Przejdź do zawartości

Ptasznikowate

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł od 2009-10 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Ptasznikowate
Theraphosidae
Thorell, 1869
Ilustracja
Ptasznik kędzierzawy
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Podtyp

szczękoczułkowce

Gromada

pajęczaki

Rząd

pająki

Podrząd

Opisthothelae

Infrarząd

ptaszniki

Rodzina

ptasznikowate

Synonimy
  • Aviculariidae
Zasięg występowania
Mapa występowania

Ptasznikowate (Theraphosidae) – rodzina pająków z podrzędu Opisthothelae i infrarzędu ptaszników (Mygalomorphae). Obejmuje ok. 1050 opisanych gatunków najczęściej dużych pająków o bardzo różnorodnym ubarwieniu.

Występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Przedstawiciele rodziny występują na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy, jednak najliczniej reprezentowani są w strefie tropikalnej i subtropikalnej[1][2]. Największą różnorodność osiągają w krainie neotropikalnej, gdzie występuje prawie połowa znanych rodzajów. Liczni są także w krainie etiopskiej (około ¼ rodzajów) i orientalnej (ponad 10% rodzajów)[3]. W Europie występują tylko 2 rodzaje: Ischnocolus (śródziemnomorska Hiszpania i Sycylia) oraz Chaetopelma (Kreta)[4]. W Stanach Zjednoczonych (Nearktyka) występuje naturalnie tylko rodzaj Aphonopelma, za to reprezentowany tam przez ponad 50 gatunków. Zasiedlają Kalifornię, Nevadę, Kolorado, Kansas, Arizonę, Nowy Meksyk, Teksas oraz częściowo Missouri, Arkansas i Luizjanę[5].

Opis

[edytuj | edytuj kod]

Ptasznikowate to w większości duże pająki. Największe gatunki, jak Theraphosa blondi, dorastają do 10 cm długości ciała i 30 cm rozpiętości odnóży[6][1], podczas gdy samce najmniejszych gatunków, jak Aphonopelma paloma i Cyriocosmus elegans, osiągają dojrzałość przy długości ciała poniżej 1,5 cm[7][8]. Ich ciało porośnięte jest dwoma rodzajami włosków: krótszymi i dłuższymi, ochronnymi. U większych gatunków włoski ochronne są dłuższe i liczniejsze, przez co pająk wygląda na bardziej "puchatego", u mniejszych zaś są krótsze i silniej rozproszone nadając wygląd bardziej aksamitny[2].

Cechami rodziny o charakterze autapomorfii są dobrze rozwinięte kępki włosków przypazurkowych i scopulae. Ponadto występowanie scopulae na wszystkich stopach uznaje się za synapomorfię[9]. Wszystkie gatunki mają na opistosomie parzące włoski[2], a większość ma częściowo zredukowaną liczbę kolców na odnóżach dwóch ostatnich par. Podobnie jak Paratropididae mają dobrze rozwinięte płaty szczękowe[9].

Tryb życia

[edytuj | edytuj kod]

Ptaszniki żyją na drzewach, w dziuplach, w szczelinach skalnych lub w norkach wykopanych w ziemi. Zazwyczaj nie budują sieci łownych, polują aktywnie, głównie w nocy. Pajęczynę wykorzystują do budowy gniazda lub kokonów. Można je spotkać zarówno na terenach półpustynnych, jak i w chłodniejszych rejonach górzystych.

Ptaszniki, w zależności od gatunku, dojrzewają w ciągu 1–5 lat, samce nieznacznie szybciej. Duży wpływ na dorastanie ma temperatura i obfitość pokarmu (im wyższe wartości, tym szybszy metabolizm, dojrzewanie i krótsze życie). Samiec po ostatniej wylince ma kilka miesięcy życia, zwykle przestaje jeść, uzupełniając tylko zapasy płynów i wyrusza na poszukiwanie samicy. Podczas kopulacji często ginie zjedzony przez partnerkę. Samice mogą dożyć 20 lat.

Preferencje pokarmowe

[edytuj | edytuj kod]

Głównym pokarmem ptaszników są bezkręgowce, czasem drobne kręgowce. Wbrew nazwie, ptaki czy też gryzonie padają ich ofiarą nadzwyczaj rzadko.

Jad

[edytuj | edytuj kod]

W związku z tym, że ofiarami ptasznikowatych padają nie tylko bezkręgowce ale także drobne kręgowce z różnych gromad, ich jad działa toksycznie na szerokie spektrum gatunków. Skład jadu jest bardzo skomplikowany. Zawiera on różne peptydy, enzymy i substancje drobnocząsteczkowe. Spośród tych ostatnich wykryto m.in. jony potasu (K+), kwas cytrynowy, nukleotydy, histaminę, oktopaminę, serotoninę, acetylocholinę i acylopoliaminy. Głównym składnikiem są peptydy, których w jadzie ptasznikowatych wykryto do 2011 ponad 1000. Dominują wśród nich bogate w disiarczki peptydy o masie 2,6–7,2 Da, które działają neurotoksycznie. Określane są one jako theraphotoxines (od nazwy rodziny) i stanowią około 25% wszystkich znanych toksyn pajęczych. Około ⅓ z nich oddziałuje na kanały potasowe, około ¼ na kanały wapniowe i tyle samo na sodowe[1].

Wpływ na człowieka

[edytuj | edytuj kod]

Udokumentowane są przypadki śmierci po ukąszeniu przez ptasznika[10]. W jednak większości przypadków skutkiem ukąszenia jest krwawienie z pozostawionej rany i ból, rzadko nudności czy wymioty – nie jest więc groźne dla życia. Niektóre gatunki australijskie są jednak w stanie zabić psa, a ukąszenie niektórych gatunków azjatyckich i afrykańskich powodować może poważniejsze skutki u ludzi. Np. gatunki z rodzaju Poecilotheria wstrzykują jednorazowo bardzo dużą dawkę jadu, a skutki ich ukąszeń obejmują silny ból, opuchliznę, wymioty, utrzymujące się nawet przez kilka tygodni drgawki, problemy z oddychaniem, podwyższone tętno, utratę przytomności, a nawet migotanie przedsionków[11][1]. Do innych rodzajów uznawanych za silnie jadowite i agresywne należą m.in. Citharischius, Chilobrachys, Ornithoctonus, Selenocosmia, Ceratogyrus, Hysterocrates, Stromatopelma, Haplopelma, Heteroscodra, Harpactira oraz Pterinochilus.

Natomiast za ptaszniki, o słabszym jadzie, uchodzą np. amerykańskie ptaszniki z rodzajów Brachypelma, Grammostola, Nhandu, Psalmopoeus, Trixopelma, Xenesthis, Vitalius, Phormictopus, Iridopelma, Bonnetina, Avicularia, Aphonopelma, Lasiodora.

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Młoda samica Avicularia velutina
Na Półwyspie Indochińskim ptaszniki są artykułem spożywczym. Tu prażone ptaszniki w Skun w Kambodży

Ptasznikowate są największą rodziną z infrarzędu ptaszników, a analizy filogenetyczne potwierdzają jej monofiletyzm[12]. Do marca 2017 opisano 1039 ich gatunków z 156 rodzajów[13]. Klasyfikuje się je w 11 podrodzinach[12]:

Wykaz rodzajów według stanu na sierpień 2022 przedstawia się następująco[14]:

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d Volker Herzig, Glenn F. King: The Neurotoxic Mode of Actions of Venoms from the Spider Family Theraphosidae. W: Spider Ecophysiology pod redakcją Wolfgang Nentwig. Wolfgang Nentwig (red.). Springer-Verlag, 2013, s. 203-205. DOI: 10.1007/978-3-642-33989-9.
  2. ↑ a b c Richard J. Adams: Field Guide to the Spiders of California and the Pacific Coast States. Berkley, Los Angeles, London: University of California Press, 2014, s. 28, seria: California Natural History Guides.
  3. ↑ Marshal Hedin, Jason E. Bond. Molecular phylogenetics of the spider infraorder Mygalomorphae using nuclear rRNA genes (18S and 28S): Conflict and agreement with the current system of classification. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 41, s. 454–471, 2006. DOI: 10.1016/j.ympev.2006.05.017. 
  4. ↑ Arthur E. Decae. Patterns of distribution and diversity in European mygalomorph spiders. „European Arachnology (Proceedings of the 24 th European Congress of Arachnology)”, s. 41–50, 2010. Natural History Museum. 
  5. ↑ M. Warriner. Distribution and Taxonomic Status of Tarantulas in Arkansas (Theraphosidae: Aphonopelma). „Journal of the Arkansas Academy of Science”. 62, s. 107, 2008. 
  6. ↑ Marek Żabka: rząd: pająki – Araneae. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 77. ISBN 978-83-01-16568-0.
  7. ↑ Mikhail F. Bagaturov: Cyriocosmus. [w:] Theraphosids of the World [on-line]. 2014. [dostęp 2017-03-19].
  8. ↑ Thomas R. Prentice. A new species of North American tarantula Aphonopelma paloma (Araneae: Mygalomorphae: Theraphosidae). „Journal of Arachnology”. 20 (3), s. 189—199, 1992. JSTOR: 3705879. 
  9. ↑ a b R.J. Raven. The spider infraorder Mygalomorphae (Araneae): cladistics and systematics. „Bull. Am. Mus. Nat. Hist.”. 182, s. 1–180, 1985. 
  10. ↑ K. Banerjee i inni, Tarantula bite leads to death and gangrene, „Indian Journal of Dermatology, Venereology and Leprology”, 63 (2), 1997, s. 125–126, ISSN 0378-6323, PMID: 20944295 [dostęp 2024-03-29].
  11. ↑ Reem Alsultan i inni, Wessel's tiger ornamental tarantula bite envenomation: A case report and venom analysis, „Toxicon”, 223, 2023, s. 107013, DOI: 10.1016/j.toxicon.2022.107013, ISSN 0041-0101 [dostęp 2024-03-29].
  12. ↑ a b José Paulo L. Guadanucci. Theraphosidae phylogeny: relationships of the ‘Ischnocolinae’ genera (Araneae, Mygalomorphae). „Zoologica Scripta”. 43 (5), s. 508–518, 2014. DOI: 10.1111/zsc.12065. 
  13. ↑ Norman I. Platnick: Currently valid spider genera and species (2017-03-18). [w:] World Spider Catalogue [on-line]. [dostęp 2022-08-11].
  14. ↑ Norman I. Platnick: Family: Theraphosidae Thorell, 1869. [w:] World Spider Catalogue [on-line]. [dostęp 2022-08-11].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Rodziny pająków
Mesothelae
Opisthothelae
Ptaszniki
(Mygalomorphae)
Pająki wyższe
(Araneomorphae)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ptasznikowate&oldid=73351112”