Handves 08

Handves 08 (Chinees: 零八宪章 maar staan ook internasionaal bekend as Carta 08 of Charta 08) is 'n internetversoekskrif waarin politieke hervorming in die Volksrepubliek China versoek word. Die petisie word gepubliseer op 8 Desember 2008, destyds onderteken deur meer as 350 vooraanstaande Chinese individue, waaronder skrywers, intellektuele, joernaliste, advokate en afgetrede lede van die Kommunistiese Party van China. Die petisie vra vir 'n nuwe grondwet wat menseregte beskerm, 'n demokraties verkose wetgewer, 'n onafhanklike regbank, sowel as vryheid van spraak en assosiasie in China.

Die naam "Carta" (handves) verwys na die Magna Carta (groot handves), waardeur Engelse baronne in 1215 die absolute mag van die koning beperk het. Carta 08 in China is losweg gebaseer op Carta 77 wat in 1977 'n soortgelyke politieke hervorming in Tsjeggo-Slowakye versoek het. Daar is 'n sterk tradisie in China om versoekskrifte aan die regering te rig.^[1] Sulke versoekskrifte het byvoorbeeld in 1989 massademonstrasies van studente en ander veroorsaak, wat op 4 Junie bloedig onderdruk is. Baie van die ondertekenaars van Carta 08 het voorheen petisies onderteken. Dit sluit petisies in die lente van 1995 in wat vra vir meer demokrasie en hervormings van menseregte. Meer as 50 mense wat die petisies onderteken het, is toe in hegtenis geneem.^[2] In November 2002 is 'n "openbare brief" gerig aan die 16de Nasionale Kongres van die Kommunistiese Party deur 192 vooraanstaande burgers onderteken. Sommige ondertekenaars is daarna gearresteer. ^[3] In Augustus 2007 het 42 vooraanstaande persone 'n ope brief onderteken wat hervorming versoek met die oog op die Olimpiese Somerspele 2008; baie van hulle het ook Carta 08 onderteken. ^[4]

Die eise van Carta 08 is byna almal verwoord in versoekskrifte wat voorheen aan die Chinese regering gerig is. Hierdie handves is egter baie omvattender en deegliker as vorige versoekskrifte.^[5] Anders as baie vorige versoekskrifte, is daar nie 'n vraag na die vrylating of rehabilitasie van genoemde individue nie. Opvallend in Carta 08 is ook die historiese verwysings in die eerste hoofstuk.^[6]

Dit is die honderdjarige bestaan (in 2008) van die Chinese Grondwet, die 60ste herdenking van die Universele Verklaring van Menseregte, die 30ste jaar sedert die Demokrasie-muur in 1978 in Beijing ingewy is as 'n forum vir vryheid van uitdrukking, en die tiende herdenking van China se ondertekening van die Internasionale Verdrag vir Burgerlike en Politieke Regte. Modernisering sonder universele waardes en 'n demokratiese grondslag is 'n rampspoedige proses wat mense van hul regte beroof, die menslike natuur skend en menswaardigheid vernietig. Vorige bewegings en rewolusies, soos die Self-Versterkingbeweging van die laat 19de eeu en die Republikeinse Revolusie van 1911, het die imperiale stelsel die laaste slag toegedien, maar het nie verhoed dat despotisme weer opduik nie. Sedert 1949 is China slegs in naam 'n volksrepubliek. In werklikheid oorheers die Party. Die regerende mag het 'n ketting van menseregte-rampe geskep wat die lewens van tienmiljoene mense geëis het. Aan die einde van die 20ste eeu het die lewenstandaard aansienlik gestyg en maghebbers het menseregte geleidelik erken. In 2004 is 'respek en beskerming van menseregte' in die Grondwet opgeneem. Maar dit bly bloot 'n erkenning op papier. Die verwerping van politieke hervorming het gelei tot korrupsie, 'n gebrek aan regstaat, polarisasie van die samelewing, skade aan die omgewing, toenemende vyandigheid tussen regering en bevolking, en 'n dramatiese toename in voorvalle. Die huidige stelsel het 'n punt bereik waar verandering onontbeerlik is.

Vryheid: Dit is die kern van alle universele regte, insluitend die vryheid van uitdrukking, publikasie, geloof, assosiasie, samekoms en beweging.

Menseregte: Dit word nie deur die staat verleen nie, maar is wel regte wat almal vanaf geboorte geniet. China se politieke rampe in die verlede hang almal nou saam met die miskenning van menseregte deur die owerhede.

Gelykheid: Almal is gelyk in ekonomiese, kulturele en politieke regte, ongeag sosiale status, beroep, geslag, ekonomiese situasie, etniese oorsprong, velkleur, godsdiens of politieke opinie.

Republikanisme: "Heers saam, leef saam in vrede." Dit gaan oor desentralisasie van mag en die balans van belange, gebaseer op diversiteit en op die basis van gelykheid; moet openbare sake vreedsaam bestuur word.

Demokrasie: Regering word deur die volk verkies, meerderheidsbesluite beskerm die basiese regte van minderhede.

Grondwetlikheid: Die grondwet beskerm die vryhede en regte van burgers en beperk die mag van die regering.

1. Hersiening van die Grondwet. Dit moet ooreenstem met die beginsel dat soewereiniteit by die volk berus.
2. Skeiding van magte. Wetgewende, regterlike en uitvoerende magte moet apart en gebalanseerd wees.
3. Demokratisering van die proses wat tot wetgewing lei. Alle wetgewende liggame moet direk verkies word.
4. Onafhanklikheid van die regbank. Party komitees vir politieke en wetgewende aangeleenthede moet afgeskaf word.
5. Openbare instellings moet nuttig wees vir die publiek. Die weermag moet lojaal aan die Grondwet wees, staatsamptenare en die polisie moet polities neutraal wees, posisies moet beskikbaar wees sonder om partylede te bevoordeel.
6. Beskerming van menseregte. 'n Menseregtekommissie moet ingestel word. Almal moet gevrywaar word van onwettige inhegtenisneming, gevangenisstraf en straf. Die stelsel van heropvoeding deur werk moet afgeskaf word.
7. Verkiesings tot openbare amp. Vrye en direkte verkiesings vir alle regeringsvlakke moet ingefaseer word.
8. Gelykheid tussen stad en platteland. Die huidige huishoudelike registrasiestelsel (hukou) moet afgeskaf word. Die vryheid van beweging vir alle burgers moet beskerm word.
9. Vryheid van assosiasie. Organisasies en politieke partye moet vry wees om gestig te word en is slegs onderworpe aan die Grondwet.
10. Vryheid van byeenkomste. Vreedsame byeenkomste en demonstrasies is fundamentele regte.
11. Vryheid van meningsuiting. Dit is vryheid van opinie, persvryheid en akademiese vryheid. Die verbod op vrye publisering en 'oproepe om die staatsmag omver te werp' moet afgeskaf word.
12. Vryheid van geloof. Godsdiens moet vry wees van inmenging deur die regering, godsdienstige groepe het nie toestemming van die regering nodig nie.
13. Burgerbewustheid. Skaf vorme van onderwys en eksaminering wat diep ideologiese beïnvloeding bevorder en die eenpartystelsel dien. Bevorder opvoeding en onderwys wat universele waardes en burgerregte uitdra.
14. Eiendomsbeskerming. Dit sluit die vrye mark, beskerming van entrepreneurskap, private eiendomsreg en grondregte in.
15. Belastinghervorming. Belasting moet burgerregte respekteer, deursigtig wees, nie afhanklik van politieke besluite nie en voorwaardes skep vir private inisiatief nie.
16. Sosiale sekerheid. Bou 'n stelsel wat alle burgers dek en hul opvoeding, mediese sorg, bejaardesorg en werk beskerm.
17. Omgewingsbeskerming. Bevorder volhoubare ontwikkeling, versterk die verantwoordbaarheid van regeringsliggame en die toesig oor organisasies in die burgerlike samelewing.
18. Federale republiek. Beskerm die vrye stelsels van Hong Kong en Macau. Streef na 'n vreedsame skikking en samewerking in die betrekkinge regoor die seestraat (Taiwan) en bevorder die onderlinge verhouding met etniese groepe.
19. Regsmaatreëls in die oorgangstydperk. Rehabilitasie van slagoffers van politieke vervolging, vrylating van politieke gevangenes en gewetensgevangenes, die oprigting van 'n Waarheidskommissie vir die herstel van historiese waarheid, volle aanspreeklikheid en geregtigheid.

China, as een van die groot nasies ter wêreld, 'n permanente lid van die Veiligheidsraad van die Verenigde Nasies en die Raad vir Menseregte van die Verenigde Nasies, moet bydra tot vrede en vooruitgang in menseregte. Tot die volk se spyt is China egter die enigste van die groot lande wat steeds 'n outoritêre politieke stelsel volg. Die ketting van menseregterampe en sosiale krisisse het die vordering van die menslike beskawing belemmer. Politieke hervorming kan nie langer vertraag word nie. Ons hoop dat alle Chinese burgers in hierdie verantwoordelikheidsgevoel aan hierdie burgerlike beweging sal deelneem en die drome sal verwesenlik wat ons volk al meer as honderd jaar nastreef.

Onder die 300 oorspronklike ondertekenaars van Charta 08 tel talle burgers wat voorheen deur die Chinese regering vervolg is weens hul oproepe tot demokratisering en verbintenis tot burgerregte. Sommige name:

• Bao Tong 鲍 彤 (Beijing), voorheen voorsitter van die Staatsraad, sedert 1989 herhaaldelik gearresteer, in 1992 tot sewe jaar gevangenisstraf gevonnis, onder konstante toesig deur die Veiligheidsdiens sedert 1999.^[7]

• Ding Ziling 丁子霖 (Beijing), moeder van 'n student wat gesterf het tydens die betoging van Tiananmen op 4 Junie 1989, stigter van 'n komitee van familielede onder konstante toesig van die veiligheidsmagte. ^[8]

• Liu Xiaobo 刘晓波 (Beijing), filosoof, menseregteverdediger en Nobelpryswenner, wat sedert 2003 voorsitter van die Chinese tak van die skrywersorganisasie PEN was, het lang tydperke in heropvoedingskampe en in huisarres deurgebring.^[9]

• Gao Yu 高 瑜 (Beijing), joernalis, 15 maande ná 4 Junie 1989 gevange gehou, ses jaar gevangenisstraf ná 1993, bekroon met die UNESCO-prys vir joernalistiek in 1999.^[10]

• Dai Qing 戴 晴 (Beijing), joernalis, gevange gehou van Junie 1989 tot Januarie 1990, die bekendste aktivis van China teen die Drieklowedam.^[11]

• Mo Shaoping 莫少 平 (Beijing), bekende prokureur vir politieke verhore, aktivis teen die doodstraf.^[12]

• Chen Ziming 陈子明 (Beijing), sosiale wetenskaplike, gevange gehou 1989-1994 en 1995-1996, is sedertdien op mediese gronde vrygelaat en onder huisarres.^[13]

• Pu Zhiqiang 浦 志强 (Beijing), advokaat, het verskeie joernaliste en skrywers bygestaan in sake rakende persvryheid.^[14]

• Teng Biao 滕 彪 (Beijing), prokureur, in hegtenis geneem en gereeld geteister oor sy kritiek rondom die Olimpiese somerspele in China in 2008.^[15]

• Woeser [Öser] 唯 色 (Tibet), skrywer, haar publikasies en webjoernale is herhaaldelik verban, sy is al verskeie kere onder huisarres geplaas.

• Zheng Enchong 郑恩宠 (Sjanghai), prokureur, het sake gedoen vir burgerlikes wat die slagoffer was van arbitrêre uitsetting, 2003-2006 gevange geneem en in 2007 weer in hegtenis geneem.^[16]

Die Chinese regering het daarop gereageer deur sommige van die ondertekenaars te dreig of aan te hou.^[17] Aanvanklik is sewentig ondertekenaars na die polisie ontbied. Namate die aantal ondertekenaars vroeg in 2009 tot 7 000 gestyg het, word die optrede van die Chinese owerhede toenemend toegespits op diegene wat opgestaan het vir die slagoffers van twee skandale in 2008, die vergiftigde melk-skandaal en die onvoldoende maatreëls voor en na die aardbewing in Sichuan.^[18]

Václav Havel, voormalige Tsjeggiese anderdenkende en president, het op 11 Maart 2009 die Homo Homini-prys 2008 in Praag oorhandig aan Liu Xiaobo en ander ondertekenaars van Carta 08. Hy het onder andere gesê: "Omdat ons self direkte ervaring het met 'n totalitêre stelsel en diktatuur, is dit ons plig om diegene te help wat nog nie vryheid geniet nie."^[19]

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Handves 08.
• Charter 08 main site (Engels) -- bevat opgedateerde nuus en die vermoë om die handves aanlyn te onderteken

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Nederlandse Wikipedia vertaal.