Muammar Kaddafi
| Muammer Kaddafi | |
.jpg) Liwiýanyň prezidenti | |
| Doglan wagty we ýeri | معمر القذافي Iýun 7, 1942 Sirte, Liwiýa |
|---|---|
| Aradan çykan wagty we ýeri | 10.20.2011 |
| Käri | syýasatçy |
| Dili | Arap |
| Milleti | Arap |
| Etnikasy | Arap |
| Raýatlygy | Liwiýa |
| Bilimi | Liwiya uniwersiteti |
| Ýanýoldaş(lar)y | Safiya Ferkaş Fathia el Nuri |
| Partner(ler)i | Muhammad Kaddafi |
| Çagalary | 5 |
| Goly |  |
Muammar Kaddafi- Liwiýanyň prezidenti.1969-njy ýyldan 1977-nji ýyla çenli Liwiýa Arap Respublikasynyň Ynkylap başlygy, soňra bolsa 1977-nji ýyldan 2011-nji ýyla çenli Liwiýa Arap Jamahiriýasynyň Beýik Sosialistik Halkynyň "Dogan lideri" hökmünde Liwiýany dolandyrdy. Ilki bilen ideologiki taýdan arap milletçiligine we arap sosializmine ygrarlydy özüniň üçünji halkara teoriýasyna laýyklykda höküm sürdi.
Italiýanyň Liwiýasynyň Sirte şäheriniň golaýynda garyp beduin maşgalasynda dünýä inen Kaddafi Sabhada mekdepde okaýarka arap milletçisi boldy, soňra Bengazi Korollyk Harby akademiýasyna ýazyldy. Harby bölümde, 1969-njy ýyldaky döwlet agdarylyşygynda Günbatar tarapyndan goldanýan Senus monarhiýasyny agdarýan ynkylap toparyny döretdi. Kaddafi häkimiýet başyna geçensoň, Liwiýany Ynkylap komandasy geňeşi tarapyndan dolandyrylýan respublikada öwürdi. Karar bilen Liwiýanyň italýan we ýewreý ilatyny deportasiýa etdi we Günbatar harby bazalaryny çykardy. Arap milletçi hökümetleri, esasanam Gamal Abdel Naseriň Müsüri bilen gatnaşyklary pugtalandyryp, pan-arap syýasy birleşigini şowsuz goldaýar. Yslam modernisti, şerigaty hukuk ulgamynyň esasy hökmünde tanatdy we "Yslam sosializmini" wagyz etdi. Nebit pudagyny millileşdirdi we artýan döwlet girdejilerini harby güýçleri güýçlendirmek, daşary ýurtly ynkylapçylary maliýeleşdirmek we öý gurmak, saglygy goraýyş we bilim taslamalaryna ünsi çekýän sosial maksatnamalary durmuşa geçirmek üçin ulandy. 1973-nji ýylda gönüden-göni demokratiýa ulgamy hökmünde hödürlenýän, ýöne esasy kararlara şahsy gözegçiligini saklap, Esasy Halk Gurultaýlarynyň döredilmegi bilen "Halk Rewolýusiýasy" başlady. Şol ýyl bu pikirleri “Greenaşyl kitap” neşir edip, üçünji halkara teoriýasyny beýan etdi.
Kaddafi 1977-nji ýylda Liwiýany Jamahiriýa ("köpçüligiň ýagdaýy") atly täze sosialistik döwlete öwürdi. Dolandyryşda simwoliki rol oýnady, ýöne polisiýa we başgaça pikirleri basyp ýatyrmak üçin jogapkär harby we Ynkylap komitetleriniň başlygy bolup galdy. 1970-nji we 1980-nji ýyllarda Liwiýanyň Müsür we Çad bilen şowsuz serhet çaknyşyklary, daşary ýurtly söweşijileri goldamak we Şotlandiýada Lokerbi partlamasynyň jogapkärçiligi diýlip hasaplanylmagy dünýä arenasynda has izolýasiýa galdyrdy. ABŞ, Angliýa we Ysraýyl bilen has duşmançylykly gatnaşyklar ösdi, netijede 1986-njy ýylda ABŞ-nyň Liwiýa we Birleşen Milletler Guramasyny bombalamagy ykdysady sanksiýalary girizdi. 1999-njy ýyldan başlap, Kaddafi arap sosializminden ýüz öwürdi we ykdysady hususylaşdyrmagy, Günbatar ýurtlary bilen ýakynlaşmagy we pan-afrikanizmi höweslendirdi; 2009-njy ýyldan 2010-njy ýyla çenli Afrika Bileleşiginiň başlygydy. 2011-nji ýyldaky Arap baharynda Liwiýanyň gündogarynda giň ýaýran korrupsiýa we işsizlige garşy protestler başlandy. Civilagdaý raýat urşuna öwrüldi, şonda NATO Kaddafistlere garşy Milli Geçiş Geňeşiniň (NTC) tarapyna harby taýdan goşulyşdy. Hökümet agdaryldy we Kaddafi Sirte yza çekildi, diňe NTC söweşijileri tarapyndan tutulyp öldürildi.
Örän bölünişikli şahsyýet, Kaddafi dört onýyllygyň dowamynda Liwiýanyň syýasatynda agalyk edipdi we giňden ýaýran şahsyýet kultynyň temasydy. Ol dürli baýraklar bilen bezelip, imperialistlere garşy tutumy, arap, soňra bolsa Afrika agzybirligini goldaýandygy we hökümetiniň Liwiýanyň halkynyň durmuş derejesine ýetiren möhüm özgerişleri üçin öwüldi. Munuň tersine, liwiýalylaryň köpüsi onuň sosial we ykdysady özgertmelerine berk garşy çykdylar we ölümden soň jynsy zorlukda aýyplandy. Awtoritar dolandyryş adam hukuklaryny bozýan we global terrorçylygy maliýeleşdirýän diktator hökmünde köpler ony ýazgardy.