Obwód białostocki (ZSRR)

Obwód białostocki
Беластоцкая вобласць (Biełastockaja wobłasć)
Белостокская область
	Obwód
	; Bazylika św. Rocha w Białymstoku w 1941 i tablica z napisami w jidysz: Dzień wyborów delegatów do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi
Państwo	ZSRR
Republika związkowa	Białoruska SRR
Siedziba	Białystok
Powierzchnia	20,9 tys. km²
	Szczegółowy podział administracyjny
Liczba rejonów	24
	Położenie na mapie BSRR w 1944 roku;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Obwód białostocki (biał. Беластоцкая вобласць (Biełastockaja wobłasć), ros. Белостокская область (Biełostokckaja obłast)) – jednostka podziału administracyjnego w granicach Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, powstała w wyniku sowieckiej agresji na Polskę, oraz okupacji jej wschodniej części, określanej propagandowo jako „zjednoczenie Zachodniej i Wschodniej Białorusi”^[2]. Formalnie istniała w latach 1939–1945, de facto w latach 1939–1941 i 1944–1945.

Historia

Obwód utworzono 4 grudnia 1939 r. dekretem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR^[3] z części terytorium II Rzeczypospolitej^[4] zajętych przez Armię Czerwoną po kampanii wrześniowej. Po sfałszowanych wyborach ziemie te przyłączono do BSRR i utworzono z nich obwód białostocki. Stolicą obwodu, zgodnie z jego nazwą, był Białystok.

Do 1940 roku zachowany był podział na powiaty (уезды): augustowski (Августовский), białostocki (Белостокский), bielski (Бельский), grajewski (Граевский), grodzieński (Гродненский), łomżyński (Ломжинский), sokólski (Сокольский), wołkowyski (Волковыский), wysokomazowiecki (Высоко-Мазовецкий) oraz powiaty miejskie (города) Białystok (Белосток) i Grodno (Гродно). Zmianom uległ powiat łomżyński (przejmując części powiatu ostrołęckiego) i wysokomazowiecki (przejmując części powiatu ostrowskiego). Zmieniono też nazwę powiatu szczuczyńskiego na grajewski i nadano status powiatu miejskiego Grodnu.

15 stycznia 1940 w miejsce powiatów stworzone zostały 24 rejony: augustowski, białostocki, bielski, brański, ciechanowiecki, czyżewski, dąbrowski, grajewski, grodzieński, jedwabieński, kolneński, krynecki, łapski, łomżyński, moniecki (przemianowany w 1940 na knyszyński), porzecki (w 1940 w większej części przekazany Litewskiej SRR^[5]), skidelski, sokólski, sopoćkiński, śniadowski, świsłocki, wołkowyski, zabłudowski i zambrowski^[6].

Od czerwca 1941 tereny te znajdowały się pod okupacją III Rzeszy, wchodząc w skład Bezirk Bialystok.

Po ponownym zajęciu terytorium obwodu przez Armię Czerwoną we wrześniu 1944 wrócił pod administrację BSSR, a jego wschodnie rejony przekazano 20 września 1944 r. do nowo powołanego obwodu grodzieńskiego^[7]. Na mocy umowy granicznej pomiędzy Polską a ZSRR z 16 sierpnia 1945 roku obwód zlikwidowano – 17 rejonów obwodu białostockiego wraz z 3 rejonami obwodu brzeskiego (hajnowskim, kleszczelskim oraz siemiatyckim) oddano Rzeczypospolitej Polskiej, a resztę przekazano do obwodu grodzieńskiego.

Demografia

Według danych sowieckich w połowie 1940 r. obwód zamieszkiwało 1 322 260 osób, z czego 60,7% (802 770) stanowili Polacy, 22,7% (300 782) Białorusini, 14,6% (193 510) Żydzi, 0,63% (8639) Litwini, 0,09% (1246) Rosjanie, a 1,15% (15 313) tutejsi^[8].

Oświata

Władze sowieckie na terenie obwodu białostockiego wprowadziły reformę edukacji, upodabniając ją do systemu panującemu w innych częściach ZSRR. Na bazie dotychczasowych szkół i gimnazjów w roku szkolnym 1940/1941 zaczęto tworzyć technika, „dziesięciolatki”, „siedmiolatki” i szkoły początkowe. Wszystkie szkoły prywatne upaństwowiono. Powstawały także nowe placówki – otwarto 95 szkół średnich i 108 niepełnych średnich, w tym 47 z polskim językiem nauczania. Z braku wystarczającej liczby budynków na ich potrzeby przystosowano 73 dawne majątki ziemskie, w których uczyło się 10 tysięcy uczniów. Tworzono też sieć szkół żydowskich. Tuż przed wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej w obwodzie białostockim działało 859 szkół z polskim językiem nauczania (ok. 112 tysięcy uczniów), 470 szkół z białoruskim językiem nauczania (ok. 300 tysięcy uczniów) oraz szkoły żydowskie. Ogółem na terytoriach tzw. Zachodniej Białorusi do początku 1940 roku istniało o 25% szkół więcej, niż rok wcześniej^[9].

Zobacz też

Bezirk Bialystok (1941–1944)

Przypisy

↑ Bartosz Truszkowski. Struktura jednostek administracyjno-terytorialnych województwa białostockiego w latach 1939–1945. „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”. 21, s. 313−331, 2018. ISSN 1733-0335.
↑ Norman Davies, Boże Igrzysko. Historia Polski, Kraków 2001, s. 958–962.
↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 4 декабря 1939 года об образовании Барановичской, Белостокской, Бресткой, Вилейской и Пинской областей в составе Белорусской ССР (Сборник законов СССР и указов Президиума Верховного Совета СССР. 1938 г. – июль 1956 г / под ред. к. ю. н. Мандельштам Ю. И. – Москва: Государственное издательство юридической литературы, 1956, s. 55).
↑ Mapa podziału Polski. Podpisy: Stalin, Ribbentrop.
↑ Указ Президиума ВС СССР от 6 ноября 1940 года об установлении границы между Белорусской ССР и Литовской ССР.
↑ Указ Президиума ВС БССР от 15 января 1940 года об образовании районов в Барановичской, Белостокской, Брестской, Вилейской и Пинской областях Белорусской ССР.
↑ Указ Президиума ВС СССР от 20 сентября 1944 года об образовании Бобруйской, Гродненской и Полоцкой областей.
↑ D. Boćkowski. Na zawsze razem. Białostocczyzna i Łomżyńskie w polityce radzieckiej w czasie II wojny światowej (IX 1939 – VIII 1944). Neriton, Instytut Historii PAN. 2005. s. 115–116.
↑ Jaszcze da wajny. W: Armija Krajowa... s. 12–13.

Bibliografia

Jauhien Siamaszka: Armija Krajowa na Biełarusi. Mińsk: Biełaruskaje wydawieckaje Tawarystwa „Chata”, 1994, s. 270. ISBN 985-6007-09-7. (biał.).

[Truszkowski-1] Bartosz Truszkowski. Struktura jednostek administracyjno-terytorialnych województwa białostockiego w latach 1939–1945. „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”. 21, s. 313−331, 2018. ISSN 1733-0335.

[2] Norman Davies, Boże Igrzysko. Historia Polski, Kraków 2001, s. 958–962.

[3] Указ Президиума Верховного Совета СССР от 4 декабря 1939 года об образовании Барановичской, Белостокской, Бресткой, Вилейской и Пинской областей в составе Белорусской ССР (Сборник законов СССР и указов Президиума Верховного Совета СССР. 1938 г. – июль 1956 г / под ред. к. ю. н. Мандельштам Ю. И. – Москва: Государственное издательство юридической литературы, 1956, s. 55).

[4] Mapa podziału Polski. Podpisy: Stalin, Ribbentrop.

[5] Указ Президиума ВС СССР от 6 ноября 1940 года об установлении границы между Белорусской ССР и Литовской ССР.

[6] Указ Президиума ВС БССР от 15 января 1940 года об образовании районов в Барановичской, Белостокской, Брестской, Вилейской и Пинской областях Белорусской ССР.

[7] Указ Президиума ВС СССР от 20 сентября 1944 года об образовании Бобруйской, Гродненской и Полоцкой областей.

[8] D. Boćkowski. Na zawsze razem. Białostocczyzna i Łomżyńskie w polityce radzieckiej w czasie II wojny światowej (IX 1939 – VIII 1944). Neriton, Instytut Historii PAN. 2005. s. 115–116.

[9] Jaszcze da wajny. W: Armija Krajowa... s. 12–13.

[1]

Obwody	brzeski (od 1939) grodzieński (od 1944) homelski miński mohylewski witebski
Miasto wydzielone	Mińsk (od 1946)
Dawne obwody	baranowicki (1939–1954) białostocki (1939–1945) bobrujski (1944–1954) mołodeczański (1944–1960) nowogródzki (1939) piński (1939–1954) poleski (1938–1954) połocki (1944–1954) wilejski (1939–1944)