Buddha Yodfa Chulalok

Phra Buddha Yodfa Chulalok Maharaj พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
Hadì Rama I
Hadi han Siam
Paghadì	6 Abril 1782 – 7 Septyembre 1809
Pagkoronar	21 Hunyo 1782
Nag-uná	Taksin han Thonburi
Nagsunod	Phra Phutthaloetla Naphalai (Rama II)
Sugbong Hadi	Maha Sura Singhanat Isarasundhorn (ha urhe Rama II)
Natawo	20 Marso 1737(1737-03-20) Ayutthaya, Ginhadi-an han Ayutthaya (Siam)
Namatay	7 Septyembre 1809 (edad 72) Grand Palace, Bangkok, Ginahdi-an han Siam
Inasaw-an	Reyna Amarindra
Anak	42 nga mga anak ha dirudilain nga mga konsorte
Panimalay	Chakri nga Dinastiya
Amay	Thongdi (ha urhe Somdet Phra Prathom Borom Maha Rajchanok)
Iroy	Daoreung
Relihiyon	Buddhismo

Hi Phra Phutthayotfa Chulalok Maharaj o kundi man Phra Buddha Yodfa Chulalok Maharaj (Thai: พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก), natawo ha ngaran nga Thongduang (Thai: ทองด้วง) ngan tinatawag gihapon nga Rama I (20 Marso 1737 – 7 Septyembre 1809), amo an nagtukod han Ginhadi-an han Rattanakosin ngan syahan nga monarka han naghahadi nga Chakri nga Dinastiya han Siam (yana Thailand). An iya bug-os nga titulo ha Thai Phra Bat Somdet Phra Paramoruracha Mahachakkriborommanat Phra Phutthayotfa Chulalok (Thai: พระบาทสมเด็จพระปรโมรุราชามหาจักรีบรมนารถ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก). Sinmaka hiyá han trono han 1782, katapos niya lupigon in rebelyon nga nagtanggal tikang ha puwesto kan Hadi Taksin han Thonburi. Ginsasaurog gihapon hiyá nga amo an nagtukod han Rattanakosin (yana Bangkok) nga amo an magin bag-o nga pamunuan han nahibalik hin paghiusa nga ginhadi-an.

Hi Rama I tikang hin Mon nga katulinan ha lalaki nga pamilya, apo ha tuhod ni Kosa Pan. Nagsirbe an iya amay dida han korte han hadi han Ginhadi-an han Ayutthaya, ngan nagsirbe hiyá kan Hadi Taksin ha mga gera patok han Birmano nga Konbaung nga dinastiya ngan nagbulig ha iya han pagbalik han paghiusa han Siam. Han hiní nga panahon ginmawas hiya nga amo an pinakagamhanan nga namumuno nga militar ha Siam. Hi Thongduang amo an syahan nga Somdet Chao Phraya, an gihataasi nga ranggo nga maabtan han nobilidad, nga sugad hin kanan hadi. Han 1782, nagkuha hiya han pagdumara han Siam ngan nagkorona han iya kalugaringon nga monarka. An pinakasikat nga panhinabo han iya paghadi amo an Birmano-Siames nga Gera han 1785, nga amo an kataposan nga pag-atake nga Birmano patok han Siam.

Sugad hin ibá nga mga hagtaas-hin-ranggo nga mga tawo ha daan nga Siam, an ngaran ni Rama I nagbalhin hin makapira han panahon han iya kinabuhi, depende han iya posisyon nga kinakaptan, ngan bisan katapos han iya kamatay an paagi nga pagtawag ha iya nag-iba. An ngaran ha iya pagkatawo Thongduang (ginsusurat gihapon nga Thong Duang ทองด้วง), an mga apelyido hin pamilya waray pa hadto gamita ha Siam hadto nga panahon.

Han hi Thongduang nagsirbe nga sugbong gobernador han lalawigan han Ratchaburi han pagdumara ni Hadi Ekkathat han Ayutthaya, nagdará hiyá han titulo nga Luang Yokkrabat. Katapos han pagkabungkag han Ayutthaya, an bag-o nga hadi nga hi Taksin nga iya ginsirbi-an hin pagka usá ng importante nga komandante militar, naghatag ha iya hin sunodsunod han mga titulo nga Phra Ratcharin Chao Krom Phra Tamruat (manguna han departamento han polisiya), Phraya Aphaironnarit,^[1] Phraya Yommarat, Phraya Chakri ngan Chaophraya Chakri (ministro han mga amihanan nga mga lalawigan). Ha kataposan, ginhimo ni Taksin para ha iya an titulo nga Somdet Chaophraya Maha Kasatsuek, usá nga noble nge titulo nga hitaas nga waray maabtan hin Siames nga opisyal ugsa ha iya, nga diin naghimo ini ha iya nga baga-hin-kanan-hadi.

Han paglingkod niya han trono han 1782, nagkuha hiyá han ngaran nga Ramathibodi, sugad han nagtukod han ginhadi-an han Ayyuthaya. Haruhalaba an iya bug-os nga titulo (Phra Borommarachathirat Ramathibodi Sisin Borommaha Chakkraphat Rachathibodin etc.), nga tinuyo nga magpakita han iya unibersal nga pag-angkon hin gahom sugad han mga nanguna nga mga Siames nga mga hadi.

Katapos han iya kamatay, an mga tawo nagtawag ha iya nga Phaendin Ton ("an syahan nga paghadi"), ngan han iya anak nga Phaendin Klang ("an butnga nga paghadi"). Kon padayonon ini nga sistema, an iya apo nga hi Rama III magigin "an kataposan nga paghadi". Basi maiwasan ini nga diri-makaurupay nga titulo, ginhunong niya ini nga buruhaton pinaagi hin paghatag hin duha nga istatuwa ni Buddha nga ginbutang ha mga sapit han Esmeralda nga Buddha ha Wat Phra Kaeo ngan gindedikar in tag-usa han iya amay ngan han iya apoy. Gintugon niya nga tawagon an duha nga nanguna ha iya hin paghadi pinaagi han mga ngaran han mga istatuwa nga Buddha. An istatuwa nga gindedikar han syahan nga Chakri nga hadi ginngaranan nga Phra Phutthayotfa Chulalok ("an Buddha ha igbaw han langit ngan korona han mga kalibotan"). Amo ini pa gihapon an pagtawag hini nga hadi ha mga barasahon hin kasaysayan ngan kaagi nga Thai.^[2]

An iya sumurunod nga katulinan nga hi Vajiravudh (Rama VI) nga nag-aram han Inglaterra, nakasabot nga an kadam-an nga mga ngaran han Siames nga mga hadi makuri mayakan ngan mahinumdoman para han mga taga-Katundan. Amo nga iya gindesisyonan nga gamiton para han ngatanan nga mga hadi han Chakri nga dinastiya an ngaran nga Rama upod han nahahanungod nga pag-ihap hin pagsunod. Amo ini nga hadi tinatawag nga Rama I ha Katundan nga mga barasahon. Han 1982, mga 200 ka tuig katapos han iya pagtikang paglingkod han trono, an Thai nga gabinete nagdesisyon nga tagaan hiyá han pagtáwag nga Maharat ("an Harangdon").

Mga titulo ngan istilo

• 1737–1758: Nai Thongduang (นายngทองด้วง)
• 1758–1768: Luang Yokkrabat han Ratchaburi (หลวงยกกระบัตรเมืองราชบุรี)
• 1768: Phra Ratcharin (พระราชริน)
• 1768–1769: Phraya Aphairanarit (พระยาอไภยรณฤทธิ์)
• 1769–1770: Phraya Yommarat (พระยายมราช)
• 1770–1778: Chao Phraya Chakri (เจ้าพระยาจักรี)
• 1778–1782: Somdet Chao Praya Maha Kasatsuek etc. (สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก พิฤกมหิมา ทุกนัครระอาเดช นเรศรราชสุริยวงษ์ องค์อรรคบาทมุลิกากร บวรรัตนบรินายก)
• 1782–1809: Phra Bat Somdet Phra Borommarachathirat Ramathibodi Sisin Borommaha Chakkraphat Rachathibodin etc. (พระบาทสมเด็จพระบรมราชาธิราชรามาธิบดี ศรีสินทรบรมมหาจักรพรรดิราชาธิบดินทร์ ธรณินทราธิราช รัตนากาศภาษกรวงษ์ องค์บรมาธิเบศ ตรีภูวเนตรวรนายก ดิลกรัตนราชชาติอาชาวไศรย สมุทัยดโรมนต์ สกลจักรวาฬาธิเบนทร์ สุริเยนทราธิบดินทร์ หริหรินทราธาดาธิบดี ศรีวิบูลยคุณอักนิษฐ ฤทธิราเมศวรมหันต์ บรมธรรมิกราชาธิราชเดโชไชยพรหมเทพาดิเทพนฤบดินทร ภูมินทรบรมาธิเบศโลกเชฐวิสุทธิ รัตนมกุฏประเทศคตา มหาพุทธางกูรบรมบพิตร)
• Ginngaranan nga posthumo ni Hadi Rama III nga: Phra Bat Somdet Phra Phutthayotfa Chulalok (พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก)
• Ginngaranan hin bag-o nga posthumo ni Hadi Mongkut nga: Phra Bat Somdet Phra Paramoruracha Mahachakkriborommanat Phra Phutthayotfa Chulalok (พระบาทสมเด็จพระปรโมรุราชามหาจักรีบรมนารถ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก)
• Ginngaranan hin bag-o nga posthumo ni Hadi Vajiravudh nga: Phra Bat Somdet Phra Ramadhibodi Srisindra Maha Chakri Borommanath Phra Phutthayotfa Chulalok (พระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาจักรีบรมนารถ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก)
• Ginngaranan hin bag-o nga posthumo ni Hadi Vajiravudh (para hin paggamit han mga taga-Katundan) nga: Rama I
• Ginngaranan hin bag-o nga posthumo han Thai nga gabinete han 1982 nga: Phra Bat Somdet Phra Phutthayotfa Chulalok Maharat (พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช)

Natawo hiya ha Ayutthaya han Marso 20 1737 nga anak ni Phra Aksorn Sundara Smiantra, usa nga nobleman han Ginhadi-an han Ayutthaya. Gintutuohan nga hiya mayda Thai, Intsik, Persiano, ngan bisan Griyego han iya pamilya, pero waray pa ini mapamatuod. An iya ngaran han iya katawo Thong Duang. Katapos han iya pagtu-ón hin templo nga Buddhista, an iya amay nagpadara ha iya nga magsirbe nga alalay han tawo nga magigin hadi nga hi Hadi Utumporn. Didto, ginkakilala niya an iya sangkay nga hi Sin, nga amo an magigin Hadi Taksin. Katapos han kabungkag han Ayutthaya inmapi hiya han mga kasundalohan ni Taksin, ngan nakilala hiya han ngaran nga Chao Phraya Chakri. An ngaran nga Buddha Yodfa Chulalok ginngaran ha iya katapos han iya kamatayan ni Hadi Nangklao (Rama III).

Samtang hi Chakri heneral ni Taksin, hiya an nagsalakay ngan nagdaog han Wieng Jan (Vientiane) han 1778/79, ug an nasod han Laos nahamutang ha ilarom han ka-vassal, ngan iya ginkuha an Emerald Buddha hini ngan ginbalhin ngadto ha Thonburi. Han 1782, hi Taksin gindeklara nga lurong katapos hin golpe de estado o coup d'etat ngan ha pagtikaiha ginpapatay. Hi Yodfa nakapuwesto ha poder ngan nag-establisar han Chakri nga Dinastiya. Ginkoronahan hiya han Abril 6 ha ngaran nga Rama I; iton petsa yana adlaw hin pagsaurog nga publiko ha Thailand.

Hi Hadi Rama I nagpadayon han kan Taksin buhat nga pagtalwas han bag-o nga nahiusa nga nasod tikang han mga pagsalakay han Burma, ngan hiya nagpirde hin mga pipira nga pagsalakay han mga taga-Burma. Ha kultura, hi Rama I ginbalik niya an pagtukod han mga tradisyon han nasod pinaagi hin pagbiling ngan pagtirok hin mga Buddhista nga mga sinurat nga nawara han kasamok katapos han pagbungkag han Ayutthaya nga ginhimo han mga taga-Burma han 1767. Ginbalhin liwat niya an kapital tikang han kan Taksin kapital nga Thonburi ngan naghimo hiya han bag-o nga kapital nga Bangkok. Ha iya palasyo, an Wat Phra Kaew gintukod agod igbalay an Emerald nga Buddha, ngan naghimo hiya hin bag-o nga kodigo hin balaod, an Libro han tulo nga selyo. Ginpili niya ngan ginbutang ha iya puwesto an Patriarka Suprema han Thai nga Buddhismo. Tungod kay hilig niya an literatura, nagsurat gihapon hiya hin Thai nga bersyon han Ramayana epos nga tinatawag Ramakian.

Namatay hiya han Septyembre 7, 1809, ngan an nagsunod ha iya komo hadi an iya anak nga hi prinsipe Isarasundorn, nga nagin Hadi Rama II (Buddha Loetla Nabhalai).

An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Rama I