Polityka zagraniczna Niemiec

Polityka zagraniczna Niemiec obejmuje relacje bilateralne oraz członkostwo w formatach multilateralnych i organizacjach międzynarodowych i regionalnych (m.in. Unia Europejska, Organizacja Narodów Zjednoczonych, NATO, G7)^[1], także działania w sferze ochrony praw człowieka, ochrony klimatu, pomocy humanitarnej oraz migracji^[2].

Po zjednoczeniu Niemiec i zmianie sytuacji międzynarodowej potrzebne było zdefiniowanie interesu narodowego oraz kierunków celów polityki zagranicznej. W 1994 roku w rządowej Białej Księdze dotyczącej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Niemiec określono 5 podstawowych interesów^[3][4]:

• ochronę wolności, bezpieczeństwa, integralności terytorialnej i dobrobytu Niemiec
• integrację Niemiec z demokracjami europejskimi w ramach Unii Europejskiej
• trwały i zrównoważony sojusz transatlantycki z USA jako mocarstwem światowym
• dążenie do porozumienia i partnerstwa ze wschodnimi sąsiadami oraz ich przyłączenie do struktur zachodnich, a także ukształtowania nowego europejskiego systemu bezpieczeństwa
• przestrzeganie praw człowieka oraz sprawiedliwego światowego ładu gospodarczego opartego na gospodarce wolnorynkowej

Nastąpiło też zdefiniowanie kierunków polityki zagranicznej, szczególnie w obszarze polityki wschodniej, wyodrębniając politykę wobec krajów Europy Środkowo-Wschodniej, Rosji i Wspólnoty Niepodległych Państwa oraz krajów zachodniobałkańskich. Z obszaru polityki zachodniej wydzielono kwestie integracji europejskiej oraz relacji transatlantyckich^[3]. Założenia te nie uległy znaczącym zmianom po przejęciu władzy w Niemczech przez koalicję socjaldemokratów i zielonych w 1998 roku^[4].

Niemcy wraz z Francją pełnią wiodącą rolę w Unii Europejskiej. Pomimo odmiennych stanowisk i różnic w interesach współpracę niemiecko-francuską określa się „silnikiem” integracji europejskiej^[5].

W okresie rządów Angeli Merkel zauważana była zmiana w polityce europejskiej Niemiec w kierunku wzrostu znaczenia niemieckiej racji stanu kosztem solidarności europejskiej i potrzeb innych krajów UE (w szczególności krajów postkomunistycznych)^[6].

Podczas przemówienia na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie w maju 2009 kanclerz Merkel zdefiniowała cztery zasady polityki europejskiej Niemiec^[7]:

• łączenie interesów niemieckich i spojrzenia całościowego (poszukiwanie rozwiązań łączących małe i duże państwa Unii Europejskiej)
• dalsze pogłębianie procesu integracji europejskiej
• świadomość niepowtarzalności Unii Europejskiej i poparcie rozwiązań przyjętych w traktacie lizbońskim
• funkcjonowanie Unii Europejskiej na bazie wspólnych wartości

Kanclerz Olaf Scholz podczas przemówienia w Pradze w 2022 roku nakreślił cele niemieckiej polityki europejskiej, w tym proponowane kierunki reformy Unii Europejskiej. Celem reform ma być wzmocnienie UE na arenie międzynarodowej w kontekście wyzwań związanych z agresywną polityką Rosji oraz konkurencją ze strony Chin. W zakresie zmian instytucjonalnych kanclerz zaproponował stopniową rezygnację z zasady jednomyślności podczas głosowań w Radzie Unii Europejskiej oraz zmianę mechanizmu podziału liczby deputowanych w Parlamencie Europejskim między różne państwa członkowskie^[8].

Przyjęta w 2023 roku niemiecka strategia bezpieczeństwa akcentuje potrzebę wzmocnienia wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej, m.in. poprzez wdrażanie przyjętej w marcu 2022 roku strategii bezpieczeństwa Unii Europejskiej (Kompasu Strategicznego) oraz intensyfikację współpracy wojskowo-technicznej w ramach PESCO (Permanent Structured Cooperation) i współpracy w zakresie przemysłu obronnego. W dokumencie wyrażono też poparcie dla rozszerzenia UE o kraje Bałkanów Zachodnich, Ukrainę i Mołdawię^[9].

 Zobacz też: Partnerstwo w przywództwie.

Do czynników wpływających na istotne znaczenie stosunków amerykańsko-niemieckich należą^[10]:

• rola USA jako największej gospodarki świata
• wysoki poziom wymiany handlowej (USA są najważniejszym odbiorcą niemieckich towarów i usług) i inwestycji (USA są największym inwestorem zagranicznym w Niemczech)
• uzależnienie Niemiec od technologii amerykańskich (IT, sztuczna inteligencja)
• znaczenie USA jako gwaranta bezpieczeństwa
• obecność wojskowa USA w Niemczech (35 tysięcy żołnierzy)

Obszary problemowe we wzajemnych stosunkach obejmują kwestie bezpieczeństwa oraz stosunek do Chin i Rosji^[11]. Pogorszenie stosunków niemiecko-amerykańskich uwidoczniło się w okresie prezydentury Donalda Trumpa^[10].

 Zobacz też: Ostpolitik.

W niemieckiej polityce zagranicznej Rosja zajmuje kluczowe miejsce z uwagi na jej położenie geopolityczne, potencjał demograficzny i militarny, zasoby surowcowe, rynek zbytu dla towarów niemieckich oraz tradycję dwustronnej współpracy. W niemieckiej percepcji Rosję postrzegano jako strategicznego partnera i dominowała postawa kooperacji zamiast konfrontacji^[12]. Jednym z paradygmatów polityki zagranicznej Niemiec było rozwijanie dobrych relacji z Moskwą na równi z polityką rozszerzenia NATO i UE w Europie Środkowej. Było to związane z doświadczeniami historycznymi (II wojna światowa, pokojowe zjednoczenie Niemiec)^[13]. Wyraźnym przykładem niemiecko-rosyjskiej współpracy był budzący wiele kontrowersji Gazociąg Północny.

Inwazja Rosji na Ukrainę w 2022 roku skutkowała rewizją dotychczasowej polityki Niemiec wobec Rosji^[14]. Do błędów w tym obszarze przyznał się prezydent Frank-Walter Steinmeier^[15].

Niemcy są istotnym ośrodkiem rosyjskiej emigracji politycznej opozycyjnie nastawionej do Władimira Putina. Zjawisko to obserwuje się od 2011 roku, zaś nasiliło się po rosyjskiej agresji na Ukrainę^[16].

Chiny postrzegane są przez władze Niemiec jednocześnie jako partner i rywal. Stosunki chińsko-niemieckie cechują silne więzi ekonomiczne. Chiny są największym partnerem handlowym Niemiec, a także ważnym kierunkiem inwestycji niemieckich firm (m.in. z zakresu przemysłu motoryzacyjnego i chemicznego). Chiny poprzez inwestycje w Niemczech realizują nie tylko cele gospodarcze, ale również polityczne – pozyskiwanie nowych technologii i zwiększanie uzależnienia gospodarek innych krajów. Dostrzegając zagrożenia władze niemieckie wskazują na konieczność ograniczenia „jednostronnych zależności” niemieckiej gospodarki od Chin unikając jednocześnie radykalnego ograniczenia relacji gospodarczych^[17].

• Stosunki polsko-niemieckie
• Stosunki niemiecko-ukraińskie

• Federalne Ministerstwo Spraw Zagranicznych