Ziz (mifologiya)

Ziz (ivritcha: זיז) — yahudiy mifologiyasida ulkan griffinsimon afsonaviy qush. Manbalarda aytilishicha, u qanotlari bilan quyoshni toʻsishga qodir.

Ziz qushining arxetipi shunga oʻxshash afsonaviy qushlarga toʻgʻri keladi, deb ishoniladi: ravvinlar uni forslarning Simurgʻ qushi bilan solishtirish mumkin, deb aytishadi. Zamonaviy olimlar zizni shumerlarning ankh va qadimgi yunon feniksi bilan ham qiyoslashadi^[1].

Manbalar

Injil tarkibiga kiruvchi Zaburning ibroniycha asl nusxasida ziz haqida faqat ikkita juda qisqa eslatma mavjud (Zb. pravoslav raqamlashda 49:11; 79:14; Gʻarbiy raqamlashda 50:11, 80:13). Ular rus tilidagi sinodal tarjimada^[1] va Yevropa tillariga boshqa koʻpgina tarjimalarda yoʻq. Yahudiy aggadlari ziz haqida shunday deyishadi:

Qanday qilib Leviathan - baliq shohi va ziz qushlarni boshqarishga tayinlangan. Uning ismi uning tanasining turli xil ta'mlaridan kelib chiqadi; [...]. Ziz Leviathanning o'zi kabi juda katta. Uning to'piqlari erga yotadi va boshi osmonga cho'ziladi.

Bir kuni kemada sayohatchilar qushni payqashgan. Qush suvda turganida, u faqat oyoqlarini yopdi va boshi osmonga tikildi. Kuzatuvchilar, bu nuqtada suv chuqurlikka ega emas deb qaror qilishdi va u yerda suzishga tayyorgarlik ko'rishdi. Samoviy ovoz ularni ogohlantirdi: "bu erga bormang! Bir kuni duradgorning qo'lida bolta chiqib ketdi va uning tubiga etti yil kerak bo'ldi." Sayohatchilar ko'rgan qush zizdan boshqa narsa emas edi. Uning qanotlari shunchalik ulkanki, quyosh ochilib, soyalanadi. Ular yerni Janubiy bo'ronlardan himoya qiladilar; ularning yordamisiz, er u yerdan esayotgan shamollarga qarshi tura olmadi. Bir kuni ziza tuxumi erga tushib, qulab tushdi. Uning tarkibi oltmish shaharni suv bosdi va uch yuz sadr yog'dirdi. Yaxshiyamki, bunday hodisalar kam uchraydi. Odatda, qush ehtiyotkorlik bilan tuxumlarini uyaga qo'yadi. Ushbu baxtsiz hodisa tuxum yorilib ketganligi va qush uni beparvo tashlab yuborganligi sababli yuz berdi.

Zizning boshqa ismi Renanin, chunki u samoviy qo'shiqchi. Samoviy hududlar bilan aloqasi tufayli u sequi, vizyoner deb ham ataladi va bundan tashqari, u "uyaning o'g'li" deb nomlanadi, chunki uning jo'jalari ona qushining tuxumidan lyukka tushmaydi; ular to'g'ridan-to'g'ri uyadan chiqib ketganday tuyuladi. Leviathan singari, ziz ham o'tmishdagi mahrumlikni qoplash uchun vaqt oxirida xudojo'ylarga xizmat qilish kerak bo'lgan noziklikdir. [...] Beshinchi kunning yaratilishi, hayvonot dunyosi, samoviy olamlarni boshqaradi. Qanotlari bilan quyoshni soya qiladigan zizani torting.^[2]^[3]

Yahudiy boʻlmagan manbalarda ham ziz haqida soʻz boradi. Iogann Buxtorfning 1603-yilda yozgan „Sinagoga Judaica“ asarida^[4] hamda 1613-yilda Samuel Zakups tomonidan ingliz tiliga tarjimasida^[5] Eliya Levita „ushbu bayramda dasturxonga tortilishi lozim boʻlgan Bariuxna deb ham ataladigan ulkan qush haqida xabar beradi; Talmudda aytilishicha, bir paytlar uyasidan tushgan tuxum uch yuzta baland sadr daraxtini sindirib tashlagan“.

1698-yilda Xamfri Prideaux zizni ulkan samoviy xoʻroz parrandasi sifatida tasvirlaydi^[6]:

Bobil Talmudning Bava Batr risolasida bizda ziz ismli bunday dahshatli qush haqida hikoya bor, u oyoqlari bilan erga turib, boshi bilan osmonga etadi va qanotlari bilan Quyoshning butun diskini yashiradi. Va xaldey parafrazhaqida [Ayub]] e, shuningdek, har kuni ertalab Rabbiy oldida va Xudo unga bu maqsad uchun donolik bergani haqida gapiradi.

Yana qarang

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 Wazana, Nili (2008). „Anzu and Ziz: Great Mythical Birds in Ancient Near Eastern, Biblical, and Rabbinic Traditions“ (PDF). Journal of the Ancient Near Eastern Society. 31-jild. 111–135-bet. 2014-07-18da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 26-noyabr 2012-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
↑ Barnstone, Willis. The Other Bible. HarperCollins, 2005 — 23—24-bet. ISBN 978-0-06-081598-1.
↑ Ginzberg, Louis; Cohen, Boazn. Bible times and characters from the creation to Jacob. Jewish Publication Society of America, 1913.
↑ Buxtorf, Johannes. Synagoga Judaica. Basel: Sebastianus Henricpetrus, 1603 — 36, 335, 649—654-bet.
↑ Purchas, Samuel. Purchas, His Pilgrimage; or, Relations of the World and the Religions Observed in All Ages. London: William Stansby, 1614 — 222–223-bet.
↑ Prideaux, Humphrey. The True Nature of Imposture Fully Displayd in the Life of Mahomet. London: William Rogers, 1698 — 60-bet.

[Wazana-1] 1,0 ^1,1 Wazana, Nili (2008). „Anzu and Ziz: Great Mythical Birds in Ancient Near Eastern, Biblical, and Rabbinic Traditions“ (PDF). Journal of the Ancient Near Eastern Society. 31-jild. 111–135-bet. 2014-07-18da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 26-noyabr 2012-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()

[Barnstone2005-2] Barnstone, Willis. The Other Bible. HarperCollins, 2005 — 23—24-bet. ISBN 978-0-06-081598-1.

[GinzbergCohen1913-3] Ginzberg, Louis; Cohen, Boazn. Bible times and characters from the creation to Jacob. Jewish Publication Society of America, 1913.

[4] Buxtorf, Johannes. Synagoga Judaica. Basel: Sebastianus Henricpetrus, 1603 — 36, 335, 649—654-bet.

[5] Purchas, Samuel. Purchas, His Pilgrimage; or, Relations of the World and the Religions Observed in All Ages. London: William Stansby, 1614 — 222–223-bet.

[6] Prideaux, Humphrey. The True Nature of Imposture Fully Displayd in the Life of Mahomet. London: William Rogers, 1698 — 60-bet.

[1]