoliczności kończących urzędowanie na połączonych w jego osobie stanowiskach Prezydenta Rzeszy i Kanclerza Rzeszy”^[11]. Jednakże z prawnego punktu widzenia ustawa ta, w myśl zasady ex iniuria ius non oritur (łac. prawo nie może powstać z tego, co jest sprzeczne z prawem), nie miała mocy obowiązującej, gdyż naruszała przepisy konstytucji weimarskiej o wyborze prezydenta w głosowaniu powszechnym na 7-letnią kadencję, a połączenie urzędów prezydenta i kanclerza Rzeszy po śmierci prezydenta Paula von Hindenburga stało w jawnej sprzeczności z ustawą o pełnomocnictwach z 23 marca 1933 (Ermächtigungsgesetz)^[12]. Sam Dönitz w czasie swej krótkiej działalności jako naczelny dowódca podpisywał się jako Großadmiral i nie używał tytułu prezydenckiego.

1 maja 1945 roku Goebbels zabił swoją żonę Magdę, która uprzednio połknęła kapsułkę z cyjankiem, strzelając jej w tył głowy. Przed tym zamordowanych zostało przez nią i doktora Stumpfeggera sześcioro jej dzieci (źródła historyczne mówią, że podano im cukierki z cyjankiem): Helga (12 lat), Hildegarda (11 lat), Helmut (9 lat), Hedwiga (8 lat), Holdine (7 lat), Heidrun (4 lata). Następnie Goebbels sam popełnił samobójstwo około godziny 20:30^[13] (część źródeł historycznych mówi, że samobójstwo popełnił w ogrodzie przed bunkrem kancelarii Rzeszy).

4 maja 1945 w małej miejscowości między Berlinem a Bernau ciało Goebbelsa (wraz z nim były tam zwłoki jego sześciorga dzieci i żony) rozpoznał Hans Fritzsche, komentator radiowy^[14].

Osobistym adiutantem Goebbelsa był Günther Schwägermann^[15].

Joseph Goebbels po wojnie został uznany za jednego z głównych zbrodniarzy wojennych.

• Joseph Goebbels – kanclerz Rzeszy (Reichskanzler)
• Martin Bormann – minister partii
• Arthur Seyss-Inquart – minister spraw zagranicznych

• propaganda goebbelsowska

• Ralf Georg Reuth: Goebbels. Wydawnictwo Iskry, 2004. ISBN 83-207-1763-9. Brak numerów stron w książce
• Toby Thacker: Joseph Goebbels: Life and Death. London: Palgrave, 2009.
• Henrik Eberle, Matthias Uhl: Teczka Hitlera; materiały wieloletniego śledztwa utajnionego przez Stalina (ДЕЛО Но-1-Г-23). Świat Książki, 2005. ISBN 83-247-0047-1.
• Kershaw, Ian (1999). Hitler I, ISBN 0-393-04671-0.
• Peter Longerich: Goebbels: A Biography. New York: 2015. ISBN 978-1-4000-6751-0. Brak numerów stron w książce