Sok mleczny

Sok mleczny, lateks naturalny – nieprzezroczysta zawiesina wodna gromadzona w wakuolach komórek mlecznych roślin. Skład chemiczny, wielkości cząstek zawiesiny i jej barwa oraz wydzielane ilości soku mlecznego są zróżnicowane w zależności od gatunku rośliny. W skład zawiesiny wchodzić mogą z różnym udziałem: węglowodany (w tym skrobia), żywice, woski, gumy, białka, olejki lotne, alkaloidy, garbniki, kauczuk i inne związki chemiczne^[1]^[2], udział wody wynosi 50-80%^[3]. Sok mleczny najczęściej ma barwę białą, bywa też żółty i pomarańczowy^[3]. Obecność lub brak soku mlecznego i jego barwa wykorzystywana jest jako cecha taksonomiczna.

Sok mleczny posiadają m.in. przedstawiciele makowatych, wilczomleczowatych i astrowatych.

Sokiem mlecznym nazywany jest też biały lub innej barwy płyn wydzielający się z uszkodzonych owocników niektórych gatunków grzybów (zobacz: mleczko)^[4].

Zastosowanie

Sok mleczny niektórych roślin ma znaczenie użytkowe – może służyć do wyrobu kauczuku naturalnego, gutaperki^[3] oraz produktów leczniczych lub narkotycznych (np. lactucarium, opium). Głównym gatunkiem dostarczającym surowca do produkcji kauczuku naturalnego jest kauczukowiec brazylijski^[5], którego sok mleczny zawiera od 20 do 60% kauczuku^[2]. Inne gatunki użytkowe do wytwarzania kauczuku to pozostali przedstawiciele rodzaju kauczukowiec (Hevea), poza tym figowce (Ficus) oraz mniszek kok-sagiz (Taraxacum kok-saghyz)^[3]. W sumie znanych jest ok. 200 gatunków roślin kauczukodajnych^[5].

W celu produkcji kauczuku naturalnego sok mleczny stabilizowany jest substancjami alkalicznymi np. amoniakiem. Ostateczny produkt w postaci kauczuku naturalnego stanowiącego surowiec w przemyśle gumowym uzyskuje się w wyniku koagulacji i zagęszczenia. Zagęszczenie zawartości kauczuku wykonywane jest zwykle poprzez odwirowanie lub częściowe odparowanie wody. Koagulacja następuje po zakwaszeniu, zamrożeniu lub dodaniu soli rozpuszczalnych w wodzie^[5].

Zobacz też

lateks, sok mleczny grzybów

Przypisy

↑ Jan Strzałko: Słownik terminów biologicznych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2006, s. 599. ISBN 83-232-1603-7.
↑ ^a ^b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b ^c ^d Karol Kaniewski, Zofia Załęska: Surowce roślinne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 33, 98.
↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 830. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b ^c Lateks – zalety i wady stosowania. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Krakowie. [dostęp 2012-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-01)]. (pol.).

[strzalko-1] Jan Strzałko: Słownik terminów biologicznych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2006, s. 599. ISBN 83-232-1603-7.

[szwey-2] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.

[kaniewski-3] Karol Kaniewski, Zofia Załęska: Surowce roślinne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 33, 98.

[slownik-4] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 830. ISBN 83-214-1305-6.

[stacja-5] Lateks – zalety i wady stosowania. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Krakowie. [dostęp 2012-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-01)]. (pol.).

[1]