Nijer

Nijer République du Niger (Fransızca) Nijer Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Slogan "Fraternité, Travail, Progrès"(Fransızca) "Kardeşlik, İş, İlerleme"
Millî marş La Nigérienne
Başkent ve en büyük şehir	Niamey
Resmî dil(ler)	Fransızca
Hükûmet	Askerî cunta yönetimi altında üniter yarı başkanlık sistemli cumhuriyet
• Anavatanı Koruma Ulusal Konseyi Başkanı Abdourahamane Tchiani • Vekaleten Başbakan Ali Lamine Zeine
Tarihçe
• Fransa'dan bağımsızlık 3 Ağustos 1960
Yüzölçümü
• Toplam	1.267.000 km2 (22.)
• Su (%)	0,02
Nüfus
• 2020 tahminî	23.196.002[1]
• Yoğunluk	12,10/km2 (179.)
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	30,322 milyar $ (129.)
• Kişi başına	1.253 $[2] (181..)
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	12,971 milyar $ (132.)
• Kişi başına	536 $[2] (178.)
Gini (2014)	▲ 34 orta · 70.
İGE (2019)	0.394 düşük · 189.
Para birimi	Batı Afrika CFA frangı (XOF)
Zaman dilimi	UTC+1 (WAT)
Trafik akışı	sağ[3]
Telefon kodu	+227
İnternet alan adı	.ne

Nijer (Fransızca: Niger), resmî adıyla Nijer Cumhuriyeti,^[4][5] Afrika kıtasının batısında denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülke adını büyük bir Afrika nehri olan Nijer Nehri'nden almıştır. Kuzeybatıda Cezayir, kuzeydoğuda Libya, doğuda Çad, güneyde Nijerya güneybatıda Benin ve Burkina Faso, batıda ise Mali ile komşudur. Nijer yaklaşık 1,27 milyon km²'lik alanıyla Batı Afrika'nın en büyük ülkesidir. Bu alanın %80'i Sahra'dadır. Çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu yaklaşık 22 milyon^[6] nüfus ülkenin güney ve batısındaki kırsal bölgelere yoğunlaşmıştır. Başkent ve en büyük şehir Niamey de ülkenin güneybatı köşesindedir.

Nijer toplumu geçmişte uzun süre birbirinden bağımsız yaşamış birçok etnik grup ve bölge ile tek bir devlet çatısı altında yaşadıkları kısa dönemi yansıtan bir çeşitliliğe sahiptir. Ülkedeki ana etnik gruplar Hausa, Djerma, Tuareg, Kanuri, Tubu, Arap, Gurmançe ve Pöllerdir. Nijer tarih boyunca Mali, Songhay, Kanem-Bornu ve Sokoto gibi imparatorlukların uç kısımlarında kalmıştır. Geçmişte Fransız sömürgesi olan ülke 1960 yılında bağımsızlığına kavuşmuştur. Bağımsızlıktan bu yana Nijer beş farklı anayasa ve üç ayrı askerî diktatörlük dönemi görmüştür. 2010 yılındaki askerî darbenin ardından ülke çok partili demokrasiye geçmiştir.

Az gelişmiş ülke kategorisinde sınıflandırılan Nijer, Birleşmiş Milletler'in yayımladığı İnsani Gelişme Endeksi'nde istikrarlı olarak en alt sıralarda yer almaktadır ve 2020 raporuna göre 189 ülke arasında son sıradadır.^[7] Ülkenin çöl olmayan kısımları kuraklık ve çölleşme tehdidi ile karşı karşıyadır. Ülke ekonomisi işlenmemiş maden (özellikle uranyum cevheri) ihracatı ve verimli güney toprakları dışında geçimlik tarım üzerine kuruludur. Denize kıyısının olmaması, çöl iklimi, verimsiz tarım uygulamaları, doğum kontrolü eksikliği sonucu yüksek doğurganlık hızı ve aşırı nüfus artışı,^[8] altyapı ve sağlık hizmetlerinin yetersizliği, düşük eğitim düzeyi, yoksulluk ve çevresel bozulma gibi ciddi sorunlar Nijer'in kalkınmasının önünde önemli engellerdir.

Ülke, adını batısından geçen Nijer Nehri'nden alır. Nehrin adının kökeni ise belirsizdir. İskenderiyeli coğrafyacı Ptolemy, muhtemelen Nijer Nehri'ne atıfta bulunarak, Gir vadisi ve güneydeki Ni-Gir ("Aşağı Gir") hakkında açıklamalar yazmıştır.^[9] Günümüzdeki şekliyle Nijer adı ilk olarak 1550'de Berberi bilim adamı Leo Africanus ^[10] tarafından kaydedildi, o kelimenin muhtemelen "nehirlerin nehri" anlamına gelen Tuareg dilindeki gher-n-gheren ifadesinden türetildiğini söyler.^[11] Dilbilimciler arasında, ilk başta hatalı olarak kabul gören Latince niger ("siyah") kelimesinden türemediği konusunda geniş bir fikir birliği vardır.^[9]

Nijer'in sonradan Sahra Çölü'ne dönüşen Kuzey kesiminde, tarih öncesi döneme uzanan yaşam izlerine rastlanmıştır. Avrupalıların bölgeye gelişinden önce Songay, Mali, Gao, Bornu gibi imparatorluk ve devletler Nijer topraklarına hâkim olmuşlardır. 19. yüzyılda ise Avrupa'dan gelen İngiliz ve Alman kâşifler Nijer Nehri'nin kaynağını aradılar. Ülke 1921 yılında Fransız Batı Afrikası sömürge sistemine dahil edilerek Fransa'nın sömürgesi haline gelmiştir. Bu bölgede sömürgeci ülkeler tarafından çiziler sınırlar, tarihî ve kültürel hassasiyetler gözetilmeden oluşturulmuştur. 1958 özerklik kazanan ülke, 1960 yılında Fransa'dan bağımsızlığını ilan etmiştir.

Tarihî kayıtlara göre bugünkü Nijer topraklarına İslam 10. yüzyılın sonlarına doğru Berberiler vasıtasıyla ulaşmıştır. Ancak çok eskiden bu yana Nijer topraklarının bir kısmına hükmeden Gao Krallığı'nın 6. kralının adının Za Ali Fay olması bu bölge halkının çok daha önceden İslâm'la tanışmış olabileceği ihtimalini ortaya çıkarmaktadır. Kuvvetli olan ihtimal de Nijer halkının İslâm'ı daha 7. yüzyılda Ukbe bin Nâfi'in Kuzey Afrika'da gerçekleştirmiş olduğu fetihlerin hemen arkasından tanıdığıdır. İslam buralarda yayılmaya başladığında Nijer topraklarının batı kesimleri Gao Krallığı'nın yönetimindeydi. Bu devletin 15. kralı Za Kosoy 1009'da Müslüman olarak Muslimdam unvanı aldı. Gao Krallığı 11. yüzyılın ikinci yarısında Murâbıtlar'a tâbî olmuştur. Sonraları Songhay İmparatorluğu olarak adlandırılan bu devletin başına 1464'te Sünni Ali adlı kral geçti. Ondan sonra devlete hükmeden krallar hep Müslümanlardandır. Bu devlet 1593'ten sonra Fas'a bağlı bir sultanlık oldu. Nijer'in bir kısmı üzerinde de 1200 - 1670 yılları arasında Keita Krallığı hüküm sürmüştür. Keita, daha önce bugün Nijer'in başkenti olan Niamey merkezli bir prenslikti. Keita'nın daha krallık olmadan önceki yöneticisi Baramendana 1050'de Müslüman oldu. 1200'de krallık olmasından sonra devlete hükmedenler de hep Müslümanlardandır. Keita Krallığı 16. yüzyılın sonlarından itibaren Fas'a tâbî olmuştur. Nijer'in doğusuna uzun bir süre Bornu Krallığı hükmetti. (Bornu Krallığı hakkında Nijerya târihine bkz) Kuzey kesimleri de 14. yüzyılın başlarından itibaren Mali Krallığı'nın eline geçti.

Nijer toprakları 19. yüzyılın sonlarında Fransız sömürgeciler tarafından işgal edildi ve 3 Ağustos 1960 tarihine kadar Fransız işgalinde kaldı. Bu dönemde Senegambiya ve Nijer, Yukarı Senegal ve Nijer, Fransız Batı Afrikası gibi sömürge devletleri kuruldu.

Bağımsızlık sonrasında ilk cumhurbaşkanı İlerici Nijer Partisi'nin lideri Hamani Diori oldu. Hamani Diori Fransız işgalcilerle iyi ilişkiler içinde olan ve Fransızlar tarafından desteklenen biriydi. Onun işbaşına getirilmesi de tamamen Fransızların oyunuyla oldu. Dolayısıyla Fransız sömürgeciler Nijer'in bağımsızlığını tanımakla bu ülkeden elde etmekte oldukları çıkarlardan bir şey kaybetmediler. Diori'nin yönetimi 15 Nisan 1974 târihinde gerçekleştirilen askerî darbeyle sona erdi ve yerine Seyni Kunçe geçti. Onun ölümü üzerine 14 Kasım 1987'de Albay Ali Saibu cumhurbaşkanı oldu. Ali Saibu, 1993'te çok partili rejime geçilinceye kadar bu görevde kaldı. 27 Mart 1993'te gerçekleştirilen çok partili seçimlerde muhalefetteki Değişim Güçleri İttifakı'nın adayı Mahamane Osmane cumhurbaşkanlığına seçildi.

Osmanlı Devleti, Nijer'in doğusundaki Kavar Sultanlığı'nı Trablusgarp Vilâyeti'nin hinterlandı olarak gördüğünden bu toprakları da XVI. yüzyıldan beri kendine bağlı saymaktaydı. Ancak, Osmanlı kayıtlarında bu bölgeye XIX. yüzyıla kadar askerî birlik gönderildiğine dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.

1835 yılında Trablusgarp'ın yeniden merkezî yönetime bağlanmasıyla Osmanlı Devleti bu bölgeyle fiilen yeniden komşu haline geldi ve karşısında 1830'da ele geçirdiği Cezayir'den Güney'e ve Çad Gölü civarından Kuzeye doğru yayılmak isteyen Fransa'yı buldu. Bu dönemde, işgale uğramamak isteyen Müslüman sultanlıklar Osmanlı Devleti'nin Trablusgarp valileri ya da Fizan kaymakamları ile temasa geçmeye ve tâbiyetleri arz etmeye başladılar. Bunlardan biri de 1850 yılında Murzuk ilçesine gelerek metbuluğunu bildiren Kavar Hakimi I. Muhammed idi. Merkezi Bilma şehri olan Kavar'ın Osmanlı idaresine alındığı 22 Şubat 1852 tarihli ve 1268 sayılı İrâde-i Dâhiliye ile onaylandı. Bu şekilde Sahra ticaretinde önemli rol oynayan Bilma Tuzlası da Osmanlı Devleti'ne ilhak edilmiş oldu.

Kavar ilçesine ilişkin ekonomik verilere ise ilk kez 1884 yılına ait Trablusgarp eyaleti salnamesinde rastlanmaktadır. 1906'da Fransızların bölgeyi asker göndererek işgal etmesiyle Kavar ilçesi yeniden İstanbul'un gündemine geldi. 1911-12 Trablusgarp Savaşı'nda alınan yenilgi sonucu Osmanlı Devleti'nin bu eyaleti boşaltması Kavar'daki Fransız işgalinin yerleşmesine sebebiyet verdi.

Nijer, Afrika kıtası üzerinde 1.267.000 km² bir alan kaplamaktadır. Ülkenin orta kısmında bulunan Aïr Dağları'nın en yüksek noktası 2.022 metre ile Mont Idoukal-n-Taghès adlandırılan bölümüdür. Ülkenin batısında, kuzeyinde ve güneyinde birçok çöl bulunurken %30 kaplama alanı ile Ténéré Çölü ülkenin en büyük çölüdür. Çöller genel itibarıyla ülke topraklarının üçte ikisini kapsamaktadır. Kıtanın en büyük üçüncü nehri konumunda bulunan Nijer Nehri, ülkenin güneybatı bölümünde 650 km'lik bir uzunluk ile ülke sınırları içerisinden akmaktadır. Tarıma elverişli alanların çoğu Nijer nehri kıyısındadır. Ülkenin ayrıca Çad Gölü'ne kıyısı bulunmaktadır. Ülke toplam sınırı olan 5.697 km'den 1.497 km'si ve böylelikle en uzun ülke sınırını Nijerya, 1.175 km'si Çad, 956 km'si Cezayir, 821 km'si Mali, 628 km'si Burkina Faso, 354 km'si Libya ve 266 km'si ise Benin sınırından oluşmaktadır.

Nijer sıcak ve kurak bir iklime sahiptir. Temmuz - Ağustos ayları yağışların görüldüğü aylardır. Batıda Burkina Faso sınırı yakınında ve Nijer Nehri kıyısında bulunan başkent Niamey'de yıllık sıcaklık ortalaması 30.6 derece, yıllık yağış ortalaması 636 mm.'dir. Orta kesimlerde bulunan Agadez şehrinde ise yıllık sıcaklık ortalaması 38.2 derece, yıllık yağış ortalaması da 129 mm.'dir. Çöl bölgesinin daha sıcak ve kuru olması bazı bölgelerde yangınların daha sık yaşanmasına neden olur. Güneyde Nijer Nehri havzasının kenarlarında tropikal iklim görülür. Arazi ağırlıklı olarak çöl ovaları ve kum tepelerinden oluşur. Güneyde düz ve engebeli savanalar, kuzeyde ise tepeler bulunur.

Nijer'de 26 Aralık 1992'de halkoyuna sunulan anayasanın kabul edilmesinden ve bu anayasanın 1993 başlarından itibaren yürürlüğe girmesinden sonra çok partili demokratik bir sisteme geçildi. Diğer frankofon (Fransa güdümündeki) ülkelerde olduğu gibi Nijer'de de rejimin laik kimliğine büyük önem verilmektedir. Ülkenin en üst yöneticisi devlet başkanı, hükûmetin başkanı ise başbakandır. Yasama yetkisi 83 üyeli parlamentodadır. Parlamento üyeleri serbest genel seçimlerle belirlenir. Nijer, BM, İKÖ (İslam Konferansı Örgütü), Afrika Birliği Örgütü, Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu, Afrika, Antiller ve Pasifik Sözleşmesi, Uluslararası Para Fonu (IMF), İslam Kalkınma Bankası gibi uluslararası örgütlere üyedir. Nijer 2011 Human Development raporuna göre Demokratik Kongo Cumhuriyeti devletinden sonra insani gelişim endeksi, en düşük ikinci devlet konumundadır.

26 Temmuz 2023'te Nijer'de, Nijer'in cumhurbaşkanlığı muhafızlarının cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum'u tutukladığı ve cumhurbaşkanlığı muhafızları komutanı general Abdourahamane Tchiani'nin kendisini yeni bir askeri cuntanın lideri ilan ettiği bir darbe meydana geldi. Bu durumdan sonra ülke ECOWAS üyeliğinden çıkartıldı.

Nijer'in ekonomisi tarıma, hayvancılığa ve dünyanın en büyük uranyum yataklarına dayanır. 2021'de Nijer, AB'nin ana uranyum tedarikçisi olurken, onu Kazakistan ve Rusya izledi. Kuraklık döngüleri, çölleşme, %2,9'luk nüfus artış oranı ve dünya uranyum talebindeki düşüş ekonomiyi olumsuz etkiledi.

Nijer, Batı Afrika Para Birliği'nin diğer yedi üyesiyle ortak bir para birimi olan CFA frangı'nı kullanır ve ortak bir merkez bankası olan Batı Afrika Devletleri Merkez Bankası'na üyedir. Nijer aynı zamanda Afrika Ticaret Hukukunun Uyumlaştırılması Örgütü'nün üyesidir.

Ülkenin 2014 resmî verilerine göre nüfusu 19,000,100 olarak açıklanmıştır.^[13] Ülke nüfusunun büyük bir bölümü şehirlerde ve özellikle de Benin ve Nijerya sınırlarına yakın bölümlerde yaşamaktadır. Ülkenin kuzey bölümlerinde bulunan vaha bölgelerinde yaşayan topluluklar mevcut olup göçebe ya da yarı göçebe yaşam sürdüren topluluklar da vardır. Ancak günümüzde birçok kişi göçebe hayatını bırakarak yerleşik bir hayatı tercih ederek şehirlere yerleşmektedir.

Nijer genç bir nüfusa sahip olup, 2020 tahmini verilerine göre %70,57'si 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %2,68'i 65 yaş ve üzerindedir.^[14]

0-14 yaş: %50.58 (erkek 5,805,102/kadın 5,713,815)
15-24 yaş: %19.99 (erkek 2,246,670/kadın 2,306,285)
25-54 yaş: %23.57 (erkek 2,582,123/kadın 2,784,464)
55-64 yaş: %3.17 (erkek 357,832/kadın 364,774)
65 yaş ve üzeri: %2.68 (erkek 293,430/kadın 317,866)

Şehirde yaşayanların oranı 2022 verilerine göre %16,9 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2022 tahmini verilerine göre %3,66 düzeyindedir.^[14]

Nijer laik bir ülkedir ve devlet ile dinin ayrılığı, 2010 Anayasası'nın 3. ve 175. Maddeleri tarafından güvence altına alınmıştır. Bu maddeler, gelecekteki değişiklik veya revizyonların Nijer Cumhuriyeti'nin laik doğasını değiştiremeyeceğini belirtir. Din özgürlüğü aynı anayasanın 30. maddesiyle de korunmaktadır. 10. yüzyıldan bu yana bölgede yaygın olan İslam, Nijer halkının kültürünü ve geleneklerini büyük ölçüde şekillendirdi. İslam, 2012 nüfus sayımına göre nüfusun %99,3'ünün inandığı en yaygın dindir. Nijer'in diğer iki ana dini, nüfusun %0,3'ünün uyguladığı Hıristiyanlık ve nüfusun %0,2'sinin uyguladığı Animizm'dir.^[15]

Ülkede Fransızca resmî dil konumundadır. Fransızcanın haricinde Hausa, Djerma dilleri de nüfus içerisinde yoğun olarak konuşulan diğer dillerdir.^[14] Nijer'de Arapça, Buduma, Fulfulde, Gourmanchéma, Hausa, Kanuri, Zarma, Songhay, Tamasheq, Tassawaq ve Tebu olmak üzere on tanınmış yerel dil bulunmaktadır.

Nijer'in okuryazarlık oranı dünyadaki en düşük oranlar arasında yer alır. 2005 yılında bu oranın yalnızca %28,7 olduğu tahmin ediliyordu (%42,9 erkek ve %15,1 kadın).^[16] Nijer'de ilköğretim altı yıl zorunludur. [136] İlköğretime kayıt ve devam oranları, özellikle kız çocuklarında düşüktür. 1997'de brüt ilköğretim kayıt oranı yüzde 29,3 iken, 1996'da net ilköğretim kayıt oranı yüzde 24,5'ti.^[17]

Nijer'de çocuk ölüm oranı, genel olarak kötü sağlık koşulları ve ülkedeki çocukların çoğunun yetersiz beslenmesi nedeniyle yüksektir (1.000'de 248). Save the Children adlı kuruluşa göre Nijer, dünyanın en yüksek bebek ölümü oranına sahip ülkesidir.^[18] Nijer ayrıca dünyadaki en yüksek doğurganlık oranına sahiptir (2017 tahminlerine göre kadın başına 6,49 doğum).^[19] Bu sebeple, 2020'de Nijer nüfusunun neredeyse yarısı (%49,7) 15 yaşın altındaydı.^[20] Nijer, 100.000 canlı doğuma karşılık 820 ölü doğumla dünyadaki en yüksek 11. anne ölüm oranına sahiptir.^[21] 2006 yılında 100.000 kişiye 3 doktor ve 22 hemşire düşüyordu.^[22]

Ülke toprakları yedi bölge ve Niamey başkent belediyesi bölgesi olmak üzere toplam sekiz bölgeye ayrılmıştır. Bu yedi bölge ayrıca 63 ile, iller ise 254 belediyeye ayrılmış konumdadır.

Bölgeler:

• Agadez
• Diffa
• Dosso
• Maradi
• Tahoua
• Tillabéri
• Zinder
• Niamey (Başkent Belediyesi)

Ülkenin ulaşım ağı son yıllarda büyük gelişim göstermektedir. Ülke içerisinde bulunan kara yolları 2005 yılından bu yana o güne kadar var olan yolların iki katına çıkarak, 3.912 km'si stabil olmak üzere 18.949 km'ye ulaşmıştır. Ayrıca 2012 verilerine göre ülke içerisinde nizamî iniş ve kalkış pistlerine sahip olan on havaalanın da içerisinde bulunduğu toplam 30 havaalanı bulunmaktadır. Ülkenin güneybatı bölümünden akan Nijer Nehri'nin ise ülke içerisinde yer alan 650 km'lik bölümünden 300 km'si deniz taşımacılığına uygundur.^[23]

• Nijer dış işler bakanlığı27 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Nijer Ülke hükümeti