Liu Xiaobo

Liu Xiaobo 刘晓波
Gebore	28 Desember 1955 Changchun, Volksrepubliek van China
Sterf	13 Julie 2017 Shenyang
Nasionaliteit	Chinees
Beroep	Skrywer, digter
Bekend vir	Chinese menseregte-aktivis Nobelprys vir Vrede-wenner
Eggenoot	Tao Li (geskei) Liu Xia

Liu Xiaobo (刘晓波, Changchun, 28 Desember 1955 – Shenyang, 13 Julie 2017) was 'n Chinese menseregte-aktivis. Hy is in 2010 met die Nobelprys vir Vrede bekroon vir sy 'lang en vreedsame stryd om fundamentele menseregte in China'. Liu was ten tyde van die toekenning in die tronk; hy is op 8 Desember 2008 gearresteer en meer as 'n jaar later, op 25 Desember 2009, tot elf jaar gevangenisstraf gevonnis. Die rede hiervoor was sy betrokkenheid by die opstel van Handves 08, 'n manifes vir die demokratisering van China.

Liu was 'n dosent in letterkunde aan 'n onderwyserkollege in Beijing. Aan die begin van die Tiananmen-protes in April 1989 was hy op 'n studiereis na die Verenigde State. Hy het na China teruggekeer en was op 4 Junie besig met 'n hongerstaking op die plein, die dag toe die betogings bloedig onderdruk is. Hy is op 6 Junie in hegtenis geneem en het 'n anderhalf jaar in die gevangenis deurgebring. Eers daarna het 'n geregshof hom skuldig verklaar, sonder om te verduidelik op watter gronde hy teregstaan. Die hof het hom onmiddellik daarna vrygelaat. Daarna is dit vir hom onmoontlik gemaak om artikels te publiseer waarin 'n politieke mening sou voorkom.^[1] Daarom het hy met 'n grootskaalse projek begin waarin hy al vyftienhonderd mense gevra het oor hul idees oor massakultuur. Liu verklaar dat die toegeeflike aard van daardie massakultuur 'n groot bedreiging vir die sosiale toekoms van China is. Hy het geskryf dat China “...'n groot pretpark geword het wat fokus op 'n middelmatigheid wat waarskynlik nêrens anders in die wêreld 'n gelyke het nie: ... Miskien het ons eendag demokrasie en vryheid, maar dan sal ons geen siel hê nie.”^[2]

In 1995 was hy agt maande in gevangeniskap. In 1996 beland hy weens sy kritiek op die regering drie jaar in 'n arbeidskamp.^[3] So 'n arbeidshervormingsbesluit is 'n beslissing van die kantoor van openbare veiligheid in China, wat nie 'n regter behels nie. Toe hy in 1999 vrygelaat word, het die internet in China beskikbaar geword. Waar Liu op buitelandse vriende vertrou het om sy artikels te faks, het hy nou 'n kuberandersdenkende geword. Hy noem die internet God se geskenk aan China.^[4].

In 2003 is hy verkies tot president van die Chinese afdeling van die internasionale skrywersorganisasie PEN. Liu is ook 'n digter. Baie van sy gedigte word opgedra aan sy vrou Liu Xia, soos die gedig "Vir Xia" uit 1997, toe hy in 'n heropvoedingskamp was: Gee my een druppel reën / laat die betonvloer skyn / gee my een ligstraal / wat wys wat die weerlig wil / Vertel my een woord / en jy maak hierdie deur oop / waardeur die nag huis toe kan gaan.^[5]

Einde 2008 was Liu een van die inisieerders van die teks van Handves 08, 'n manifes wat gevra het vir 'n nuwe grondwet met die beskerming van menseregte. Die ope brief het driehonderd ondertekenaars gehad, waaronder regters, akademici, onderwysers, skrywers en enkele lede van die Kommunistiese Party van China. Later sou die getal ondertekenaars tot meer as tienduisend groei. Vryheid vorm die kern van alle universele regte, insluitend vryheid van uitdrukking, publikasie, geloof, beweging, assosiasie en vergadering. Menseregte word nie deur die staat toegestaan nie, dit is regte wat almal vanaf geboorte geniet. Demokrasie beteken dat die regering deur die mense verkies word.^[6] Die manifes is wêreldwyd op 10 Desember 2008, Menseregtedag, bekend gemaak.

Twee dae tevore is Liu tuis deur veiligheidsagente weggeneem. Slegs sewe maande later, in Junie 2009, het die polisie in Beijing Liu se aanhouding erken. Hy is op 10 Desember 2009 formeel aangekla vir die aanhitsing om die staat omver te werp.^[3] Diplomate van verskillende ambassades wou sy verhoor bywoon, maar dit is nie toegelaat nie.^[3] Op 25 Desember is Liu tot elf jaar gevangenisstraf gevonnis. Die verhoor duur twee uur en Liu se advokate het hoogstens veertien minute tyd gekry om vir sy belang te pleit.^[7] Ander ondertekenaars van Handves 08 is ook gevangenisskap opgelê.^[8] In die laaste openbare verklaring wat hy voor sy skuldigbevinding, 23 Desember 2009, toegelaat is om te maak, het hy gesê: "Ek het geen vyande nie en ek voel geen haat nie. .... Ek hoop dat ek die heel laaste individu sal wees wat onderdruk word in die eeue-lange inkwisisie van China en dat niemand ná my gestraf sal word vir sy woorde nie. Vryheid van uitdrukking is die fondament van menseregte, die wortel van die mensdom, die moeder van die waarheid. Die uitskakeling van vryheid van uitdrukking vertrap menseregte, versmoor die mensdom, onderdruk die waarheid."^[9]

Liu is in Liaoning in die noordooste van China, die streek waar hy vandaan kom, in die tronk geplaas. Sy vrou mag hom een uur per maand daar besoek.^[10] In September 2011 is hy toegelaat om die tronk te verlaat, sodat hy by sy pa se begrafnis kon wees.^[11]

Die Presidensie namens die Europese Unie het op 26 Junie 2009 'n verklaring uitgereik oor die "vervolging van mnr. Liu Xiaobo": In die lig van die reg op vryheid van uitdrukking wat deur die Chinese grondwet gewaarborg word en in ooreenstemming met die bepalings van die International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) dat China in 1998 onderteken, doen die Europese Unie 'n beroep op China om die vervolging van mnr. Liu Xiaobo te staak en hom onmiddellik vry te laat."^[12]

Die Amerikaanse regering het reeds in Desember 2009 sy kommer oor die tronkstraf van Liu uitgespreek.^[13]

Liu is in Januarie 2010 genomineer as 'n kandidaat vir die Nobelprys vir Vrede deur onder andere Václav Havel en Desmond Tutu. Daar was 'n ope brief van meer as honderd vooraanstaande Chinese aktiviste wat die kandidatuur van Liu ondersteun het.^[14] Perry Link, een van die beroemdste Amerikaanse sinoloë, het oor die moontlike toekenning van die prys gesê: "Na my mening sou die groot belang van so 'n huldeblyk wees om miljoene Chinese mense te ondersteun, beide in die Volksrepubliek en daarbuite, met die die idee dat China meer is as net die Kommunistiese Party." Die Chinese regering het die Noorse Nobelkomitee vooraf gewaarsku om nie die prys aan Liu Xiaobo toe te ken nie.^[15]

Veertien Chinese in ballingskap, waaronder voormalige politieke gevangenes, het die moontlike toekenning van die Vredesprys in 'n brief teengestaan omdat Liu te "gematig" vir die regime sou wees en die gevange ondersteuners van die Falun Gong "in die steek gelaat" het.^[16] Volgens hulle het die komitee geswig onder die druk van Beijing deur 'n andersdenkende te kies wat met die regering wil saamwerk.^[17]

Op 8 Oktober 2010 het die Noorse Nobelpryskomitee die toekenning van die Nobelprys vir Vrede aan Liu Xiaobo aangekondig. Dit lui in 'n verduideliking: China se nuwe status bring toenemende verantwoordelikheid. China is skuldig aan die oortreding van verskillende internasionale verdrae waaronder sommige wat die land onderteken het, en ook bepalings oor politieke regte in sy eie wetgewing. ... Liu Xiaobo is al meer as twee dekades verbind tot fundamentele menseregte, ook in China. ... Die veldtog vir universele menseregte word deur baie Chinese mense gevoer, sowel binne as buite die land. Weens die ernstige straf wat hom opgelê is, het Liu die prominentste simbool van hierdie verbintenis geword.^[18]

Nog nooit tevore het 'n inwoner van die Volksrepubliek China 'n Nobelprys ontvang nie. Die veertiende Dalai Lama, in ballingskap, word in 1989 met die Nobelprys bekroon, enkele maande na die onderdrukking van die studentedemonstrasies in Beijing.

Na die seremonie het die destydse Amerikaanse president Barack Obama betoog vir die onmiddellike vrylating van Liu Xiaobo. Hy het hom 'n oortuigende en dapper verdediger van menseregte en demokrasie genoem.^[17]

Die Chinese regering het gesê die toekenning is onwelvoeglik en het gesê dat " ... Liu 'n misdadiger is wat sy vonnis moes uitdien. ... Liu se bedrywighede is in teenstelling met die doelstellings van die Nobelprys."^[19]

In 2011 is die wêreldwye lesing aan Liu Xiaobo gewy. Die wêreldlees is 'n inisiatief van Peter-Weiss-Stiftung, gebaseer in Berlyn, wat op 20 Maart 2006 die eerste wêreldlesing op die "Politieke Leundag" gereël het. Op 20 Maart word werk deur die digter Liu in meer as 60 stede en verskillende lande wêreldwyd aangebied. Die oproep Freedom for Liu Xiaobo is deur meer as 700 skrywers wêreldwyd, waaronder bekende skrywers soos Nobelpryswenners J. M. Coetzee, Nadine Gordimer, Herta Müller, Elfriede Jelinek, asook Breyten Breytenbach, Eliot Weinberger, Salman Rushdie, Vikram Seth, Mario Vargas Llosa, Wolf Biermann en Dave Eggers onderteken.

Op die dag van die aankondiging het China die Noorse ambassadeur Svein Saether by die Ministerie van Buitelandse Sake ingeroep, waar die ontevredenheid met die Nobelprys-toekenning uitgespreek is. Terselfdertyd het die Noorse minister van Buitelandse Sake Erik Lahnstein met die Chinese ambassadeur in Oslo gepraat. Chinese diplomate het dit die vorige week reeds duidelik gemaak dat 'n moontlike toekenning aan Liu skadelike gevolge vir Noorweë sou hê.^[20] Die Noorse handelsafvaardiging wat tydens die aankondiging in China was, het egter geen impak op die handel met China verwag nie.^[21]

In China self het die media byna geen aandag geskenk aan die toekenning van die Nobelprys nie.^[22] Buitelandse kanale soos CNN wat deur sommige mense in China ontvang kan word, het swart geword tydens beriggewing oor die Nobelprys.^[23] Desondanks is die aankondiging in verskillende Chinese stede gevier, waarna die polisie tientalle aanhangers gearresteer het.^[24]

Liu Xia, vrou van Liu Xiaobo, is deur die Chinese polisie weggeneem en uit Beijing weggeneem. Voordat sy vertrek, het sy aan 'n verslaggewer van Radio Free Asia gesê dat sy meegedeel is dat sy na haar man geneem word, maar sy het gevrees dat sy buite Beijing in huisarres geplaas sou word.^[25]

Nóg Liu Xiaobo, nóg sy vrou Liu Xia, en sy broers is toegelaat om die Nobelprys in Oslo van te ontvang nie. Die owerhede het ook baie druk op ambassadeurs geplaas om nie op 10 Desember na die seremonie te gaan nie.^[26] 'n Alternatiewe vredesprys is in China ingestel: die Konfusius-prys vir vrede.

Nadat terminale lewerkanker by Liu Xiaobo gediagnoseer is, is hy op 26 Junie 2017 deur die Chinese owerhede na 'n hospitaal in Shenyang oorgeplaas. Sy wens om in 'n ander land as China te sterf, is nie toegestaan nie. Liu is op 13 Julie 2017 op 61-jarige ouderdom aan die siekte oorlede.^[27] Sy as is twee dae later op die see versprei. Volgens vriende wou die Chinese owerhede verhoed dat sy graf 'n fokuspunt van protes word.^[28]

Naas Carl von Ossietzky was Liu Xiaobo die tweede vredespryswenner wat in aanhouding gesterf het.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Liu Xiaobo.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.