Francis Drake

Lu Vici Ammiragghiu Sir Francis Drake (circa 1540; 28 di jinnaru di 1596) fu nu cursaru ngrisi, navigaturi, eroe navali, pulìiticu, ncigneri civili dû piriodu lisabbittianu. Fu lu primu ngrisi a circumnavigari lu globbu, dû 1577 ô 1580 e fu nzignutu dû tìtulu di cavaleri ô sô ritornu dâ riggina Lisabbetta I. Fu lu cumannanti 'n sècunna dâ flotta ngrisa ca scunfiggìu l' Armada spagnola ntô 1588.

Comu nta lu casu di tanti cuntimpuranei, nun si canusci l'esatta data di nascita di Drake e putissi acchianari finu a lu 1535. La data 1540 è prisenti 'n un ritrattu dipintu circa versu la fini dâ vita di Drake.  'N siquutu a l'attaccu di Cadici e li sô mprisi ntô Mari dî Caraibbi spagnolu, Drake s'accanzau la "nciuria" (=suprannomu) di El Draque ("Lu dracuni"), ch'è la diretta traduzzioni dû sô cugnomu.  Francis Drake nacìu a Tavistock, Devon, Ngriterra, figghiu d'agricultura prutistanti. Duranti li summussi cattòlichi dû 1549, la famigghia fu custrinciuta a fujiri ntô Kent. A l'etati di circa 13 anni Francis prinnìu lu mari supra na navi cargo, addivintannu cumannanti dâ nava a l'etati di 20 anni. Passau li nizzi dâ sô carrera affinannu li sô qualitati di faciri vila nta l'acqui difficili di lu Mari dû Nord e nfini, doppu la morti dû capitanu pi cui iddu cumannava, addivintannu cumannanti di na mbarcazzioni di prupitati. A l'etati di 23 anni Drake cumpìu li sô primi viaggi ntô Novu Munnu sutta li vili dâ famigghia Hawkins di Plymouth, 'n cumpagnia di sô cucinu, Sir John Hawkins.

Attornu ô 1563 Drake dapprima fici vila a ovest versu l'oceanu spagnolu, attiratu di l'immenza ricchizza dirivanti dû munupoliu spagnolu supra l'argentu dû Novu Munnu. Drake maturau na lesta antipatia pî Spagnoli, a causa, armenu 'n parti, dâ sô malafidenza versu li straneri e dû sô cattulicèsimu. Si dici ca la sô ustilitati avissi stata accrisciuta dû ncidenti a San Juan de Ulloa ntô 1568, quannu li forzi spagnoli cumpiru n'attaccu a surprisa 'n viulazzioni di na tregua cuncurdata picca jorna prima, ca quasi custau la vita a Drake. Di tannu, iddu didicau lu restu dâ sô vita a aggiri contra lu Mperu spagnolu: li Spagnoli lu cunziddiravanu un pirata foraliggi, ma pâ Ngriterra era simpricimenti nu navigaturi e cursaru. Ntô sô sècunnu viaggiu di stu tipu cummattìu na pisanti battagghia contra li forzi spagnoli, ca custau tanti viti ê Ngrisi ma fici accanzari a Drake lu favuri dâ riggina Lisabbetta.

La cchiù cilibbrata abbintura di Drake ntê Caraibbi fu la cattura dâ caruvana spagnola ca traspurtava argentu a Nombre de Dios ntô marzu dû 1573. Cu n'equipaggiu ca ncludìa diversi cursari francisi e Cimaruna (schiavi africani ch'avìanu scappati dî spagnoli), Drake fici ncursioni nta l'acqui ntornu Darien (nta l'odierna Panama) e ndividuau la caruvana di l'argentu ntô vicinu portu di Nombre de Dios. Razziau na furtuna 'n oru, ma happi a lassari 'n arreri n'àutra futuna 'n argentu pirchî era troppu pisanti p'èssiri ripurtata 'n Ngriterra. Fu duranti sta spidizzioni ca divinni lu primu ngrisi a vidiri l'Oceanu Pacìficu. Cci arriniscìu acchianannu 'n cima ôn autu arvulu ntê muntagni cintrali di l'istmu di Panama. Quannu Drake riturnau a Plymouth lu 9 d'austu di 1573, surtantu trenta ngrisi riturnaru nzèmmula a iddu, ma ogni supravvissutu era riccu pi lu restu dâ vita. Tuttavia, la riggina Lisabbetta, c'avìa finu a ddu puntu appujatu e ncuraggiatu li ncursioni di Drake, firmau na tregua timpuranea cû reghi Filippu II di Spagna, e accussì nun potti ricanusciri ufficiarmenti li mprisi di Drake. Tali ntrighi èranu tipici nta l'era di Drake.

Ntô 1577, Drake arricivìu dâ riggina Lisabbetta lu cumpitu di ntraprènniri na spidizzioni contra la Spagna longu li costi di lu Pacìficu dî Mèrichi. Iddu fici vila di Plymouth, 'n Ngriterra, ntô dicèmmiru, a bordu di lu Pelican, cu quattru àutri navi e cchiù di 150 òmini. Doppu aviri attravirsatu l'Atlanticu dui dî navi happiru a èssiri abbannunati supra la costa urièntali dû Sud Mèrica. Li ristanti tri navi partiru diretti ô strittu di Maggillanu â strimitati miridiunali di lu cuntinenti. Arcuni simani doppu iddi arrinisciru a ntrasiri ntô Pacìficu, tuttavia viulenti timpurali distruggeru una dî navi e custrinseru/custrinceru n'àutra a riturnari 'n Ngriterra. Drake cuntinuau ntâ sô navi ammiragghia, ora rinuminata Golden Hind (la Cerva Durata) 'n anuri a Sir Christopher Hatton (dû sô stemma araldicu). 

L'urtima navi ristanti viliggiau versu nord longu li costi supra lu Pacìficu dû Sud Mèrica, attaccannu porti spagnoli comu Valparaíso duranti lu pircursu. Catturau noltri dî navi spagnoli ntô viaggiu versu nord, facennu bon usu dî sô mappi, cchiù accurati. Ntâ sô ricerca di lu passaggiu a Nord Ovest, Drake pò aviri junciutu finu a l'odiernu cunfini tra Stati Uniti e Canada. Nun essennu 'n gradu d'attruvari lu fantumaticu passaggiu pi rintrari nta l'Atlanticu, girau 'n arreri e si diriggìu a sud. 

Ntô 1579, la Golden Hind ntrasìu 'n na nzinatura (la baja di Drake) a nord di l'odierna San Francisco pi riparazzioni. Sbarcau ntô nord dâ California, o forsi ancora cchiù a nord, nta l'Oregon o ntô Pacific Northwest (lu locu esattu è ancora dibbattutu tra li sturici) e dichiarau la terra, chiamànnula "Nova Arbioni", tirritoriu dâ Cruna Ngrisa. Li mappi rializzati picca doppu ripurtaru scrittu "Nova Arbioni" supra tutta la fruntera a nord dâ Nova Spagna. 

Quannu Drake fici vila arrè, iddi si diriggeru a ovest attraversu lu Pacìficu, e quarchi misi doppu raggiunceru/raggiunseru li Mòlucchi, nu gruppu d'isuli ntô sud ovest pacìficu (a est di l'odierna Indunesia).

Fici nummùrusi sosti ntô sô viaggiu versu la punta di l'Africa, duppiannu nfini lu Capu di Bona Spranza, e agghicau 'n Ngriterra ntô sittèmmiru dû 1580. Purtau cu iddu nu riccu càrricu di spezzii e di trisori catturati ê spagnoli, e fu salutatu comu lu primu ngrisi a circumnavigari la Terra. 'N siquutu Drake fu numinatu cavaleri dâ riggina Lisabbetta a bordu dâ Golden Hind, e divinni sinnacu di Plymouth e parramintari. 

Lu càrricu di spezzii e trisori catturati ê spagnoli dimustraru sia la ricchizza ca la vulnirabbilitati dû Mperu spagnolu. La riggina happi drittu â mitati dû càrricu e lu valuri di dda mitati era supiriuri ê ntrasuti dâ cruna di nu nteru annu.

La riggina urdinau ca tutti li risuconti scritti dû viaggiu di Drake fussiru tinuti sicreti, a li sô participanti fu fattu giurari lu silenziu a prezzu dâ vita; lu sô scopu era tèniri l'attivitati di Drake arrassu di l'occhi dâ rivali Spagna.

Ntô 1585 scattau la verra tra la Spagna e la Ngriterra. Drake navigau versu lu novu munnu e sacchiggiau li porti di Santu Dumingu e Cartaggena. Ntâ tratta di ritornu di lu viaggiu catturau lu furtinu spagnolu di San Agustín 'n Flòrida. Sti mprisi ncuraggiaru lu reghi Filippu II di Spagna a dari òrdini pi chianificari na mmasioni dâ Ngriterra. 

Effittuannu nu corpu privintivu, Drake "accarpau la varva dû reghi di Spagna" diriggennu na flotta supra Cadici, una dî principali porti di ngressu 'n Spagna, accupannu la citati pi tri jorna e distruggennu 26 navi nìmichi nzèmmula a na granni quantitati di scorti. St'attaccu ritardau la mmasioni spagnola dûn annu.

Drake fu vici ammiragghiu 'n capu dâ flotta ngrisa (sutta Lord Howard d'Effingham) quannu iddi vinseru/vinceru l'Armada spagnola ca stava circannu di mmadiri la Ngriterra ntô 1588. Mentri la flotta ngrisa assicutava l'Armada longu la Mànica, Drake catturau lu galioni spagnolu Rusariu nzèmmula a l'ammiragghiu Pedro de Vales e tuttu lu sô equipaggiu, ma cu chistu causannu cunfusioni ntâ flotta ngrisa duranti lu svulcimentu di l'azzioni. Ntâ notti dû 29 di giugnettu, nzèmmula a Howard Drake arganizzau li navi ncinniarii ca custrinseru/custrinceru la majuri parti dî capitani spagnoli a rumpiri la furmazzioni e a faciri vila attraversu lu passu di Calais versu lu mari graputu. Lu jornu siquenti Drake fu prisenti â battagghia di Gravelines.

L'aniddotu cchiù famusu (ma prubbabbirmenti apucrifu) supra la vita di Drake dici ca, prima dâ battagghia, iddu stetti jucannu a bocci a Plymouth. Quannu fu abbirtutu ca la flotta spagnola si stava abbicinannu, si dici ca Drake fici nutari comu c'era tempu grannimenti sufficienti pi finiri la partita a bocci e appoi battiri li Spagnoli.

La carrera di navigaturi di Drake cuntinuau finu a oltri li sô cinquant'anni. Ntô 1595 attaccau senza successu San Juan, Puerto Rico. Cannuna dû casteddu El Morro spararu na badda di cannuni ntâ cabbina dâ navi ammiragghia di Drake, ma iddu nun murìu. Ntô 1596 murìu di dissinteria doppu aviri attaccatu ancora San Juan, unni avìanu circatu riparu arcuni navi trisureri spagnoli. Fu sippillutu 'n mari 'n na cascia di chiummu.

C'è na liggenna pupulari sècunnu la quali siddu la Ngriterra fussi mai 'n piriculu, siddu si batti supra lu tammuru di Francis Drake, iddu va a riturniri 'n tempu pi sarvari la patria.

Li mprisi di Drake foru cilibbrati dû pueta patriòtticu vitturianu Henry Newbolt ntô puema Il tamburo di Drake. Nu puema ntitulatu ô midèsimu modu fu videmma scrivutu dâ puitissa tardu vitturiana Norah M. Holland.

'n ngrisi

• Lu Vici Ammiragghiu Francis Drake 
• Situ web d'Oliver Seeler supra "Sir Francis Drake"
• Francis Drake
• Missioni pi ricupirari lu corpu di Drake