Albbas

Albbas (Lynx lynx) lea návdi - boraspire -, ja gávdno stuorra guovlluin Eurásias. Albbas gullá bussánállái ja lea bajimusas biebmogollosis. Albbas lea áidna vilda bussáealli Skandinávias.

Eurasialaš albbas lea stuorimus buot albbasšlájain. Das lea oalle njealječiegat gorut eará bussáid ektui, ja maŋágeahči lea allelis. Oaivi lea oalle jorbbas ja bealjit unnit - ja beljiin leat mihtilmas diehpit. Albbas lea 80–130 cm guhku, njunnegeažis seaibemáddagii ja seaibi lea 11–25 cm. Olleššattot albasa allodat seabi bokte lea 50–70 cm ja deaddu lea 13–26 kg. Davviguovlluid albasat šaddet dábálaččat stuoribut go lullelis. Norggas, Ruoŧas ja Suomas šaddá rávjáalbbas (varis albbas) dábálaččat 18–26 kg, ja ciiko (njiŋŋelas) šaddá sullii 13–18 kg.

Albbas lea bures heivehuvvon dan guvlui gos eallá. Dálvet lea suhkkes guolga, mii lea ullui ja suodjala bures buollaša vuostá, ja geasset dat fas lea njavgat. Guolgga vuođđoivdni lea ruksesruškat geasset ja ráneslágan dálvet, ja nu dat bures čiehkása birrasii. Iešguđet guovlluin sáhttá das leat iešguđet ivdni, danne go ivdni lea heivehuvvon dan guvlui gos eallá. Čoavjevuole lea albbas vielgat dahje čuovgat, ja muđui lea unnit eanet girjját. Juolgeluodda lea stuoris goruda sturrodaga ektui, erenoamážit dain mat ellet guovlluin gos lea ollu muohta. Albasis lea erenoamáš buorre gullu ja maiddái buorre oaidnu ja haksá bures. Luonddus lea albasa eallenahki 10-12 jagi, muhto lea dihtosis albbas mii elii olles 24 jagi.

Albasa eami lávdu, dahje eallinguovlu, lea Pyreneaid rájes lullioarjin Skandinaviai davvioarjin, Ruoššas ja Sibirjás, Kiinás ja Ruošša davvirittuin nuorttas. Dál lea albbas nálehuvvan (jávkan) ollu guovlluin (erenoamážit oarjin), vaikko šládja rehkenastojuvvo gullat nanu ja ceavzilis náliide.

1960-logus jávkaduvvui eruasialaš albbas goasii miehtá Oarje-Eurohpá. Norggas lei albbas meastá oalát jávkan álggus 1900-logu, muhto máddodat lassánii fas 1950- ja 1960-logu mielde. Ráfáiduhttimiid geažil lea albbas fas laskagoahtán Eurohpás. 2000-logus leat fas riegádan albasat Duiskkas ja Sveiccas.

Dál gávdno albbas miehtá Norgga nannama, earret Vestlándda fylkkain, gos lea dušše soames ealli. 1996 rájes lea albbasmáddodat vákšojuvvon luoddaguorramiid bokte.^[1] Barggu doaimmaha riikkaviidosaš prográmma, mii vákšu buot stuora boraspiriid. Báikkálaš olbmot miehtá riikka dieđihit luottaid ja čivgamiid Stáhta luonddubearráigehččui (dárogillii oaniduvvon: SNO), mii čohkke dieđuid.

Jagis 2007 ledje unnimusat 69-74 albbasbearraša. Dát leat oktiibuot 409-439 albasa. Norgga mihttomearri, man Stuoradiggi mearrida, lea ahte galget leat 65 čivgi njiŋŋelasa juohke jagi (albbas oažžu 1 - 3 čivgga hávális). Dat lohku lea olahuvvon, go Norggas ja Ruoŧas leat oktiibuot sullii 2000 albasa.

Albbas eallá máŋggalágan eatnamiin ja báikkiin - habitáhtain, váriin, vuvddiin, duoddariin, muhto buoremusat liiko leat báikkiin gos sáhttá čiehkádit.

Go albbas bivdá, de njáhká bivddohasa lusa ja falleha. Albbas ii nagot guhkás doarridit, muhto lea hui snáhpis go falleha. Dat goddá stuorit elliid nu ahte gáskkesta čoddagii, vai ealli hávká. Smávit elliid gáskkesta čeabáhii ja goddá nu.

Eurasialaš albbas borrá vuosttažettiin goddeelliid (Cervidae), omd. bohccuid, gos fal leat gávdnamis.

Čoavjjetáigi lea 70-74 beaivvi ja miessemánus dahje geassemánu álggus šaddet 1 - 3 čivgga (muhtumin 4). Easkkariegádan čivga deaddá 230-270 grámma. Albbas čivgá bákteráiggiin dahje rokkiin, gosa earát eai beasa. Ciiko njamaha čivggaid 2-3 mánu.

• Scandlynx, Norgga-Ruoŧa dutkanprošeakta.

Wikimedia Commonsis lea eanet materiála fáttá Lynx lynx birra.

Wikispecies: Lynx lynx – detaljert artsinformasjon

• Miljøstatus i Norge: Gaupe
• Norsk institutt for naturforsking – NINA
• NIDAROS - NINAs database for rovviltspørsmål
• IUCN / SSC Cat Specialist Group
• Globale gauper
• Informasjon fra Vildkattgruppen til IUCN
• Large Carnivore Initiative for Europe
• Eurasian Lynx Online Information System for Europe - ELOIS
• Rovviltportalen
• Sporing av rovvilt med GPS-sendere

]

Málle:Link AA Málle:Link UA