Alozauri
| Allosaurus | |
|---|---|
| |
| Një skelet i Allosaurus fragilis i montuar (NCSM 14345) në Muzeun e Historisë Natyrore në San Diego | |
| Klasifikimi shkencor | |
| Mbretëria: | |
| Filumi: | |
| Klasa: | |
| Mbirendi: | |
| Rendi: | |
| Nënrendi: | |
| Superfamilja: | †Allosaurinae
|
| Familja: | |
| Gjinia: | †Allosaurus Marsh, 1878
|
Allosaurus është një gjini i dinozaurit të madh mishngrënës theropod që jetoi 155 deri 145 milion vjet më parë gjatë periudhës së Jurasikës së Vonëshme. Emri "Allosaurus" do të thotë "hardhucë e ndryshme" duke aluduar në rruazat e saj unike konkave (në kohën e zbulimit). Rrjedh nga greqishtja ἄλλος (allos) ("ndryshe, tjetër") dhe σαῦρος (sauros) ("hardhucë / zvarranik i përgjithshëm"). Mbetjet e para fosile që përfundimisht mund t'i atribuohen kësaj gjinie u përshkruan në vitin 1877 nga paleontologu Othniel Charles Marsh. Si një nga dinozaurët e parë të njohur teropodë, ajo ka tërhequr vëmendjen prej kohësh jashtë qarqeve paleontologjike.
Allosaurus ishte një grabitqar i madh bipedal. Kafka e saj ishte e lehtë, e fortë dhe e pajisur me dhjetëra dhëmbë të mprehtë, të dhëmbëzuar. Gjatësia e tij ishte mesatarisht 10 metra, megjithëse mbetjet fragmentare sugjerojnë se mund të kishte arritur mbi 12 metra. Lidhur me ekstremitetet e pasme të mëdha dhe të fuqishme, gjymtyrët e përparme të saj me tre gishta ishin të vogla dhe trupi ishte i ekuilibruar nga një bisht i gjatë dhe me muskuj të rëndë. Klasifikohet si një alozaurid, një lloj i dinozaurit teropod karnosaurian. Gjinia ka një taksonomi të komplikuar dhe përfshin tre specie të vlefshme, më e njohura prej të cilave është A. fragilis. Pjesa më e madhe e mbetjeve të Allosaurus kanë ardhur nga Formacioni Morrison i Amerikës së Veriut, me material të njohur gjithashtu nga Portugalia. Ishte i njohur për më shumë se gjysmën e shekullit të 20-të si Antrodemus, por një studim i mbetjeve të bollshme nga Cleveland-Lloyd Dinosaur Quarry solli emrin "Allosaurus" përsëri në sy dhe e vendosi atë si një nga dinozaurët më të njohur.
Përshkrimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Allosaurus ishte një theropod tipik i madh, që kishte një kafkë masive në një qafë të shkurtër, një bisht të gjatë, pak të pjerrët dhe gjymtyrët e përparme të reduktuara. Allosaurus fragilis, specia më e njohur, kishte një gjatësi mesatare prej 8.5 m,[1] me mostrën më të madhe përfundimtare Allosaurus (AMNH 680) e vlerësuar në 9.7 metra e gjatë,[2] dhe një peshë të vlerësuar prej 2.3 tonë metrikë (2.5 tonë të shkurtër).[2] Në monografinë e tij mbi Allosaurus, James H. Madsen përmendi një varg madhësish kockash të cilat ai i interpretoi për të treguar një gjatësi maksimale prej 12 deri në 13 metra.[3] Ashtu si me dinosaurët në përgjithësi, vlerësimet e peshës janë të diskutueshme dhe që nga viti 1980 kanë lëvizur midis 1,500 kilogramë, 1000 deri në 4,000 kg dhe 1,010 kilogramë për peshën modale të të rriturve (jo maksimumi).[4] John Foster, një specialist në Formacionin Morrison, sugjeron që 1.000 kg është e arsyeshme për të rriturit e mëdhenj të A. fragilis, por që 700 kg është një vlerësim më i afërt për individët të përfaqësuar nga kockat e kofshës me madhësi mesatare që ai ka matur.[5] Duke përdorur ekzemplarin nënadult me nofkën "Big Al", që kur u është caktuar specieve Allosaurus jimmadseni,[6] studiuesit duke përdorur modelimin kompjuterik arritën në vlerësimin më të mirë prej 1,500 kilogramësh për individin, por me parametra të ndryshëm ata gjetën një diapazon prej afërsisht 1,400 kilogramë deri afërsisht 2,000 kilogramë.[7]
Disa ekzemplarë gjigantë i janë atribuar Allosaurus, por në fakt mund t’i përkasin gjinive të tjera. Gjinia e lidhur ngushtë Saurophaganax (OMNH 1708) arriti ndoshta 10,9 m në gjatësi,[2] dhe speciet e vetme të saj ndonjëherë janë përfshirë në gjininë Allosaurus si Allosaurus maximus, megjithëse studimet e fundit e mbështesin atë si një gjini e veçantë.[8] Një ekzemplar tjetër i mundshëm i Allosaurus, i caktuar dikur në gjininë Epanterias (AMNH 5767), mund të ketë matur 12,1 metra gjatësi.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Glut, Donald F. (1997). "Allosaurus". Dinosaurs: The Encyclopedia (në anglisht). Jefferson, North Carolina: McFarland & Co. fq. 105–117. ISBN 978-0-89950-917-4.
- ^ a b c Mortimer, Mickey (21 korrik 2003). "And the largest Theropod is..." (në anglisht). The Dinosaur Mailing List. Arkivuar nga origjinali më 25 mars 2010. Marrë më 8 shtator 2007.
- ^ Madsen, James H., Jr. (1993) [1976]. Allosaurus fragilis: A Revised Osteology. Utah Geological Survey Bulletin 109 (në anglisht) (bot. 2nd). Salt Lake City: Utah Geological Survey.
{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja) - ^ Foster, John R. (2003). Paleoecological Analysis of the Vertebrate Fauna of the Morrison Formation (Upper Jurassic), Rocky Mountain Region, U.S.A. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 23 (në anglisht). Albuquerque: New Mexico Museum of Natural History and Science. fq. 37.
- ^ Foster, John (2007). "Allosaurus fragilis". Jurassic West: The Dinosaurs of the Morrison Formation and Their World (në anglisht). Bloomington, Indiana: Indiana University Press. fq. 170–176. ISBN 978-0-253-34870-8. OCLC 77830875.
- ^ Chure, D.J.; Loewen, M.A. (2020). "Cranial anatomy of Allosaurus jimmadseni, a new species from the lower part of the Morrison Formation (Upper Jurassic) of Western North America". PeerJ (në anglisht). 8: e7803. doi:10.7717/peerj.7803. PMC 6984342. PMID 32002317.
{{cite journal}}: Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja) - ^ Bates, Karl T.; Falkingham, Peter L.; Breithaupt, Brent H.; Hodgetts, David; Sellers, William I.; Manning, Phillip L. (2009). "How big was 'Big Al'? Quantifying the effect of soft tissue and osteological unknowns on mass predictions for Allosaurus (Dinosauria:Theropoda)". Palaeontologia Electronica (në anglisht). 12 (3): unpaginated. Arkivuar nga origjinali më 25 dhjetor 2009. Marrë më 13 dhjetor 2009.
- ^ Chure, Daniel J. (2000). A new species of Allosaurus from the Morrison Formation of Dinosaur National Monument (Utah–Colorado) and a revision of the theropod family Allosauridae. PhD dissertation (në anglisht). Columbia University.