Przejdź do zawartości

Tadeusz Pełczyński (generał)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tadeusz Walenty Pełczyński
Grzegorz, Robak
Ilustracja
generał brygady generał brygady
Data i miejsce urodzenia

14 lutego 1892
Warszawa, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

3 stycznia 1985
Londyn, Wielka Brytania

Przebieg służby
Lata służby

1915–1947

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie
AK Armia Krajowa

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

6 Pułk Piechoty LP
6 Pułk Piechoty Legionów
5 Pułk Piechoty Legionów
Oddziału II SG
19 Dywizja Piechoty

Stanowiska

szef oddziału
dowódca piechoty dywizyjnej
szef sztabu Komendy Głównej ZWZ-AK
Gabinet Naczelnego Wodza

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
II wojna światowa
Powstanie warszawskie

Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Krzyż Walecznych (od 1941, dwukrotnie) Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Krzyż Armii Krajowej Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Order Estońskiego Czerwonego Krzyża I Klasy Krzyż Wielki Zasługi Wojskowej z Odznaką Białą (Hiszpania) Komandor Orderu Gwiazdy Rumunii Komandor Orderu Świętego Sawy (Serbia) Krzyż Komandorski Orderu Białej Róży Finlandii Order Krzyża Orła III Klasy (Estonia) Komandor Orderu Wazów (Szwecja) Order Lwa Białego IV klasy (Czechosłowacja) Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Złote i Srebrne Promienie Orderu Wschodzącego Słońca (Japonia) Medal Pamiątkowy Jubileuszowy 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej
Tadeusz Pełczyński 1945
Tadeusz Pełczyński i gen. Tadeusz Bór-Komorowski, konferencja prasowa Naczelnego Wodza w Londynie, 19 maja 1945

Tadeusz Walenty Pełczyński, ps. „Grzegorz”, „Adam”, „Wolf”, „Robak” (ur. 14 lutego 1892 w Warszawie, zm. 3 stycznia 1985[1] w Londynie) – generał brygady Polskich Sił Zbrojnych, zastępca dowódcy Armii Krajowej od września 1943 roku do października 1944 roku, szef Sztabu Komendy Głównej Armii Krajowej od lutego 1942 roku do września 1944 roku, szef Sztabu Komendy Głównej ZWZ od lipca 1941 roku do lutego 1942 roku[2], członek Komendy Naczelnej Związku Legionistów Polskich od 1936 roku[3].

Rodzina

[edytuj | edytuj kod]

Był synem Ksawerego Pełczyńskiego, technika zatrudnionego w cukrowni Sanniki, i Marii z Liczbińskich, nauczycielki domowej oraz prawnukiem Michała Pełczyńskiego, generała Armii Królestwa Kongresowego.

W 1923 zawarł związek małżeński z Wandą z Filipkowskich. Miał z nią syna Krzysztofa Pełczyńskiego, żołnierza pułku AK „Baszta”, który zginął w powstaniu warszawskim oraz córkę Marię Bobrowską z Pełczyńskich, która potem była architektem w Londynie. Ślubu udzielił im ks. Władysław Korniłowicz (1884–1946)[4].

Działalność niepodległościowa

[edytuj | edytuj kod]

Naukę rozpoczął w Szkole Realnej w Łowiczu. W 1905 uczestniczył w strajku szkolnym. Naukę kontynuował w Warszawie, w Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego[5], gdzie w 1911 zdał maturę. W tym samym roku podjął studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czasie studiów był członkiem Polowych Drużyn „Sokoła” i Związku Młodzieży Polskiej „Zet”. W latach 1912–1913 należał nawet do ścisłego kierownictwa (Centralizacji) „Zetu”[6]. Ukończył kurs wojskowy prowadzony przez Zygmunta Zielińskiego, późniejszego generała broni WP.

Wybuch I wojny światowej, w sierpniu 1914, zastał go na wakacjach pod Włocławkiem. Po zajęciu tych terenów przez Niemców został przez nich zmobilizowany do pracy w obozie jenieckim dla Rosjan, w charakterze medyka. Po zwolnieniu ze służby niemieckiej, w czerwcu 1915 wstąpił do Legionów Polskich. Był oficerem 6 pułku piechoty. Dowodził plutonem i kompanią. W lipcu 1917 po kryzysie przysięgowym został internowany w obozie, w Beniaminowie. W marcu 1918, po zwolnieniu z internowania, podjął pracę w Radzie Głównej Opiekuńczej. Równocześnie kontynuował działalność w „Zecie”.

Służba w Wojsku Polskim

[edytuj | edytuj kod]

W listopadzie 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego i wyznaczony na stanowisko dowódcy 1 kompanii, a następnie batalionu w 6 pułku piechoty Legionów. W marcu 1920 przeniesiony został do Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie na stanowisko dowódcy kompanii, a później batalionu[7]. Od września 1921 do września 1923 był słuchaczem Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. 1 października 1923, po ukończeniu kursu i otrzymaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego, ponownie przydzielony został do Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie na stanowisko dowódcy batalionu szkolnego[8]. Z dniem 1 września 1924 został przydzielony do Biura Ścisłej Rady Wojennej na stanowisko referenta w Wydziale „Wschód” Oddziału IIIa[9][10]. W czasie przewrotu majowego 1926 roku opowiedział się po stronie zamachowców[11]. W maju 1927 rozpoczął służbę w Oddziale II Sztabu Generalnego na stanowisku szefa Wydziału Ewidencyjnego. W styczniu 1929 powierzono mu pełnienie obowiązków szefa Oddziału II Sztabu Głównego. W styczniu 1932 został przeniesiony do 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie na stanowisko dowódcy pułku[12]. We wrześniu 1935 wrócił na stanowisko szefa Oddziału II SG. Był oficerem, który w okresie międzywojennym najdłużej sprawował funkcję szefa polskiego wywiadu i kontrwywiadu. W styczniu 1939 został zwolniony ze stanowiska szefa Oddziału II SG i mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 19 Dywizji Piechoty. Powodem zwolnienia miała być działalność polityczna Wandy Pełczyńskiej wymierzona przeciwko marszałkowi Edwardowi Śmigłemu-Rydzowi i Felicjanowi Składkowskiemu. Od 5 do końca września 1939 dowodził zgrupowaniem na tyłach Wehrmachtu w Lasach Przysuskich.

Działalność konspiracyjna

[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu kampanii wrześniowej przybył do Warszawy i podjął działalność konspiracyjną w SZP, a następnie ZWZ i AK. W czasie okupacji posługiwał się fałszywymi dokumentami wydanymi na nazwisko inż. Tadeusza Pawłowskiego. W latach 1940–1941 komendant Okręgu Lubelskiego ZWZ. Rozpracowany przez tamtejsze Gestapo powrócił do Warszawy i objął funkcję szefa sztabu KG ZWZ-AK (VII 1941 – X 1944). Jednocześnie, od lipca 1943, był zastępcą komendanta głównego AK. 1 października 1943 mianowany przez Naczelnego Wodza na stopień generała brygady[13]. Dowodził akcjami sabotażowymi przeprowadzanymi przez oddziały Kedywu wymierzonymi w niemiecką machinę wojenną (m.in. przerwania kilku linii kolejowych).

29 lipca 1944 na pytanie generała Tadeusza Pełczyńskiego o ocenę sytuacji przed wybuchem powstania warszawskiego Jan Nowak-Jeziorański powiedział[14]:

Nie znam zupełnie elementów sytuacji wojskowej. Jeżeli jednak „Burza” w Warszawie została pomyślana jako demonstracja polityczno-wojskowa, to nie będzie ona miała żadnego wpływu na politykę sojuszników, a jeśli chodzi o opinię publiczną na Zachodzie, będzie to dosłownie burza w szklance wody.(…) Dodałem, że jeśli wybuch walk ujawni całą siłę AK i poparcie, jakim cieszy się ona w społeczeństwie, niewątpliwie ułatwi to Mikołajczykowi rozmowy w Moskwie i jego grę polityczną z Anglosasami. Zwłaszcza, jeśli uda się opanować stolicę własnymi siłami.

Tadeusz Pełczyński odpowiedział[15]:

Nie mam żadnych złudzeń, co nas tu czeka po wejściu Rosjan i ujawnieniu się, ale choćby mnie spotkało najgorsze, wolę to aniżeli zrezygnowanie z wszystkiego bez walki. Musimy spełnić nasz obowiązek do końca.

W dniu 21 lipca 1944 roku razem z generałem Okulickim wystąpił z wnioskiem do generała Komorowskiego, by wywołać w Warszawie powstanie[16].

Jego syn Krzysztof Pełczyński ps. „Kasztan”, żołnierz pułku AK „Baszta”, został ciężko ranny w drugim dniu powstania warszawskiego, podczas natarcia na koszary SS i niedługo potem zmarł w szpitalu[17].

Tadeusz Pełczyński w czasie powstania warszawskiego został ciężko ranny podczas bombardowania gmachu PKO na ul. Świętokrzyskiej (4 września 1944), przez co przestał pełnić funkcję szefa sztabu KG AK. Po upadku powstania trafił do niemieckiego obozu w Langwasser, a następnie w Colditz.

Na emigracji

[edytuj | edytuj kod]
Od lewej: Tadeusz Pełczyński, gen. Tadeusz Bór-Komorowski, Adam Pragier, gen. Antoni Chruściel, konferencja w Londynie, 19 maja 1945

Po wyzwoleniu obozu przez aliantów w 1945 trafił do Londynu i został wyznaczony na stanowisko szefa Gabinetu Naczelnego Wodza[18]. Na emigracji działał od grudnia 1945[19] przewodniczący Komisji Historycznej AK przy Sztabie Głównym w Londynie (do 1947). Aktywny działacz organizacji kombatanckich związanych z AK – współzałożyciel, a w latach 1956–1969 przewodniczący Rady Studium Polski Podziemnej. W ostatnich latach życia prowadził z żoną Dom Kombatanta „Antokol” w Chislehurst pod Londynem, w którym mieszkało wielu wybitnych Polaków. Pochowany został w Londynie. W 1995 ekshumowano jego szczątki oraz jego żony i pochowano je w grobie ich syna Krzysztofa, poległego w powstaniu warszawskim na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A26-2-15)[20].

Grób Krzysztofa Pełczyńskiego, w którym leżą również jego rodzice, Tadeusz i Wanda Pełczyńscy na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Awanse

[edytuj | edytuj kod]

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Mierzwiński w swojej książce podaje rok 1986.
  2. Armia Krajowa – szkice z dziejów Sił Zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego, pod redakcją Krzysztofa Komorowskiego, Warszawa 1999, s. 374, 376.
  3. Związek Legionistów Polskich : 1936-1938 r. : sprawozdanie Zarządu Głównego Związku Legionistów Polskich, Warszawa 1938, s. 34.
  4. W.Baliński, „Człowiek w cieniu”, s.120.
  5. Smolna 30. Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego Warszawa: PIW, 1989, s. 338, poz. 35 oraz fot. nr 34 po s. 224.
  6. W.Baliński, „Człowiek w cieniu”, s. 15.
  7. Lenkiewicz, Sujkowski i Zieliński 1930 ↓, s. 395, 399.
  8. Lenkiewicz, Sujkowski i Zieliński 1930 ↓, s. 404.
  9. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 76 z 7 sierpnia 1924 roku, s. 435.
  10. Lista oficerów SG 1925 ↓, s. 9.
  11. Antoni Czubiński, Przewrót majowy 1926 roku, Warszawa 1989, s. 169.
  12. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 235.
  13. W niektórych publikacjach, jako datę awansu podaje się 24 listopada 1943.
  14. Jan Nowak-Jeziorański: Kurier z Warszawy. Kraków: Znak, 1997, s. 313. ISBN 83-7006-680-1.
  15. Jan Nowak-Jeziorański: Kurier z Warszawy. Kraków: Znak, 1997, s. 313. ISBN 83-7006-680-1.
  16. Milion zakładników powstania warszawskiego. Rozmowa prof. Andrzejem Leonem Sową [online], wyborcza.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
  17. Michał Wójcik: Powstanie Warszawskie. Warszawa: Edipresse, 2004, s. 48. ISBN 83-89571-57-9.
  18. Gabinet NW 1944 ↓, s. 306.
  19. Generałowie II Rzeczypospolitej, s. 211.
  20. Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  21. M.P. z 1997 r. nr 14, poz. 123 „w uznaniu znamienitych zasług dla niepodległości i chwały Rzeczypospolitej Polskiej”.
  22. Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945, Koszalin 1997, s. 372.
  23. Dekret Wodza Naczelnego L. 2630 z 16 lutego 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 8 poz. 239)
  24. M.P. z 1931 r. nr 18, poz. 31 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  25. M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 631 „za zasługi na polu pracy niepodległościowej i wyszkolenia wojska”.
  26. Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2142 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 73)
  27. M.P. z 1928 r. nr 65, poz. 88 „za zasługi na polu organizacji wojska”.
  28. a b c d Dziennik Personalny MSWojsk Nr 8/1932, s. 336.
  29. Eesti Vabariigi teenetemärgid. president.ee. [dostęp 2014-11-12]. (est.).
  30. Dziennik Personalny MSWojsk Nr 11/1932, s. 389.
  31. Dziennik Personalny MSWojsk Nr 12/1929, s. 237.
  32. Dziennik Personalny MSWojsk Nr 19/1929, s. 361.
  33. Sveriges statskalender / 1940. Bihang, s. 190.
  34. Eesti Vabariigi teenetemärgid. president.ee. [dostęp 2014-11-12]. (est.).
  35. Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 2, s. 20, 11 listopada 1936. 
  36. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 14 lutego 1929 roku, s. 75.
  37. Dziennik Personalny MSWojsk Nr 19/1929, s. 365.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]