Ingmar Bergman

Regista.
Ernst Ingmar Bergman a l'era nassù a Uppsala ai 14 ëd luj dël 1918, fieul dël pastor luteran Erik Bergman e 'd na mare d'orìgin valon-a.

Soa anfansia a l'é stàita marcà da la presensa comandòira ëd soa mare-granda.

Dël 1934, a Weimar, durant na permanensa për amprende la lenga alman-a òspit ëd na famija ch'a l'avìa aderì al nasism, Bergman a partìssipa a 'n rancontr dël partì nasista, con Hitler, e a na resta fassinà.
Ancor giovo, Bergman a l'ha tramudà a Stocòlma, leugn da soa famija, anté ch'a l'ha ancaminà a buté an sena euvre teatraj (Strindberg e Shakespeare ij sò autor preferì).
Dël 1939, a oten un pòst ëd produtor assistent al Teatro real dë Stocòlma.

Armarcà da 'd professionista dël cine, dël 1942 a rintra ant la squadra ëd senarista dla sossietà 'd produssion Svensk Filmindustri. Da antlora a l'é stàit sòlit dediché j'invern al teatro e j'istà al cine.

Dël 1944, sò prim senari a l'é portà an slë scren da Alf Sjöberg e a l'é selessionà a la Mostra ëd Venessia.
Sò prim film a l'é dël 1945; a l'era l'adatament d'un tòch për ël teatro e a l'é stàit franch un faliment. Ël prim film ëscrivù e realisà tut da chiel a l'é dël 1948. A seghitrà a fé 'd film fin-a al 2003.

Apopré na mità dij sò film a son ëstàit realisà a Filmstaden, la sità dël cine dla Svensk Filmindustri. Bergman a l'avìa visità ës pòst për la prima vira con sò pare, cand ch'a l'avìa dódes agn. Pì tard a dirà che con costa vìsita a l'era smijaje d'intré an paradis.

Dël 1944 a l'é vnù diretor dël teatro d'Helsingborg, dël 1946 diretor dël teatro ëd Göteborg, dël 1953 diretor artìstich dël teatro ëd Malmö, dël 1963 diretor dël Teatro real dramàtich dë Stocòlma.

Bergman a l'é vnù amportant tanme regista ëd cine e ëd teatro ant j'agn 1950: cheidun dij sò prim film, anfluensà dal neo-realism, a l'é stàit armarcà daj crìtich dla Nouvelle vague. Antra ij premi ch'a l'ha vagnà, a-i é ël Leon d'òr a la cariera a la Mostra ëd Venessia dël 1971.

An dzorpì che soa atività al cine e a teatro, Bergman a l'ha ëdcò colaborà con la television e a l'é autor ëd documentari an sl'ìsola ëd Farö, an sël mar Bàltich, anté ch'a l'era fasse na ca.

Dël 1976 në scàndol fiscal a l'avìa possalo a tramudé a Mùnich ëd Baviera, për peui rintré pì tard an Ësvessia.
Dël 2007, j'archivi dël realisator a son ëstàit anscrivù ant ël registr Memòria dël mond ëd l'UNESCO.

Ingmar Bergman a l'é mòrt ai 30 ëd luj 2007 a soa ca, an sl'ìsola ëd Farö.

Bergman a l'ha avù sinch fomne: Else Fisher (marià dël 1943, dont a l'ha avù na fija), Ellen Lundström (marià dël 1945, la cobia a l'ha avù quatr masnà), Gun Grut (marià dël 1951, ch'a l'ha daje un fieul), la pianista Käbi Laretei (marià dël 1959, a l'avran un fieul, ël realisator Daniel Bergman), Ingrid Von Rosen (marià dël 1971).
A l'ha ëdcò avù na fija da l'atris Liv Ullmann, soa musa anspiratris: la scritris Linn Ullmann.