Anno Domini

Anno Domini^[1] (srednjovjekovni latinski: "U godini (našeg) Gospoda",^[2][3] skraćeno u AD ili A.D., oznaka je pod kojom su se brojale, i još se broje, godine u julijanskom i gregorijanskom kalendaru. Puniji izraz je mogao biti Anno Domini Nostri Iesu (Jesu) Christi ("U godini našeg Gospoda Isusa Hrista"). Na srpskohrvatskom se označava i kao L(j)eto Gospodnje.

Kalendarska era koja se ovim broji počiva na tradicionalno izračunatoj godini Isusovog začeća i rođenja. Pr(ij)e Hrista je oznaka za godine pre rođenja Isusa Hrista (na engleskom Before Christ - BC ili B.C., na hrvatskom standardu prije Krista - pr. Kr.).

Sistem Anno Domini je nastao 525, ali u zapadnoj Evropi u upotrebu ulazi lagano, tek od 8. veka. Prema Katoličkoj enciklopediji, čak su i pape nastavile da dokumente datiraju po vladarskim godinama. Do masovnije upotrebe u Evropi dolazi postepeno, od 11. do 14. veka.^[4] Portugal je postao poslednja zapadnoevropska zemlja koja je prihvatila sistem, i to 1422.^[4] U katoličkim zemljama i generalno, Katolička crkva se suprotstavljala uvođenju novog polaznog odredišta za računanje vremena (1. januar umesto 1. mart) i prihvaćeno je tek u 12. veku iako je reformu napravio Julije Cezar 46. pne. na osnovu astronomskih preporuka (radi preciznosti i praktičnosti). U pravoslavnim zemljama era ulazi u upotrebu od 15. veka u grčkom svetu,^[5] a masovnije od 18. veka - počev od Rusije gde je Petar Veliki 1700. izveo kalendarsku reformu.

Brojanje godina po A.D. sistemu tj. po alternativnoj oznaci opšte (naše, nove) ere (ne. ili n. e.) koja je približno isto precizna, najrašireniji je sistem brojanja na svetu, uključujući brojanje decenija, vekova i milenija. To je de facto standard, koji koriste međunarodne agencije poput UN i Univerzalne poštanske unije. Njegovo prvenstvo je posledica evropske kolonizacije drugih kontinenata od 15. veka, pri čemu se širio i gregorijanski kalendar.

Za više informacija pogledajte članak [[Kalendarska era]]

U prvih šest vekova onoga što će postati Hrišćanska era, evropske zemlje su koristile različite sisteme za označavanje i brojanje godina, npr. konzularno datiranje (označavanje godina po konzulima na položaju), zatim brojanje po vladarskim godinama careva i u odnosu na pretpostavljeno vreme nastanka sveta (v. Datiranje postanja i Anno Mundi).

Mada je car Justinijan I 541. imenovao poslednjeg ne-carskog konzula Bazilija, kasniji carevi do Konstansa II (641-668) su imenovani za konzule na prvu novu godinu (1. januara/siječnja) nakon dolaska na presto. Svi ovi carevi, osim Justinijana, su koristili carske postkonzularne godine za sve godine vladavine, pored svojih vladarskih godina.^[6] (v. Julijanski kalendar). Odavno van upotrebe, ova praksa je formalno ukinuta tek 888.

Sistem Anno Domini je razradio monah po imenu Dionisije Mali (Dionysius Exiguus, rođen u Maloj Skitiji), u Rimu, 525. godine. U svojoj uskršnjoj tablici Dionisije je izjednačio AD 532 sa Dioklecijanovom vladarskom godinom 284. U Argumentum I, priključenom ovoj tablici, on izjednačava godinu AD 525 sa konzulatom Proba Juniora.^[7] On time implicira da se Isusova inkarnacija dogodila 525 godina ranije, ne navodeći konkretnu godinu njegovog rođenja ili začeća.

"Ipak, nigde u izlaganju svoje tablice Dionizije ne dovodi u vezu svoju epohu sa nekim drugima sistemom datiranja, bilo konzulatskim, olimpijadskim, godinom sveta, ili Augustovom vladarskom godinom; niti on objašnjava ili opravdava početni datum."^[8]

Blackburn & Holford-Strevens ukratko predstavljaju argumente za 2. pne., 1. pne. ili 1. n.e. kao godinu u kojoj je Dionisije video Rođenje i Utelovljenje.

Ima nekoliko izvora konfuzije:^[9]

• U modernim vremenima, Inkarnacija (Utelovljenje) je sinonimno sa začećem (Blagovesti, 25. mart/ožujka), ali neki stari pisci, npr. prečasni Bede, smatraju da je Inkarnacija isto što i Rođenje (Božić, 25. decembar/prosinca)
• Građanska (konzulska) godina je počinjala 1. januara/siječnja, ali je Dioklecijanova godina počinjala 29. avgusta/kolovoza (što je početak i koptske godine, u Egiptu)
• U spiskovima konzula je bilo netačnosti
• Bilo je konfuznih zbirova vladarskih godina careva

Dva veka kasnije, anglosaksonski istoričar Prečasni Bede je za godine pre ove ere koristio drugačiji latinski izraz, "ante uero incarnationis dominicae tempus" ("vreme pre Gospodinovog pravog utelovljenja"), što bi bilo ekvivalento izrazu "pre Hrista".^[10]

Aleksandrijski monah Anijan je oko 400. napravio drugačiji proračun, Blagovesti je postavio na 25. mart 9. n.e. — osam do deset godina posle datuma na koji će upućivati Dionisije. Mada je ova era inkarnacije bila popularna u prvim vekovima Vizantijskog carstva, ova Era Inkarnacije je opstala samo u Etiopiji, što objašnjava razliku od 7-8 godina u erama (11.9.2008. je počela 2001. etiopska godina). Vizantijski hroničari, poput Maksima Ispovednika, Đorđa Sinkela i Teofana Ispovednika, su svoje godine datirali od Anijanovog Postanja Sveta; ova era je prvu godinu započinjala 25. marta 5492. pne.. Kasniji vizantijski hroničari su koristili "godine sveta" od 1. septembra 5509. pne., što se nazivalo Vizantijskom, ili Carigradskom, erom (v. Vizantijski kalendar). Ovakva era je korišćena u vizantijskom kulturnom krugu, uključujući i Srbiju i Rusiju pre Petra Velikog. Nijedna epoha od nastanka sveta (lat. Anno Mundi - "godini sveta") nije bila dominantna u celom hrišćanskom svetu.

Prema Doggettu, "Mada proučavaoci generalno veruju da je Hrist rođen nekoliko godina pre 1. n.e., istorijski dokazi su nedovoljni da bi smo imali definitivno datiranje."^[11] Prema Jevanđelju po Mateju (2:1,16) Kralj Irod Veliki je još bio živ kada je Isus rođen, i naredio Masakr Nevinih kao odgovor. Blacburn & Holford-Strevens smatraju da je Irod (Herod) umro malo pre Pashe 4. pne.^[12] i kažu da oni koji prihvataju priču o Masakru Nevinih ponekad povezuju zvezdu koja je dovela Biblijske Mage (Tri mudraca/ Tri sveta kralja) sa planetarnom konjunkcijom od 15.7. 7. pne. ili sa Halejevom kometom iz 12. pne.; čak i istoričari koji ne prihvataju masakr, prihvataju rođenje u Irodovo vreme kao tradiciju stariju od pisanih jevanđelja.^[13]

Jevanđelje po Luki (1:5) navodi da je Jovan Krstitelj začet, ako ne i rođen, u vreme kralja Iroda i da je Isus začet kada je Jovanova majka sv. Jelisaveta (Elizabeta) bila u šestom mesecu trudnoće (1:26). Lukino jevanđelje takođe tvrdi da je Isus rođen tokom vladavine cara Augusta i dok je guverner Sirije bio Kvirinije (ili Kirenije, 2:1-2). Blackburn & Holford-Strevens^[12] ukazuju da je Kirenijev/Kvirinijev guvernorat nad Sirijom započeo 6. n.e., što neuskladivo sa začećem 4. pne. i kažu da "Sv. Luka izaziva veliku poteškoću....Većina kritičara zato odbacuje Luku".^[13] Neki proučavaoci na osnovu Jevanđelja po Jovanu postavljaju Isusovo rođenje oko 18. pne.^[13]

Prvi istoričar ili hroničar koji je koristio Anno Domini kao prvenstveni mehanizam datiranja bio je Viktor iz Tunune, afrički hroničar iz 6. veka. Anglo-saksonski istoričar Velečasni Bede, kome je Dionisijev rad bio poznat, takođe je koristio ovaj sistem u svojoj Crkvenoj istoriji engleskog naroda, dovršenoj 731.. U istoj ovoj istoriji, bio je prvi koji je upotrebio izraz pre Hrista i ustanovio standard po kojem nema godine 0, mada je u computusu koristio nulu. Dionisije i Bede su obojica smatrali da Anno Domini počinje Isusovom inkarnacijom, ali "razlika između Utelovljenja i Rođenja nije napravljena do kasnog 9. veka, kada je na nekim mestima epoha Inkarnacije identifikovana sa Hristovim začećem, tj. Blagovestima 25. marta" (Annunciation style na engleskom).^[14]

Na evropskom kontinentu, Anno Domini je kao omiljenu eru Karolinške renesanse uveo Alcuin. Pošto su car Karlo Veliki i njegovi naslednici prihvatili ovu eru, ona je popularisana i proširila se Karolinškim carstvom — u tome leži koren dominacije te ere do današnjih dana.

Van karolinških domena, Španija je i dalje koristila Eru Cezarâ, ili Špansku eru, koja je brojala godine od 38. pne, do Srednjeg veka. Era Mučenikâ, koja broji godine od Dioklecijanovog ustoličenja 284., koji je pokrenuo poslednji ali najteži talas progona hrišćana, korišćena je u Aleksandrijskoj crkvi, a i danas je koristi Koptska crkva. Drugi sistem je datirao od raspeća Isusovog, za koje se još u vreme Hipolita i Tertulijana mislilo da se dogodilo za konzulata Gemina (29. n.e.); ovaj sistem se povremeno javlja u srednjovekovnim rukopisima. Većina sirijskih rukopisa napisanih krajem 19. veka je još uvek davala datum na kraju dokumenta preko "godine Grkâ" (Anno Graecorum = Seleukidska era).

Mada je Anno Domini bio u širokoj upotrebi već u 9. veku, tek je krajem 15. veka postao sveprisutan, bar u Zapadnoj Evropi.

Glavni članak: Opšta era

U engleskim tekstovima se godine umesto sa AD (Anno Domini) mogu označiti i sa C.E. ili CE, što može biti skraćenica od Common Era ("opšta era"), Christian Era ("hrišćanska era") ili Current Era ("tekuća era"). Oznaci CE daju prednost oni koji žele termin s manjom vezom sa hrišćanskim koncepcijama vremena, prigodniji za međuverski dijalog.

U srpskohrvatskom se koristi oznaka "n. e." ("nove ere" ili "naše ere"), odn. "p. n. e." ili "pne." ("pr(ij)e" nove ere) ili "stare ere". Od pada komunizma se osim "pne." više koristi i izraz "pre Hrista / prije Krista".

Po gregorijanskom kalendaru, godini AD 1 prethodi godina 1 BC. Astronomi iz računskih razloga koriste skalu u kojoj je godina 1. pne. predstavljena kao godina 0, 2. pne. = godina -1 itd. (v. astronomijsko brojanje godina).

• Reforma kalendara#Istorijske reforme

Fusnote:

Reference:

• Calendar Converter