İçeriğe atla

Yunus (hayvan)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Odontoceti
Tursiops
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Mammalia
Takım: Cetacea
Alt takım: Odontoceti
İçerdiği gruplar
Kladistik açıdan içerdiği fakat geleneksel olarak içermediği taksonlar

Yunus, balinalar (Cetacea) takımının dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içindeki yunusgiller (Delphinidae) familyasında sınıflanan türlerin büyük çoğunluğu ile nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyasında sınıflananların tümü için kullanılan ortak addır.

Başta kıta sahanlıklarının görece sığ denizleri olmak üzere, tüm Dünya denizlerinde ve bazı nehirlerde bulunan yunuslar etobur canlılardır ve genellikle balık ve mürekkep balığı ile beslenirler. Omurgalı hayvanların içine girer. Yunusgiller (Delphinidae) familyası, balinalar (Cetacea) takımı içindeki en kalabalık familyadır üyeleri yaklaşık 10 milyon yıl önce, Miyosen devrinde ortaya çıkmıştır. Yunusların hayvanlar âleminin en zeki canlılarından olduğu kabul edilir ve arkadaş canlısı genel görünümleri ile oyuncu tavırları, onları insanların gözünde popüler bir yere koyar.

Adlandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]

En sık rastlanan yunus türü olan ve "yunus" denildiğinde akla ilk gelen canlı, 1970'li yıllarda Türkiye'de de yayınlanan ABD televizyon dizisi Flipper'ın özellikle popülerleştirdiği ve Türkçede "şişe burunlu yunus" (ya da "afalina") olarak anılan Tursiops truncatus türüdür. Ancak, yunusgiller (Delphinidae) familyasının tipik türü Tursiops truncatus değil, Türkçede "tırtak" adı ile anılan ve bayağı yunus (Delphinus) cinsi içinde sınıflanan Delphinus delphis'tir.

Yunusgiller (Delphinidae) familyası içindeki görece büyük altı tür, bu familya içinde sınıflandıkları için aslında yunus olsalar da daha çok "balina" adı ile anılır. Bu canlılar şunlardır:

Dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içinde bulunan ve açık olarak "yunus" adı ile anılan diğer türler, nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyası içindeki dört familyada birer tür olarak sınıflanan Amazon nehir yunusu, Ganj ve İndus nehir yunusu, La Plata yunusu ve Çin nehir yunusudur.

Yine dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içinde bulunan Phocoenidae familyası ve bazı türleri, yunuslardan farklı olsalar da bazen "yunus" adı ile ilişkilendirilir. Örneğin İngilizcede, bu familyanın türleri için "domuz balığı" anlamına gelen bir kökten genel porpoise kelimesi kullanılır[1] ve bu kelime, özellikle gemiciler ve balıkçılar tarafından herhangi bir küçük yunusu adlandırmak için kullanılmıştır[2]. Türkçede Phocoenidae familyası için "domuz balinaları"[3][4], "nehir yunusları"[3], "liman yunusları"[5] ve "liman yunusugiller"[6] gibi adlara rastlanabilir. Bu familyanın tipik türü olan Phocoena phocaena için ise "domuz balinası"[7], "mutur"[3][8][9][10], "gerçek yunus"[9], "azak yunusu"[11] ve yalnızca "yunus"[3][5][8] adlarının kullanıldığı görülebilir.

Sınıflama

[değiştir | kaynağı değiştir]
Pasifik Okyanusu'nda sürü halinde gezen yunuslar
Yunusun anatomik yapısı

Yukarıda verilmiş olan bilgiler ışığında, "yunus" ortak adı ile anılan canlıların sınıflama listesi aşağıda sunulmuştur; yalnızca ilgili familya (yunusgiller - Delphinidae) ile üst familya (nehir yunusları - Platanistoidea) ayrıntılı verilmiştir.

Yakın tarihli moleküler çözümlemeler, henüz aksi kabul ediliyor olsa da yunusgillere dahil çeşitli cinslerin tek soylu olmadığını göstermiştir. Dolayısıyla, başta Stenella ve Lagenorhynchus cinsleri için geçerli olan bu durum nedeniyle, yunusgiller familyasının sınıflamasında ileriki yıllarda önemli değişiklikler olabilir.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Yunus (hayvan) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel

[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^  Bartelby.com. The American Heritage® Dictionary of the English Language: Fourth Edition, 2000. porpoise maddesi (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
  2. ^  İngilizce Wikipedia. Porpoise maddesi. 20 Aralık 2006 sürümü.
  3. ^  Bilim ve Teknik Web Sitesi. "Türkiye Tür Listeleri" bölümü. Memeliler sayfası (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
  4. ^  Sürdürülebilir Ekosistem Topluluğu. SES E-Bülteni. Cilt 1, Sayı 1, Bahar 2004 dönemi; PDF belgenin HTML sürümü (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
  5. ^  Bilim ve Teknik Web Sitesi. "Canlılar Dünyası" bölümü. Balinalar ve Yunuslar sayfası (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
  6. ^  T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı. Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı Tarafından Cıtes Belgesi Düzenlenecek Ek-I-A Sayılı Hayvan ve Bitki Türlerinin Listesi; MS Office Word belgesi (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
  7. ^  Yaban Hayatı Kurtarma ve Rehabilitasyon Derneği. "Kanunlar" bölümü. Bazı Türlerimizin Statüleri sayfası (Erişim:21 Aralık 2006).
  8. ^  Yaban Hayatı Kurtarma ve Rehabilitasyon Derneği. "Yaban Hayatımız" bölümü. Türkiye Memeli Tür Listesi sayfası (Erişim:21 Aralık 2006).
  9. ^  T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü. Su Ürünleri Hizmetleri Daire Başkanlığı. YUNUS (Phocoena phocoena) sayfası (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
  10. ^  ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü. "Deniz Biyolojisi ve Balıkçılık Biyolojisi İlgi Alanındaki Bazı Terimler ve Tanımları" bölümü. Yunusbalığıgiller maddesi (Erişim: 21 Aralık 2006).
  11. ^  Ege Üniversitesi Fen Fakültesi sitesi. Doç. Dr. Atakan Sukatar'ın Web Sayfası. Globicephala melaena sayfası 30 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yunus_(hayvan)&oldid=33248109" sayfasından alınmıştır