Rezerwat przyrody

Rezerwat przyrody – obszarowa forma ochrony przyrody o różnym statusie ochrony i zasadach wyznaczania w różnych krajach świata.

Rezerwaty przyrody na świecie

Formy ochrony przyrody zwane rezerwatami istnieją w wielu państwach świata^[1]. Z reguły są to chronione przepisami prawnymi i wyłączone z użytkowania obszary przeznaczone na cele ochrony przyrody oraz prowadzenia badań naukowych, a dostęp do nich osób postronnych jest mniej lub bardziej ograniczony^[2]. Zazwyczaj są one mniejsze od parków narodowych^[3]. Brak jest jednak jednorodnej, międzynarodowej definicji rezerwatów oraz jednorodnych kryteriów ich wyznaczania, a obiekty tego typu w różnych krajach mogą być inaczej zarządzane i chronione^[2].

Rezerwaty przyrody w Polsce

Liczba rezerwatów w Polsce stopniowo rośnie, w 2000 r. było ich 1307, w 2005 r. – 1395, w 2010 r. – 1463, w 2013 r. – 1480, a w 2021 r. – 1505. Według danych z 2022 roku liczba obiektów tego typu osiągnęła 1512, a ich całkowita powierzchnia wynosiła 171 336,5 ha, co stanowi 0,6% powierzchni kraju. Najwięcej rezerwatów znajdowało się w województwie mazowieckim (189), najmniej w województwie opolskim (38). Średnia w skali kraju wielkość obiektów wynosiła 113,3 hektarów, najmniejsza była w województwie opolskim (26,3 ha), największa w województwie warmińsko-mazurskim (304,1 ha). W ostatnich latach wzrasta odsetek powierzchni rezerwatów objętej ochroną ścisłą (10,6% w roku 2022)^[4].

Podstawy prawne

W Polsce rezerwaty przyrody to jedna z obszarowych form ochrony przyrody. Rezerwat przyrody w brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. (art. 13 ust. 1)^[5]:

...obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

Dz.U. z 2022 r. poz. 916

Zasady funkcjonowania

Przedmiotem ochrony w rezerwacie może być całość przyrody lub szczególne jej składniki, w tym fauna, flora, mykobiota oraz twory przyrody nieożywionej.

Cały obszar rezerwatu albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.

Rezerwat ustanawiany jest na mocy zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Likwidacja lub zmniejszenie rezerwatu są możliwe wyłącznie w przypadku bezpowrotnej utraty jego wartości przyrodniczych. Dla rezerwatu sporządza się na okres 20 lat tzw. plan ochrony – dokument określający cele ochrony, zadania ochronne do wykonania oraz reguły udostępnienia rezerwatu. Plan taki zatwierdza regionalny dyrektor ochrony środowiska.

Rodzaje rezerwatów przyrody w Polsce

Od początku istnienia w Polsce zdefiniowanej prawnie ochrony rezerwatowej wyróżnia się dziewięć rodzajów rezerwatów. W zależności od głównego przedmiotu ochrony są to^[6]:

Rodzaj rezerwatu^[6]	Liczba obiektów^[4]	Średnia powierzchnia (ha)^[4]	Łączna powierzchnia (ha)^[4]	Powierzchnia ochrony ścisłej (ha)^[4]	Przedmiot ochrony^[7]
leśny	751	91	68598	11601	Pozostałości i fragmenty dawnych puszcz o charakterze pierwotnym, typy zbiorowisk leśnych, stanowiska drzew na granicach zasięgu
florystyczny	160	31	5035	571	Populacje i siedliska gatunków lub grup gatunków roślin zarodnikowych i kwiatowych oraz grzybów kapeluszowych i porostów
torfowiskowy	191	99	18926	1186	Zbiorowiska i gatunki torfowisk niskich, przejściowych i wysokich
faunistyczny	119	339	40357	1467	Populacje i siedliska ssaków, ptaków, gadów, płazów, ryb i bezkręgowców
krajobrazowy	102	228	23287	2736	Krajobrazy o cechach naturalnych, charakterystyczne dla poszczególnych regionów geograficznych, często z występującymi zabytkami
przyrody nieożywionej	76	27	2104	445	Odkrywki geologiczne, zjawiska krasowe, gleby, formy skalne, jaskinie, szata naciekowa, stanowiska skamieniałości, przykłady erozji i innych procesów kształtujących powierzchnię ziemi, utwory geologiczne, wydmy
wodny	75	166	12483	164	Wody jezior, rzek, potoków i morza wraz ze zbiorowiskami roślin i gatunkami zwierząt
stepowy	35	15	516	14	Murawy ciepłolubne, głównie na podłożu wapiennym i gipsowym
słonoroślowy	3	10	30	0	Słonorośla nadmorskie i śródlądowe

Począwszy od 2005 roku istnieje dodatkowo podział na typy i podtypy mające przypisane oznaczenia kodowe. Stosuje się równolegle dwa podziały, ze względu na główny przedmiot ochrony oraz dominujący typ ekosystemów (każdy rezerwat może zostać przypisany do jednego rodzaju, dwóch typów i dwóch podtypów)^[6]. Pozwala to na dokładniejsze określenie zasobów przyrodniczych danego rezerwatu oraz sprawniejsze zarządzanie siecią obszarów chronionych.

Zobacz też

Przypisy

↑ Baza danych na temat obszarów chronionych na świecie (www.protectedplanet.net). Dostęp 2012-04-09.
↑ ^a ^b MICHAEL ALLABY. „nature reserve.” A Dictionary of Ecology. 2004. Encyclopedia.com. Dostęp 2012-04-09.
↑ nature reserve, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-06] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e GUS. Ochrona środowiska 2023. „Ochrona Środowiska”, s. tab.180-181, 2023-11-30. Marta Wojciechowska. Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych. ISSN 0867-3217. [dostęp 2024-01-03]. (pol.).
↑ Tekst ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916).
↑ ^a ^b ^c Tekst rozporządzenia z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz.U. z 2005 r. nr 60, poz. 533).
↑ Rodzaje, typy i podtypy rezerwatów przyrody. [online], www.kp.org.pl [dostęp 2019-08-21] .

Linki zewnętrzne

Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody

[Protect-1] Baza danych na temat obszarów chronionych na świecie (www.protectedplanet.net). Dostęp 2012-04-09.

[Ency-2] MICHAEL ALLABY. „nature reserve.” A Dictionary of Ecology. 2004. Encyclopedia.com. Dostęp 2012-04-09.

[Brit-3] nature reserve, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-06] (ang.).

[GUS2023-4] GUS. Ochrona środowiska 2023. „Ochrona Środowiska”, s. tab.180-181, 2023-11-30. Marta Wojciechowska. Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych. ISSN 0867-3217. [dostęp 2024-01-03]. (pol.).

[uoop2004-5] Tekst ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916).

[Typy-6] Tekst rozporządzenia z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz.U. z 2005 r. nr 60, poz. 533).

[7] Rodzaje, typy i podtypy rezerwatów przyrody. [online], www.kp.org.pl [dostęp 2019-08-21] .

[1]