Proton

Proton
Protonnıñ kvarktan tözeleşe
Bilge	${\displaystyle p,\quad p^{+}}$
Massa	938,272046(21) MeV 1,672621777(74)×10−27 kg 1,007 276 466 812 a.e.m.
Antikisäkçek	antiproton ${\displaystyle ({\bar {p}})\!}$
Törkemnär	fermion, adron, barion, N-barion, nuklon
Kvant sannarı
Elektr qorğısı	+1
Spin	1/2
İzotopik spin	1/2
Barion sanı	1
Säyerlek	0
Soqlandıru	0
Başqa üzlekläre
Tormış waqıtı	> 2,9×1029 yıl
Tarqalış	yuq
Kvark tözeleşe	uud
Үрнәк: Карау • Бәхәс • Үзгәртү

Proton (bor. grekçä πρῶτος - berençe) - elementar kisäkçek. Barion törkemenä qarıy, 1/2 spinlı, elektr qorğısı +1 elementar elektr qorğısına tigez.

Elementar kisäkçeklär fizikasında proton: +1/2 izospinlı nuklon (atom-töş fizikasında -1/2).

Ğadi modeldä proton öç kvarktan tora: ike u-kvark häm d-kvark (valent kvarklar dip atala), läkin çınnan da proton küp gluonnardan häm kvark-antikvarklardan tora, täcribälär buyınça impulsnıñ tik 40%ı valent kvarklar (uud), 50% gluonnar häm 10% kvark-antikvarklar (uūdđss) tarata, böten kvark-antikvarklar häm gluonnar proton eçendä bik yuğarı tizlek (yaqtılıq tizlegenä yaqın) belän xäräkät itä, bäreleşä, kilep häm yuqqa çığalar. Konfaynment küreneşe buyınça kvarklar protonnan çığa almıylar.

Tormış waqıtı - > 2,9×10²⁹ yıl, çınında stabil, pozitron-pionğa tarqalışı öçen - 1,6·×10³³ yıl.

Protonnar termotöş reaktsiälärendä qatnaşalar, yoldızlar energiäsen buldıralar.

PP-töre reaktsiäläre - Qoyaş energiäseneñ çığanağı.

Sutuar atom töşe ber protonnan tora.

Ximiädä proton H⁺, astrofizikada HII bulıp bilgelänä.

Protonnar häm neytronnar atom töşlären tözilär.

Ximik elemenlarnıñ periodik cädwälendä tärtip nomerı töşneñ protonnar sanına tigez.

• Particle Data Group
• Large Hadron Collider

Физикада кисәкчекләр
Фундаменталь кисәкчекләр	Фермионнар Кварклар u • d • s • c • b • t Лептоннар e− • e+ • μ− • μ+ • τ− • τ+ • Нейтрино (νe • νe • νμ • νμ • ντ • ντ) Бозоннар Калибрлау бозоннары (γ • g • W± • Z0) • Һиггс бозоннары (H0) Һипотетик Суперпартнёрлар Гейҗино Глюино • Вино • Бино • Зино • Фотино • Гравитино Сфермионлар Скварклар • Слептоннар Башкалар Һиггсино • Нейтралино • Чарҗино • Аксино • Саксион • LSP • NLSP Башкалар G • A0 • Дилатон • J • X • Y • W’ • Z’ • Стериль нейтрино • Өрекләр • Соран • Лептокварк • Преон • Техникварклар • Партон • Геон (Кугельблиц) • Магнит монополь • Планк кисәкчәсе • Максимон (планкеон) • Минимон • Фридмон
Җыелма кисәкчәләр	Һадроннар Барионнар (Һиперонлар) / Пентакварклар Нуклоннар (p • p • n • n) • Δ • Λ • Σ • Ξ • Ω Мезоннар (Кварконийлар) / Тетракварклар π • η • η′ • ρ • ω • φ • J/ψ • ϒ • θ • K • B • D • T Фундаменталь я/якисә җыелма кисәкчәләрнең кушылмалары Гади Атом төшләре (Дейтрон • Тритон • Һелион • α) • Атомнар • Ионнар (Катионнар • Анионнар) • Молекулалар Гади булмаган Һипертөшләр физикасында: Λ‑һипертөшләр (Һиперводород • Һипертритон) • Σ‑һипертөшләр  • Экзотик атомнар: Мезоатомнар • Мюон (Мюон водород) • Һадрон • Пион • Каон • Антипротон • Σ-һиперон  • Лептон атомнар (Позитроний • Мюоний) • Протоний • Пионий • Мезомолекула • Дипозитроний Һипотетик Экзотик һадроннар Экзотик барионнар (Дибарион)  • Экзотик мезоннар (Глюоний • X(4140) • Zc(3900)) Башкалар Мезон молекула • Реҗеон (Померон • Оддерон)
Башка классификацияләр	Яктылык тизлеге белән чагыштырганда тизлегенә карап Тардионнар (брадионнар) • Люксоннар • Һипотетик: Тахионнар • Үтә тиз брадионнар Антикисәкчәләр булуына карап Дирак фермионнары • Майорана фермионннары радиоактив таркалыштан соң барлыкка килүче α • β • γ • δ • ε
Квазикисәкчәләр	Элементар Магнон • Фонон • Ротон • Плазмон • Примесон • Электрон • Тишек • Орбитон • Флуктуон (Фазон) • Холон һәм спинон • Квазимонополь Тәркиби Дроплетон • Трион • Поляритон • Полярон • Биротон • Купер пары • Экситон (Ванье — Мотта экситоны (Френкель экситоны)) • Биэкситон • Солитон (ФК-солитон • Плазмадагы солитоннар (Ион-тавыш • Магнит-тавыш • Ленгмюр) • Давыдов солитоны) Классификацияләр Фермионнар • Бозоннар • Энионнар • Һипотетик: Плектоннар