Od��my, prosz�, na bok �wiatopogl�d, osobiste przekonania i rozmawiajmy wy��cznie o faktach, o stanie prawnym na dzi�.
Zgoda. Aczkolwiek w mojej pracy nie zawsze to jest mo�liwe.
W jakiej sytuacji kobieta mo�e legalnie przeprowadzi� aborcj� w polskim szpitalu? Latem premier Donald Tusk zapowiada�:�"Skoro nie mo�emy szeroko otworzy� bramy, otwieramy furtki". A ministerka zdrowia Izabela Leszczyna precyzowa�a: "Wystarczy jedno za�wiadczenie od psychiatry. Kobieta z takim za�wiadczeniem musi mie� wykonany zabieg". Rewolucja?
�adna rewolucja.
Na oddziale, kt�rym kieruj�, od lat przeprowadzamy aborcje i to niemal wy��cznie na podstawie za�wiadcze� od psychiatr�w, z kt�rych wynika, �e kontynuowanie ci��y stanowi zagro�enie dla zdrowia lub �ycia kobiety. Po wyroku Trybuna�u Konstytucyjnego byli�my my i Ole�nica plus dwa, mo�e trzy inne oddzia�y, gdzie r�wnie� przeprowadzano legalne aborcje – i na tym koniec. Dzisiaj jest du�o lepiej, ale to wci�� skandal, �e w 36-milionowym kraju na palcach jednej r�ki mo�na by�o policzy� szpitale, w kt�rych respektowano prawo!
Niedawno zg�osi�a si� do nas matka ze swoj� 13-letni� c�rk�, kt�ra by�a w ci��y powsta�ej w wyniku przest�pstwa seksualnego. Tej dziewczynce odm�wiono przerwania ci��y w kilku szpitalach. I nie by�y to jakie� ma�e oddzia�y na prowincji, ale powa�ane kliniki uniwersyteckie i oddzia�y o wysokim stopniu referencyjno�ci.
Odm�wiono, powo�uj�c si� na klauzul� sumienia?
Na nic. Po prostu odm�wiono. Stoj� przede mn�, maj� �zy w oczach. Zastanawiam si�, co im doradzi�, jak zadba� o sprawn� pomoc, i zaczynam t�umaczy�, jakie dokumenty z prokuratury musz� dostarczy�, na co ta matka wyci�ga z teczki gotowe konieczne papiery. Ona ju� mia�a wszystko, czego potrzebuje lekarz, by zgodnie z prawem zako�czy� ci��� powsta�� w wyniku czynu zabronionego.
Dla jasno�ci: ta dziewczynka nie jest ju� w ci��y?
Oczywi�cie, �e nie. Przerwali�my j� u nas na oddziale. Dojmuj�co smutne i te� przera�aj�ce by�o dla mnie to, �e mimo posiadania wszystkich papier�w, kt�re prawnie chroni� lekarzy, odes�ano j� z kilku szpitali.
To bli�niacza sprawa do tej z 2008 roku, kiedy w kilku miejscach odm�wiono aborcji 14-latce i dopiero �wczesna minister zdrowia Ewa Kopacz wskaza�a szpital, w kt�rym zgodzono si� przeprowadzi� legalny zabieg. Organizacje kobiece alarmuj� od lat, �e w wi�kszo�ci polskich szpitali nie respektuje si� prawa i w og�le nie przeprowadza aborcji.� Zgodnie z prawem jest ona legalna w dw�ch przypadkach: kiedy ci��a powsta�a w wyniku gwa�tu oraz gdy zagro�one jest �ycie lub zdrowie matki. W tym kontek�cie Tusk i Leszczyna precyzowali: r�wnie� zdrowie psychiczne.
Od nies�awnego wyroku Trybuna�u Konstytucyjnego w 2020 roku w zdecydowanej wi�kszo�ci przypadk�w do oddzia�u, gdzie pracuj�, zg�aszaj� si� kobiety – nie tylko z wojew�dztwa pomorskiego czy kujawsko-pomorskiego, pacjentki przyje�d�aj� z ca�ego kraju – u kt�rych okaza�o si�, �e p��d ma ci�kie, nieodwracalne i nieuleczalne schorzenia lub wady letalne. W zwi�zku z t� informacj� ich zdrowie psychiczne ju� uleg�o pogorszeniu, a psychiatrzy za�wiadczaj�, �e kontynuowanie ci��y stanowi zagro�enie dla dalszego pogorszenia stanu ich zdrowia i wr�cz zagra�a �yciu ci�arnej.
Na pocz�tku zdecydowa�em, �e b�dziemy wymaga�, by kobieta przedstawi�a za�wiadczenia od dw�ch psychiatr�w. By potwierdzi� diagnoz� ponad wszelk� w�tpliwo��. Chcia�em – ze wzgl�du na to, co s�yszeli�my od PiS i organizacji typu Ordo Iuris – jako� bardziej ochroni� siebie i zesp� oddzia�u. Zasad�, kt�r� wymy�li�em, zacz�to stosowa� r�wnie� w innych oddzia�ach w Polsce. Jednak Kamila Ferenc, prawniczka Fundacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, przekona�a mnie, �e z prawnego punktu widzenia jedno za�wiadczenie jest w zupe�no�ci wystarczaj�ce.
Ministerka Leszczyna tak te� powiedzia�a na konferencji.
My ju� du�o wcze�niej, po rozmowach z prawnikami, normalnie opierali�my nasze dzia�ania na za�wiadczeniu jednego lekarza/lekarki psychiatry. Organizowali�my – i nadal organizujemy – na oddziale co� w rodzaju konsylium, podczas kt�rego badamy pacjentk� i p��d, przedstawiamy opcje terapeutyczne i je�li pacjentka, cz�sto z partnerem, �ycz� sobie przerwania ci��y, to zgodnie z ustaw� robimy to.
Nie jestem przeciwnikiem klauzuli sumienia. Mam na oddziale lekarzy, o kt�rych wiem, �e nie chc� przerywa� ci��, bo to niezgodne z ich sumieniem. W porz�dku, natomiast postawi�em spraw� jasno: nie �ycz� sobie cyrku, zaprz�tania kobietom g�owy czyimi� przekonaniami religijnymi czy politycznymi. Moim zadaniem jako kierownika oddzia�u jest takie zorganizowanie pracy, �eby pacjentki mia�y zapewnione wszystkie �wiadczenia im nale�ne, zgodne z prawem, finansowane ze �rodk�w publicznych. Wi�c instytucja prawna, jak� jest klauzula sumienia, u mnie na oddziale nie jest wykorzystywana. Gdyby kto� jednak chcia� odm�wi� wykonania jakiego� �wiadczenia medycznego, to musi spe�ni� pewne warunki. W ka�dej jednostce medycznej powinni si� znale�� inni lekarze, kt�rzy przeprowadzaj� wszystkie zabiegi. Niestety, w Polsce – wiemy o tym – jest mn�stwo miejsc, gdzie kobietom po prostu si� odmawia, i to nawet bez �adnej dokumentacji. Bez powo�ania si� na przepisy czy cho�by na t� znienawidzon� klauzul� sumienia. To si� dzieje, cytuj�c Jaros�awa Kaczy�skiego, poza trybem.
O jakiej skali m�wimy? Jak wiele aborcji przeprowadzacie?
Bywa�o, �e w ka�dym tygodniu zg�asza�a si� pacjentka. Teraz jest ich mniej, poniewa� odk�d rz�dy przej�a Koalicja 15 pa�dziernika, jest coraz wi�cej oddzia��w, gdzie lekarze decyduj� si� przerywa� ci��e. Bywa, �e s� to pojedyncze pacjentki, ale jednak co� drgn�o.
Nie wszyscy raportuj� to do NFZ. Tajemnic� poliszynela jest to, �e aby po aborcji nie by�o �ladu, mo�na zakodowa� i rozlicza� te zabiegi tak, �e nie we wszystkich statystykach to wyskoczy. Dzi�ki temu niekt�re szpitale nie �ci�gaj� na siebie uwagi antyaborcjonist�w i nie maj� przy wej�ciu pikiet.
Na szcz�cie jest coraz wi�cej miejsc, gdzie s� przeprowadzane aborcje.
W jaki spos�b si� to odbywa? Czy to jest wci�� nies�awna "skrobanka" rodem z PRL?
My najcz�ciej proponujemy aborcj� farmakologiczn�, czyli dopochwowe podanie leku, kt�ry nie tylko wywo�uje skurcze, ale te� powoduje "dojrzewanie szyjki macicy": jej rozmi�kanie, rozszerzanie oraz skracanie.
Je�li zdarza si� tak, �e u pacjentki czynno�� skurczowa nie wyst�pi i nie dojdzie do poronienia lub jest niekompletne, wtedy wykonujemy mechaniczne opr�nienie jamy macicy, ale dzi�ki temu, �e szyjka jest ju� mi�kka, rozpulchniona, ryzyko, �e dojdzie do jej uszkodze�, jest minimalne.
Bardzo nam na tym zale�y, �eby ochroni� kobiety przed ewentualnymi trudno�ciami w donoszeniu kolejnych ci��.
A teraz opowiedz, prosz�, o sytuacji, w kt�rej odm�wi�e� aborcji.
Przysz�a pacjentka w 32. tygodniu ci��y.
Czyli w �smym miesi�cu.
Pacjentka przedstawi�a za�wiadczenie od psychiatry, �e kontynuowanie ci��y stanowi zagro�enie dla jej zdrowia i �ycia. Stara�em si� podej�� do sprawy w profesjonalny spos�b, dokona�em ch�odnej kalkulacji medycznej, zadaniowo podszed�em do tego przypadku, co nie by�o dla mnie, jako cz�owieka, proste w tak zaawansowanej ci��y.
To by� p��d z zespo�em Downa i wad� serca, kt�ry najpewniej prze�y�by por�d, a rokowania co do korekcji wady serca by�y dobre. W 32. tygodniu ci��y mamy ju� do czynienia z cz�owiekiem. Chorym, ale cz�owiekiem.
Czytaj�c prawo literalnie, uzna�em, �e trzeba zrobi� co�, co spowoduje, �e pacjentka nie b�dzie ju� w ci��y. Zaproponowa�em podanie steryd�w, kt�re spowoduj�, �e p�uca i inne narz�dy p�odu dojrzej�, w zwi�zku z czym b�dzie mniejsze ryzyko powik�a� po zako�czeniu ci��y, a nast�pnie przeprowadzenie ci�cia cesarskiego, bo by�y do niego wskazania po�o�nicze. Wystawi�em skierowanie do szpitala z zaleceniem przerwania ci��y, ale nie zaproponowa�em podania chlorku potasu, aby u�mierci� p��d.
Podanie chlorku potasu spowodowa�oby obumarcie p�odu. Dr Gizela Jagielska ze wspomnianego przez ciebie szpitala w Ole�nicy pr�bowa�a ostatnio ustali�, czy w naszym kraju po 22. tygodniu ci��y w og�le wolno stosowa� chlorek potasu. Rekomendacje s� sprzeczne.
By� mo�e to specyfika o�rodka perinatologicznego, ale do nas najcz�ciej zg�aszaj� si� pacjentki pomi�dzy 12. a 22. tygodniem ci��y i nie zdarzy�o si� jeszcze, by kobieta prosi�a o terminacj� zdrowej ci��y. M�wimy o p�odach z ci�kimi wadami. Je�li jest to ci��a do 22. tygodnia, na oddziale przyj�li�my zasad�, �e podajemy �rodki wywo�uj�ce poronienie lub – je�li jest taka konieczno�� – opr�niamy jam� macicy chirurgicznie. Zwykle nie wykonujemy w takich przypadkach fetocide, kt�re po polsku nazywamy wewn�trzmacicznym u�mierceniem p�odu, poniewa� w toku poronienia p��d obumiera w spos�b naturalny.
Co zrobi�, gdy pacjentki maj� wskazania do przerwania ci��y, a s� w 23. czy 24. tygodniu? To s� u nas bardzo rzadkie sytuacje, ale je�li oceniamy, �e p��d jest na tyle dojrza�y, �e mo�e urodzi� si� z oznakami �ycia, to kwalifikujemy do fetocide. To zwykle te przypadki, w kt�rych ze wzgl�d�w etycznych chcemy, by noworodek nie umiera� w m�czarniach, i za lepsze rozwi�zanie uznajemy podanie zastrzyku z chlorkiem potasu. Czasem to jedyna opcja w ci��ach bli�niaczych, kiedy w celu ratowania drugiego bli�niaka u�miercamy tego z wad�. W ostatnich dw�ch latach na moim oddziale zdarzy�o si� to trzy razy. Prawdopodobie�stwo, �e nawet zdrowy p��d urodzony w 23. czy 24. tygodniu prze�yje i b�dzie widzia�, s�ysza�, nie b�dzie mia� m�zgowego pora�enia dzieci�cego, �e b�dzie normalnie funkcjonowa�, jest bardzo ma�e, natomiast z ka�dym kolejnym tygodniem szanse te mocno rosn�. Dlatego we wspomnianym przypadku 32. tygodnia uzna�em, �e po narodzeniu dziecko nale�y odda� pod opiek� neonatolog�w i kardiochirurg�w, kt�rzy zoperuj� serce. Dla matki, kt�ra nie chce sprawowa� opieki nad dzieckiem, opcj� jest zrzeczenie si� praw rodzicielskich, a dla dziecka adopcja.
Jako lekarz i jako cz�owiek nie by�em w stanie zaproponowa� pacjentce niczego wi�cej i by�a to wed�ug mnie najlepsza opcja terapeutyczna przy przedstawionych wskazaniach. Otrzyma�a ode mnie skierowanie do szpitala. Zaproponowa�em hospitalizacj� na oddziale w Gda�sku, gdzie pracuj�.
Zg�osi�a si�?
Nie.
Jak widzisz, lekarz podejmuje decyzje terapeutyczne i zaleca post�powanie zgodnie z aktualn� wiedz� medyczn�, ale i w oparciu o w�asne przekonania i umiej�tno�ci. Zawsze dla dobra pacjentki i za jej zgod�, ale na podstawie i w granicach prawa. Dlatego zaznaczy�em na pocz�tku, �e m�wienie o aborcji w totalnym oderwaniu od przekona� nie jest mo�liwe. Ale w�a�nie bycie lekarzem to nie zero-jedynkowe decyzje i praca jak maszyna.
Po to si� uczymy etyki lekarskiej, filozofii medycznej, po to tyle wiemy o biologii i embriologii, �eby te decyzje m�c podejmowa� i oferowa� pacjentce najlepsze rozwi�zanie. Przerwanie ci��y te� przebiega w r�ny spos�b.
Wiesz, bardzo cz�sto, kiedy wykonuj� USG, na przyk�ad w 10. tygodniu ci��y, i pokazuj� zastawki w sercu, a rodzice patrz� na paluszki, wtedy s�ysz� od nich: "To jest nasz Krzysio". Pod��am z szacunku do nich za ich j�zykiem i r�wnie� m�wi�: Krzysio. Ciesz� si� z nimi i trzymam kciuki, �eby wszystko by�o dobrze. Natomiast gdy si� okazuje, �e Krzysio nie ma szans na prze�ycie i rodzice potrzebuj� dystansu, m�wi� ju� "p��d", to te� si� dostosowuj�. To normalne.
Nie zapomn� g��boko religijnej pary. P��d cierpia� na co�, co w uproszczeniu mo�na nazwa� ekstremaln� nadwra�liwo�ci� na dotyk. Gdyby p��d do�y� momentu, kiedy struktury uk�adu nerwowego by�yby odpowiednio wykszta�cone, zmar�by we wstrz�sie b�lowym! To jak eksplozja w ciele. Rozumiesz, o czym m�wi�, prawda?
By�aby to �mier� w strasznych m�czarniach.
M�� tej kobiety powiedzia�: "Moim obowi�zkiem jako m�a i ojca jest uratowa� �on� i dziecko – nie dopu�ci�, by do�y�o tego cierpienia". O tym w�a�nie mowa. Nie mamy do wyboru dobrych lub z�ych rozwi�za�, ale lepsze i gorsze. Tutaj wed�ug mnie najlepszym by�a terminacja ci��y.
W przypadku ci�� bli�niaczych zdarza si�, �e jeden p��d jest tak uszkodzony, �e nie ma serca – cz�sto nie ma g�rnej cz�ci klatki piersiowej i g�owy. Wi�c nie ma cz�owieka. Musimy zamkn�� p�powin�, by ten p��d obumar�, po to by uratowa� �ycie drugiego. Ka�dy przypadek jest inny. Ko�ci� katolicki akceptuje, je�li w toku leczenia matki lub drugiego bli�niaka ten pierwszy obumrze, ale cz�sto bierno�� jest przyzwoleniem na dzianie si� z�a. Czasem trzeba podj�� trudne decyzje i dla mnie to akt cz�owiecze�stwa najwi�kszej miary. Szanuj� decyzje tych rodzic�w i podziwiam za si�y.
Czy zdarzaj� si� pogrzeby p�od�w?
Zach�cam do po�egnania si� po poronieniu. Jest r�nie, ale zwykle ka�dy potrzebuje jakiego� po�egnania. Te przerwania ci��y ze wskaza� psychiatrycznych p�od�w z wadami letalnymi podyktowane s� zazwyczaj wsp�czuciem, lito�ci�, ch�ci� oszcz�dzenia cierpienia. Bardzo cz�sto… mi�o�ci� do p�odu, dziecka, kt�re chwil� temu by�o Krzysiem.
Cz�� par organizuje pogrzeby, a cz�ci wystarczy informacja, co si� stanie ze szcz�tkami p�odu. Zapewniam, �e nie b�d� odpadami medycznymi i nie znajd� si� w koszu, czego obawiaj� si� rodzice. Po up�ywie czasu nawet fragmenty tkanek zatopione w bloczkach parafinowych i s�u��ce do bada� nie zostan� zutylizowane, ale z�o�one do zbiorowej mogi�y. Wszystko si� odbywa godnie, �eby nie dok�ada� cierpienia i zmartwie� tym parom.
Zacz��e� opowie�� od ci�arnej 13-latki, kt�r� odes�a�o kilka szpitali. Faktem jest, �e generalnie �rodowisko polskich ginekolog�w jest konserwatywne.
Kolosalne znaczenie ma geografia, wierz mi! Kiedy rozmawiam z kole�ankami i kolegami, to im bardziej na po�udnie i na wsch�d, tym bardziej katolicko i konserwatywnie. Je�li masz szpital nazwany imieniem �wi�tego, w kt�rym od dziesi�cioleci nie by�o ani jednej aborcji, to oczywiste jest, �e si� jej tam nie przeprowadza. I koniec.
Dlatego w�a�nie zastanawiam si�, jak by to wygl�da�o w praktyce, gdyby prawo w naszym kraju zosta�o jednak zliberalizowane. Za��my, �e aborcja jest legalna do 12. tygodnia. Musia�aby si� dokona� mentalna rewolucja, �eby to prawo nie by�o martwe.
Mam wra�enie, �e ona ju� si� rozpocz�a i trwa. Tak jak rz�dy PiS mia�y efekt mro��cy, tak teraz mamy ocieplenie.
Odwil�?
Powolna, ale tak. To si� dzieje ma�ymi krokami, ale dzieje si�.
Potrzeba edukacji, rozmowy o realiach przerwa� ci��y. Jedni krzycz�, �e nie wolno, a inni maj� narracj�, jakby mo�na by�o u�mierca� p�ody do czasu porodu. No nie! Mamy pewne ramy czasowe wyznaczone biologi� rozwoju, mamy sytuacje wyj�tkowe i post�powanie w warunkach wy�szego dobra. Nawet nie prawnie, ale moralnie. To praca lekarzy.
Wiemy, �e polskie spo�ecze�stwo jest w wi�kszo�ci za liberalizacj� prawa aborcyjnego. Nie nale�y ju� d�u�ej o tym dyskutowa�, tylko zmieni� ustaw� i pozwoli� lekarzom wykonywa� procedury medyczne bez l�ku.
By� mo�e na pocz�tku to b�dzie jedna aborcja w danym szpitalu na rok, ale p�niej ju� dwie–trzy. Oczywi�cie te ze wskaza� �yciowych tu i teraz musz� by� zrobione, ale aborcja do 12. tygodnia ci��y to co�, co wed�ug mnie powinno by� zalegalizowane i dost�pne! To b�dzie powolny proces, ale on si� dokona.
Dokona si� tym szybciej, je�li aborcja w Polsce ju� nie b�dzie jak�� uchylon� furtk�, o kt�rej m�wi� premier. Musi te� by� jasno okre�lona sytuacja prawna: aborcja legalna bezwarunkowo do 12. tygodnia oraz przywr�cona przes�anka dotycz�ca wad p�odu – w tej sytuacji o czasie i sposobie przerwania ci��y oraz ewentualnym fetocide decyduje si� z pacjentk� po analizie sytuacji klinicznej.
Maciej W. Socha. Profesor Uniwersytetu Miko�aja Kopernika w Toruniu. Dr hab. nauk medycznych i nauk o zdrowiu. Kierownik Katedry Perinatologii, Ginekologii i Ginekologii Onkologicznej w Collegium Medicum w Bydgoszczy oraz Oddzia�u Po�o�niczo-Ginekologicznego Szpitala �w. Wojciecha w Gda�sku. Kujawsko-pomorski konsultant wojew�dzki w dziedzinie po�o�nictwa i ginekologii oraz perinatologii. W sieci znany jako Nagi Ginekolog.
Anna Kalita. Absolwentka politologii na Uniwersytecie Wroc�awskim, dziennikarka. Wsp�pracowa�a m.in. z "Gazet� Wyborcz� Wroc�aw", "Dziennikiem Polska Europa �wiat" i "Dziennikiem Gazet� Prawn�" oraz "UWAG�!" TVN. W 2016 r. nominowana do Grand Press w kategorii dziennikarstwo �ledcze za materia� "Tu nie ma sprawiedliwo�ci", o krzywdzie chorych na Alzheimera podopiecznych domu opieki, a w 2019 r. do Nagrody im. Teresy Tora�skiej za teksty o handlu noworodkami w PRL. Kontakt do autorki: anna.kalita@agora.pl.
