Toma Paleolog

Toma Paleolog
Vizantijski car
Vladavina	1453. - 1460. (de facto) 1460. - 1465. (samo titularno)
Prethodnik	Kostantin XI
Nasljednik	titularni car Andrej Paleolog
Dinastija	Paleolog
Otac	Manojlo II Paleolog
Majka	Jelena Dragaš
Rođenje	1409.
Smrt	12. maj 1465.

Toma Paleolog (1409. - 12.5. 1465.) je bio poslednji morejski despot (1428.—1460.) i de facto poslednji vizantijski car. Njegov otac je bio Manojlo II (1391.—1425.) iz dinastije Paleologa, a majka mu je srpska princeza, Jelena Dragaš. Vlast je delio sa svojom braćom, a poslednje godine vladavine je proveo u gotovo stalnom sukobu sa bratom Dimitrijem (1449.—1460.). Za razliku od njega, koji se zalagao za saradnju sa Osmanlijama, Toma je bio naklonjen Zapadu i zalagao se za saradnju sa Papom i italijanskim državicama. Neposredno pre pada Moreje 1460. godine, napustio je državu i sa porodicom otišao u Rim. Kasnije (1472.) će se njegova ćerka Zoja (Sofija) udati za moskovskog kneza Ivana III (1462.—1505.), nakon čega će vladari Moskve voditi državnu politiku znanu pod imenom Treći Rim.

Rođen je u Carigradu, kao najmlađi sin (od desetoro dece) Manojla II i Jelene Dragaš (ćerke Konstantina Dragaša (Dejanovića)), oblasnog gospodara koji je vladao istočnom Makedonijom. Po majčinoj liniji, on je bio čukununuk kralja Srbije Stefana Dečanskog (1322.-1331.) čija se ćerka udala za sevastokratora Dejana(rodonačelnika Dejanovića i oca Konstantina Dejanovića Dragaša) i po toj osnovi je potomak Nemanjića. Toma se oženio Katarinom Zaharijom, sa kojom je imao barem četvoro dece:

• Andreja, titularni morejski despot i bizantski car
• Manojlo,
• Jelena, udata za srpskog despota Lazara (1456.—1458.)
• Zoja, udata za moskovskog kneza Ivana

Toma je rođen 1409. godine u Konstatinopolisu i kao devetogodišnjak je poslat u Moreju kod starijeg brata Teodora II (1407.—1443.), najverovatnije da bi se pripremio za ulogu morejskog despota^[1]. Zajedno sa drugim bratom Konstantinom (XI) (1449—1453) dobija 1428. godine na upravu deo Moreje i učestvuje u daljoj vizantijskoj ekspanziji protiv kneževine Ahaje. Dve godine kasnije se ženi Katarinom Zaharijom, ćerkom ahajskog kneza Centurionea i do 1432. godine ovladava celokupnim prostorom nekadažnje kneževine, a iste godine predaje Konstantinu Kalavritu u zamenu za Hlumicion. Nakon sporazuma između Teodora II i Konstantina o razmeni poseda 1443. godine, kojim se Konstantin vratio u Moreju, a Teodor preuzeo upravu nad Selimvrijom, došlo je do nove organizacije uprave nad Morejom, prema kojoj je Tomi pripao manji deo sa središtem u Leontarionu.

Posle smrti njegove starije braće, despota Teodora (26. juna) i cara Jovana VIII (31. oktobra), novi vizantijski car postaje Konstantin XI Dragaš, a u Moreju dolazi preostali brat Dimitrije. Netrpeljivost između njega i Tome rezultirala je već 1450. godine praktičnom podelom Morejske despotovine na dva dela. Njihov sukob je dodatno slabio vizantijsku odbranu, tako da su u doba poslednje otomanske opsade Carigrada 1453. godine uspeli samo da suzbiju njihov upad u Moreju, nemoćni da pruže bilo kakvu pomoć opsađenom gradu koji je pao 29. maja U završnim borbama je poginuo njihov stariji brat i poslednji vizantijski car Konstantin Dragaš, a Vizantija je praktično prestala da postoji. Sukob između njega i Dimitrija se nastavio, a poprimio je i političku dimenziju, pošto se Toma zalagao za saradnju sa Papstvom i italijanskim državicama u cilju opstanka Morejske despotovine, dok je Dimitrije smatra da od Zapada neće dobiti pomoć i da je bolje biti dobar vazal osmanskom sultanu Mehmedu II (1451.—1481.).

Osmanlije su 1458. godine napale i zauzele severni deo Moreje, da bi je 1460. godine zauzele u celini, čime je prestao da postoji poslednji ostatak vizantijske države na Balkanskom poluostrvu. Sam Toma se pred Osmanlijama povukao u Monemvasiju, odakle je otišao na Krf, u julu, a nakon toga 1461. otišao kod pape Pia II. (1458.—1464.) u Rim. Tu je prešao na katoličanstvo i dobio apanažu za uzdržavanje do kraja života. Toma Paleolog umro je u Rimu - 12. maja 1465. godine.