Zunne

De zunne (symbool: ) es de sterre die in 't middn van uus zunnestelsel stoat.

Vanuut d'eirde geziene, ziet de zunne d'ruut lik e geive schyve die styf straf schynkt. Zounder de zunne wos d'r up d'eirde gin energie voe leevn meugelik te moakn.

De zunne genereert kloarte, warmte en zunnewind. Dienen zunnewind komt tout by d'eirde woa dat 'n tegeng'oudn es deur 'n atmosfeer van d'eirde. Zunnewind bestoat uut klene deeltjes die de zunne roundomround uutstroalt tout diepe in et zunnestelsel.

Olle leevn up d'eirde es moar meugelik deur de warmte die de zunne uutstroalt. Mienschn en beestn keunn nie leevn zounder de zunnewarmte. Ook de plantn oaln under energie uut zunnestroaln via e proces da me fotosynthese noemn.

De zunne es 't kloarste object da j'an 'n emel kut ziene. Z'oalt magnitude -26,5.

Olle emellichoamn in uus zunnestelsel doorloopn e boane mè de zunne in 't middn. De grotste zyn de planeetn. De planeetn beschryvn ellipsvormige boann up verschillige ofstandn. Oe dichter e planete by de zunne stoat, oe warmer da z'es en oe rapper da ze rounddroait (omlooptyd van Mercurius es 88 doagn). De buutnste planeetn zyn yskoud, droain stryf troage, en doen d'r vree lange over voe ene keer round de zunne te droain (Neptunus bykan 165 joar).

In de kern van de zunne es 't ounvoorstelboar heet (round 15 500 000 K) en 'n druk es d'r gigantisch. Die twee factoorn t'ope zettn e proces in gank da kernfusie noemt. By da proces, da woaterstof ommezet in helium, komt d'r gigantisch veel energie vry. Ge kut et vergelykn mè woaterstofbommn die under energie ook uut kernfusie oaln (deur e proces dan ze zelve in gank steekn). Die extreme toestandn in de zunne zorgn d'r voorn dat olle materie plasma es.

De zunne kun j'observeern mè 't bloot oge (mits beschermienge !) of mè angepaste telescoopn. Zels mè 't bloot oge keun je dounkere plekkn ziene up de zunneschyve: de zunnevlekkn. Eén zunnevlekke kut grodder kommn dan 'n diamèter van d'eirde. Zunnevlekkn zyn plekkn up de zunne woa dat minder heet es dan elders, doadeure kommn ze dounker over. Ze kommn en goane zynder in nen cyclus van elf joarn. Zunnevlekkn veroorzoakn veel energie die ne merkboarn invloed èt up uus were, up elektronicamaterioal en communicoatieapparateure.

Volgens astrofysici, da zyn weetnschappers die de zunne ounderzoekn, es de zunne ne geivn dwerg die in 't middn van eur leevn es. Ze zoudt à peu près vuuf miljaar joar geleedn ountstoan zyn uut ne koudn oernevel. Binn vier miljaar joar zoudt ze ne roojn reus kommn. In die latste foase van eur leevn goat ze begunn uut te zettn en eur uppervlak goat tout an d'eirdboane kommn. Uutendelik goat ze ountploffn, en bluuft er ne wittn dwerg over (de vroegere zunnekern) en ne planetairn nevel (de ofgestootn buutnloagn).

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Sun van Wikimedia Commons.