Leming

Leming
	Lemmus
	Link, 1795
	; Leming norweski (L. lemmus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Rodzina	chomikowate
Podrodzina	karczowniki
Plemię	lemingi
Rodzaj	leming
	Typ nomenklatoryczny
	Mus lemmus Linnaeus, 1758
Synonimy
	Brachyurus G. Fischer, 1808; Brachyurus G. Fischer, 1813; Brachyurus G. Fischer, 1814; Hypudaeus Illiger, 1811; Myodes Pallas, 1811; Lemnus J.E. Gray, 1825; Mirus Brunner, 1938; Miromus Brunner, 1951;
	Brachyurus G. Fischer, 1808; Brachyurus G. Fischer, 1813; Brachyurus G. Fischer, 1814; Hypudaeus Illiger, 1811; Myodes Pallas, 1811; Lemnus J.E. Gray, 1825; Mirus Brunner, 1938; Miromus Brunner, 1951;
Gatunki
	8 gatunków (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	8 gatunków (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Leming^[11] (Lemmus) – rodzaj gryzonia z podrodziny karczowników (Arvicolinae) w obrębie rodziny chomikowatych (Cricetidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Europie, Azji i Ameryce Północnej^[12]^[13]^[14].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 86–160 mm, długość ogona 8–18 mm; masa ciała 16,2–130 g^[13].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1795 roku niemiecki przyrodnik Johann Heinrich Friedrich Link w książce swojego autorstwa poświęconej historii naturalnej^[1]. Gatunkiem typowym jest (absolutna tautonimia) leminga norweskiego (L. lemmus).

Etymologia

Lemmus (Lemnus): norw. lemming ‘leming’^[15].
Brachyurus: gr. βραχυς brakhus ‘krótki’; ουρα ourα ‘ogon’^[16]. Gatunek typowy: Fischer wymienił kilka gatunków – Brachyurus Blumenbachii G. Fischer, 1814 (nomen dubium), Mus amphibius Linnaeus, 1758, Mus arvalis Pallas, 1779, Mus lemmus Linnaeus, 1758 i Mus rutilus Pallas, 1779 – z których gatunkiem typowym jest Mus lemmus Linnaeus, 1758.
Hypudaeus: gr. ὑπoδαιος hupodaios ‘podziemny’^[17]. Gatunek typowy: Illiger wymienił kilka gatunków – Mus amphibius Linnaeus, 1758, Mus arvalis Pallas, 1779 i Mus lemmus Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)^[18] Mus lemmus Linnaeus, 1758.
Myodes: gr. μυωδης muōdēs ‘jak mysz’, od gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’^[19]. Gatunek typowy: Pallas wymienił dziesieć gatunków – Mus saxatilis Pallas, 1779 (nomen dubium), Mus alliarius Pallas, 1779 (nomen dubium), Mus oeconomus Pallas, 1776, Mus arvalis Pallas, 1779, Mus socialis Pallas, 1773, Mus gregalis Pallas, 1779, Mus torquatus Pallas, 1779, Mus lagurus Pallas, 1773:, Mus lemmus Linnaeus, 1758 i Mus rutilus Pallas, 1779 – z których gatunkiem typowym jest Mus lemmus Linnaeus, 1758.
Mirus: łac. mirus ‘wspaniały, cudowny’^[20]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Mirus muhlhoferi Brunner, 1938 (species inquirenda).
Miromus: łac. mirus ‘wspaniały, cudowny’^[20]; mus, muris ‘mysz’, od gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’^[21].

Taksonomia

Lemmus jest rodzajem nominatywnym plemienia lemingów (Lemini), do którego zalicza się także rodzaje Myopus i Synaptomys. Monofiletyczność rodzaju potwierdzają współczesne badania alloenzymów, powtarzających się sekwencji jądrowego DNA oraz sekwencje DNA mitochondrialnego. Współcześni autorzy wyróżniają od 2 do 6 żyjących obecnie gatunków^[14]^[22]^[22].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[22]^[23]^[12]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[11]	Podgatunki^[13]^[12]^[23]	Rozmieszczenie geograficzne^[13]^[12]^[23]	Podstawowe wymiary^[13]^[23]^[24]^[f]	Status IUCN^[25]
Lemmus amurensis	Vinogradov, 1924	leming amurski	gatunek monotypowy	endemit Rosji (wschodnie Zabajkale i rzeka Amur na wschód wzdłuż Morza Ochockiego do Gór Kołymskich)	DC: 8,6–11,9 cm DO: 1–1,5 cm MC: 16,2–51 g	LC
Lemmus novosibiricus	Vinogradov, 1924	leming wyspowy	4 podgatunki	endemit wschodniej Rosji (wschodnia Syberia, między rzekami Lena i Kołyma, Kamczatka, Wyspy Nowosyberyjskie i Wyspa Wrangla)	DC: 9–16,5 cm DO: 0,1–2,3 cm MC: 13,1–124 g	NE
Lemmus sibiricus	Kerr, 1892	leming brunatny	gatunek monotypowy	endemit Rosji (północna część europejskiej Rosji, Nowa Ziemia, zachodnia i centralna Syberia na wschód do rzeki Lena)	DC: 9,9–16 cm DO: 0,8–1,8 cm MC: 49–120 g	LC
Lemmus lemmus	(Linnaeus, 1758)	leming norweski	gatunek monotypowy	Norwegia, zachodnia i północna Szwecja, północna Finlandia i północno-zachodnia Rosja (Półwysep Kolski); południowa granica zasięgu ulega wahaniom w okresach szczytowych	DC: 11,2–15 cm DO: 1–1,8 cm MC: 10–130 g	LC
Lemmus trimucronatus	(J. Richardson, 1825)	leming nearktyczny	3 podgatunki	Stany Zjednoczone (wschodnia Alaska) i Kanada (od Jukonu do Nunavut, Archipelag Arktyczny, na południe do Kolumbii Brytyjskiej i północnej Manitoby)	DC: 11,5–13,3 cm DO: 1,1–1,8 cm MC: 51–90 g	LC
Lemmus nigripes	(F.W. True, 1894)		7 podgatunków	północno-wschodnia Rosja (trójkąt między Czukockim Okręgiem Autonomicznym, dolnym biegiem rzeki Kołyma i odizolowana populacja w południowej Kamczatce), Stany Zjednoczone (Aleuty i Alaska) i Kanada (zachodni Jukon)	DC: 11,5–13,3 cm DO: 1,1–1,8 cm MC: 51–90 g	NE

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Ponadto znane są gatunki kopalne z epoki plejstocenu^[26]:

Lemmus kowalskii Carls & Rabeder, 1988^[27] (Niemcy)
Lemmus sheri Abramson, 1992^[28] (Rosja)

Uwagi

↑ ^a ^b Nomen nudum.
↑ Takson umieszczony jako młodszy synonim Lemmus przez Kryštufeka i współpracowników (2020)^[6].
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Lemmus Link, 1795.
↑ Młodszy homonim Mirus Albers, 1850 (Mollusca).
↑ Nowa nazwa dla Mirus Brunner, 1938.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 75. (niem.).
↑ J.G. Fischer von Waldheim: Tableaux synoptiques de zoognosie. Moscou: de l’Imprimerie de l’Université Impériale, 1808, s. kol. 4. (fr.).
↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Wyd. 3. Cz. 1. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1813, s. 14, 24. (łac.).
↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Wyd. 3. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. 55. (łac.).
↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 87. (łac.).
↑ B. Kryštufek, A.S. Tesakov, V.S. Lebedev, A.A. Bannikova, N.I. Abramson & G. Shenbrot. Back to the future: the proper name for red-backed voles is Clethrionomys Tilesius and not Myodes Pallas. „Mammalia”. 84 (2), s. 214–217, 2020. DOI: 10.1515/mammalia-2019-0067. (ang.).
↑ P.S. Pallas: Zoographia Rosso-Asiatica: sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico, et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum. T. 1. Petropoli: Ex Officina caes. Academiae Scientiarum, 1811, s. 173. (łac.).
↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 342, 1825. (ang.).
↑ G. Brunner. Die Gaiskirche im oberen Püttlachtal (Oberfranken): Pottensteiner Nagerschicht ; ein Schnee-Eulen-Horst (Nictea nivea L.) des Magdalénien mit Mirus mühlhoferi n. g. n. sp. „Neuen Jahrbuch für Mineralogie Geologie Paläontologie Abhandlungen”. 79B, s. 252, 1938. (niem.).
↑ G. Brunner. Die Kleine Teufelshöhle bei Pottenstein (Oberfranken). Ein Faunenproiii vom Mindel-Riss-Interglazial bis zum Spätrnagdelenien. „Abhandlungen Bayerischen Akademie Wissenschaften, Mathematisch-Naturwissenschaftliche Abteilung”. 60, s. 33, 1951. (niem.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 236–237. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 344. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e U. Pardiñas, P. Myers, L. León-Paniagua, N.O. Garza, J. Cook, B. Kryštufek, R. Haslauer, R. Bradley, G. Shenbrot & J. Patton. Opisy gatunków Cricetidae: U. Pardiñas, D. Ruelas, J. Brito, L. Bradley, R. Bradley, N.O. Garza, B. Kryštufek, J. Cook, E.C. Soto, J. Salazar-Bravo, G. Shenbrot, E. Chiquito, A. Percequillo, J. Prado, R. Haslauer, J. Patton & L. León-Paniagua: Family Cricetidae (True Hamsters, Voles, Lemmings and New World Rats and Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 292–295. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lemmus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-20].
↑ Palmer 1904 ↓, s. 367.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 144.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 343.
↑ M. & M. Kretzoi: Fossilium catalogus. I, Animalia. Index generum et subgenerum mammalium. Wyd. 137. Leiden: Backhuys publ., 2000, s. 176. ISBN 978-90-5782-056-4. (łac.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 439.
↑ ^a ^b Jaeger 1959 ↓, s. 156.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 159.
↑ ^a ^b ^c N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-26]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 222. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ B. Kryštufek & G. Shenbrot: Voles and Lemmings (Arvicolinae) of the Palaearctic Region. Maribor: University of Maribor Press, 2022, s. 39–49. ISBN 978-961-286-613-6. (ang.).
↑ Taxonomy: Lemmus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-24]. (ang.).
↑ N. Abramson & A. Nadachowski. Revision of fossil lemings (Lemminae) from Poland with special refference to occurrence of Synaptomys in Eurasia. „Acta Zoologica Cracoviensia”. 44 (1), s. 65-77, 2001.
↑ N. Carls & G. Rabeder. Die Arvicoliden (Rodentia, Mammalia) aus dem Ältest-Pleistozän von Schernfeld (Bayern) / Arvicolids (Rodentia, Mammalia) from the Earliest Pleistocene of Schernfeld (Bavaria). „Beiträge zur Paläontologie von Österreich”. 14, s. 215, 1988. (niem. • ang.).
↑ N.I. Abramson. A new species of lemming from the Eopleistocene of North East Siberia (Mammalia: Cricetidae). „Zoosystematica Rossica”. 1 (1), s. 156-160, 1993. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).

[nn-2] Nomen nudum.

[8] Takson umieszczony jako młodszy synonim Lemmus przez Kryštufeka i współpracowników (2020)^[6].

[10] Niepoprawna późniejsza pisownia Lemmus Link, 1795.

[12] Młodszy homonim Mirus Albers, 1850 (Mollusca).

[14] Nowa nazwa dla Mirus Brunner, 1938.

[30] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Link-1] J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 75. (niem.).

[fis08-3] J.G. Fischer von Waldheim: Tableaux synoptiques de zoognosie. Moscou: de l’Imprimerie de l’Université Impériale, 1808, s. kol. 4. (fr.).

[fis13-4] J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Wyd. 3. Cz. 1. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1813, s. 14, 24. (łac.).

[fis14-5] J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Wyd. 3. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. 55. (łac.).

[Illiger-6] J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 87. (łac.).

[kry&inni-7] B. Kryštufek, A.S. Tesakov, V.S. Lebedev, A.A. Bannikova, N.I. Abramson & G. Shenbrot. Back to the future: the proper name for red-backed voles is Clethrionomys Tilesius and not Myodes Pallas. „Mammalia”. 84 (2), s. 214–217, 2020. DOI: 10.1515/mammalia-2019-0067. (ang.).

[pal-9] P.S. Pallas: Zoographia Rosso-Asiatica: sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico, et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum. T. 1. Petropoli: Ex Officina caes. Academiae Scientiarum, 1811, s. 173. (łac.).

[Gray-11] J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 342, 1825. (ang.).

[Brunner1-13] G. Brunner. Die Gaiskirche im oberen Püttlachtal (Oberfranken): Pottensteiner Nagerschicht ; ein Schnee-Eulen-Horst (Nictea nivea L.) des Magdalénien mit Mirus mühlhoferi n. g. n. sp. „Neuen Jahrbuch für Mineralogie Geologie Paläontologie Abhandlungen”. 79B, s. 252, 1938. (niem.).

[Brunner2-15] G. Brunner. Die Kleine Teufelshöhle bei Pottenstein (Oberfranken). Ein Faunenproiii vom Mindel-Riss-Interglazial bis zum Spätrnagdelenien. „Abhandlungen Bayerischen Akademie Wissenschaften, Mathematisch-Naturwissenschaftliche Abteilung”. 60, s. 33, 1951. (niem.).

[Cichocki&inni-16] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 236–237. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-17] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 344. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Pardiñas&inni-18] U. Pardiñas, P. Myers, L. León-Paniagua, N.O. Garza, J. Cook, B. Kryštufek, R. Haslauer, R. Bradley, G. Shenbrot & J. Patton. Opisy gatunków Cricetidae: U. Pardiñas, D. Ruelas, J. Brito, L. Bradley, R. Bradley, N.O. Garza, B. Kryštufek, J. Cook, E.C. Soto, J. Salazar-Bravo, G. Shenbrot, E. Chiquito, A. Percequillo, J. Prado, R. Haslauer, J. Patton & L. León-Paniagua: Family Cricetidae (True Hamsters, Voles, Lemmings and New World Rats and Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 292–295. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).

[Wilson&Reeder-19] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lemmus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-20].

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792114#page/375/mode/1up_367]-20] Palmer 1904 ↓, s. 367.

[CITEREFPalmer1904[https://biodiversitylibrary.org/page/27791891_144]-21] Palmer 1904 ↓, s. 144.

[CITEREFPalmer1904[https://biodiversitylibrary.org/page/27792090_343]-22] Palmer 1904 ↓, s. 343.

[kre-23] M. & M. Kretzoi: Fossilium catalogus. I, Animalia. Index generum et subgenerum mammalium. Wyd. 137. Leiden: Backhuys publ., 2000, s. 176. ISBN 978-90-5782-056-4. (łac.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655595_439]-24] Palmer 1904 ↓, s. 439.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=196_156]-25] Jaeger 1959 ↓, s. 156.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=199_159]-26] Jaeger 1959 ↓, s. 159.

[asm-27] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-26]. (ang.).

[amw-28] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 222. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[kry&sch-29] B. Kryštufek & G. Shenbrot: Voles and Lemmings (Arvicolinae) of the Palaearctic Region. Maribor: University of Maribor Press, 2022, s. 39–49. ISBN 978-961-286-613-6. (ang.).

[31] Taxonomy: Lemmus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-24]. (ang.).

[Abramson&Nadachowski-32] N. Abramson & A. Nadachowski. Revision of fossil lemings (Lemminae) from Poland with special refference to occurrence of Synaptomys in Eurasia. „Acta Zoologica Cracoviensia”. 44 (1), s. 65-77, 2001.

[car&rab-33] N. Carls & G. Rabeder. Die Arvicoliden (Rodentia, Mammalia) aus dem Ältest-Pleistozän von Schernfeld (Bayern) / Arvicolids (Rodentia, Mammalia) from the Earliest Pleistocene of Schernfeld (Bavaria). „Beiträge zur Paläontologie von Österreich”. 14, s. 215, 1988. (niem. • ang.).

[abr-34] N.I. Abramson. A new species of lemming from the Eopleistocene of North East Siberia (Mammalia: Cricetidae). „Zoosystematica Rossica”. 1 (1), s. 156-160, 1993. (ang.).

[1]