Ieper

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Ieper mèt deilgemeintes en aongrenzende (deil)gemeintes (zuug de hoofteks veur 'n verklaoring).

Groete Merret mèt Lakenhalle (belfort incluis) en Maartenskèrk op d'n achtergroond (Ieper).

Ieper (archaïsch Ieperen, Frans en Ingels Ypres, Duits Ypern) is 'n stad in de Belzje provincie Wes-Vlaandere, de hoofplaots vaan 't arrondissemint Ieper. De stad heet 'n oppervlak vaan 130,61 km² en had op 1 januari 2008 34.812 inwoeners (Ieperlinge geneump). De stad grens veur e klei stökske aon de Waalse provincie Henegouwe en ligk neet wied vaan Fraankriek. Internationaol is ze veural bekind um de zwoer gevechte die hei in d'n Ierste Wereldoorlog woorte gehawwe.

Geografie

Deilgemeintes

Ieper heet èlf deilgemeintes. De deilgemeinte Ieper zelf mit 18,68 km² en had in 1999 19.777 inwoeners. Binne de deilgemeinte Boezinge ligk daobij nog 'ne kern.

I. Ieper
II. Zillebeke
III. Hollebeke
IV. Voormezele
V. Dikkebus
VI. Vlamertinge

VII. Brielen
VIII. Elverdinge
IX. Zuidschoote
X. Boezinge
- XII. Pilkem
XI. Sint-Jan

Aongrenzende (deil)gemeintes

a. Bikschote (gemeinte Langemark-Poelkapelle)
b. Langemark (gemeinte Langemark-Poelkapelle)
c. Zonnebeke (gemeinte Zonnebeke)
d. Geluveld (gemeinte Zonnebeke)
e. Zandvoorde (gemeinte Zonnebeke)
f. Houthem (stad Komen-Waasten)
g. Wijtschate (gemeinte Heuvelland)
h. Kemmel (gemeinte Heuvelland)

i. De Klijte (gemeinte Heuvelland)
j. Reningelst (stad Poperinge)
k. Poperinge (stad Poperinge)
l. Oostvleteren (gemeinte Vleteren)
m. Woesten (gemeinte Vleteren)
n. Reninge (stad Lo-Reninge)
o. Noordschote (stad Lo-Reninge)

Cultuur

Bezeensweerdeghede

De belaankriekste aw gebouwe vaan Ieper zien nao d'n Ierste Wereldoorlog weer opgebojd, e perces wat tientalle jaore in beslaag naom en pas wied nao d'n Twiede Wereldoorlog veerdeg waor. Centraol in de stad ligk de Groete Merret (foto), mèt dao-aon de wereldbekinde Lakenhalle (UNESCO-werelderfgood), voltoejd in 1304. Dit is ein vaan de groetste wereldleke gotische gebouwe. Op de ierste verdeping zit 't Flanders Fields Museum euver d'n Ierste Wereldoorlog. In dezelfde categorie es de Lakenhalle vèlt 't Vleishoes. Aon de Groete Merret en de Vèsmerret en op aander plaotse in de binnestad stoon väöl particulier woenhoezer in gotische stijl die rappelere aon de riekdom vaan de stad in de middeliewe. Belaankriek, umtot 't woonderlek gespaord bleef in d'n oorlog, is 't Sint-Jansgodshuis, e middeliews gashoes boe allewijl 't Steidelek Museum is gevesteg.

De groetste kèrk is de gotische Maartenskèrk, die oets de kathedraol kèrk vaan 't opgeheve bisdom Ieper waor. Nao d'n oorlog is ze neet getrouw naogebojd: d'n torie is väöl hoeger es d'n oersprunkeleke. Awwer is de Jacobskèrk, in d'n twelfden iew romaans opgetrokke en later gotisch verbojd. De Sinterklaoskèrk is neet "authentiek": ze steit op de plaots vaan de awwer Klaoskèrk die in 1797 gesloop woort en is oontworpe in neo-byzantijnse stijl.

't Gief twie stadspoorte: de Rijselpoort en de Menenpoort. De ierste is middeliews vaan oersprunk en maak deil oet vaan de zuieleke walmör. De Menenpoort is nao d'n oorlog opgeriech es monumint veur de Britte. Ederen daag weurt dao um ach oor 's aovends de Last Post gebloze.

Eveneminte

't Bekindste evenemint vaan Ieper is de zoegenaomde Kattestoet, middeliews vaan oersprunk, allewijl dreijaorleks gehawwe (zuug foto). Dit spektakel mèt väöl traditioneel vertoen trèk ederskier väöl toeriste; 't aontal deilnummers en bezeukers ligk roond de 50.000. 't Weurt dreijaorleks gehawwe, tot veur vrij kort jaorleks. De lèste kier waor 2012; in 2015 zal 't dus weer koume. Aander festiviteite zien De Gevleugelde stad Ieper (eder jaor in aprèl), 't Stadsfestival (eder jaor in augustus) en 't metalfestival Ieperfest

Taol

't Iepers dialek huurt tot 't Westelek Wes-Vlaams. Typisch veur de stad Ieper is de nivellering vaan 't versjèl tösse zachlaank en sjerplaank ee en oo. D'n taolegen invlood vaan Ieper op zien umgeving is vergeleke mèt beveurbeeld Kortrijk beperk.

Historie

Middeliewe

Ieper woort veur 't iers geneump in 1066. 't Waor toen 't centrum vaan 'n kasselerij. 'ne Jaormerret vaan internationaol beteikenis weurt geneump in 1127. De Ieperlinge dreve väöl handel mèt de Ingelse, in e handelsnètwerk wat me soms de Londese Hanse neump. De lake-industrie maakde Ieper groet; ze bleujde al in d'n twelfden iew meh maakde de stad pas ech riek en mechteg in d'n daartienden en veertienden iew. Toen woorte gruutse teikene vaan de mechtege börgerij wie de Lakenhalle gebojd. Väöl awwer gebouwe waore bij de stadsbrand vaan 1241 verlore gegaange. Ieper waor mèt oongeveer 28.000 inwoeners roond 1300 de daarde stad vaan Vlaondere. Nao de veertienden iew naom zien beteikenis aof, same mèt 't gans graofsjap Vlaandere, te gunste vaan Braobant.

Vreugmodernen tied

Vaan 1559 tot 1801 waor de stad 't midde vaan 't bisdom Ieper. In 1578, in d'n Tachtegjaoregen Oorlog, vereuverde de Watergeuze de stad; nao hereuvering door d'n Hertog vaan Parma (1584) kaom de stad evels neet mie in Staots bezit. In 1678 veureuverde Lowie XIV vaan Fraankriek Ieper, wat heer hendeg militair leet versterke. In 1697 stoont heer bij de Vrei vaan Rijswijk de stad weer aof aon Spaanje, boenao 't in 1713 mèt de Vrei vaan Utrei same mèt de res vaan de Spaonse Nederlen in Oosteriekse han kaom. In 1782 leet Zjozef II vaan Oosteriek de noordeleke walmör aofbreke.

Ierste Wereldoorlog

In d'n Ierste Wereldoorlog waor Ieper de buun vaan zwoer gevechte. 't Froont stabiliseerde ziech in 1914 um Ieper heen, mèt de stad zelf in han vaan de Geallieerde (euverwegend Britte) meh aon drei kante Duitse legers die de stad perbeerde te vereuvere. In totaol zien dao veer offensieve oetgeveurd, die bekind stoon es de Ierste t/m Veerde Slaag um Ieper. D'n ierste slaag, nog geveurd mèt conventioneel middele, rizzelteert veural in zwoer verleze veur de aonvallers. D'n twiede slaag, in aprèl en mei 1915, is bekind gewore um 't gebruuk vaan chloorgaas en mosterdgaas (daorum ouch bekind es yperiet). D'n daarde slaag leep e groet deil vaan 1917 en woort door de Britte geveurd. Heibij weurt 't dörp Passendale verweus. In de veerde slaag, vaan mei tot september 1918 woorte oeteindelek door de Duitsers de groetste klappe oetgedeild. Nao dees gevechte woort wat nog vaan de stad euver waor compleet verweus. In de jaore daonao woort geopperd um de rewiene vaan de stad es monumint te laote stoon; oetindelek koos me euvels veur heropbouw. Dit gebäörde gooddeils mèt Duits smartegeld. 't Herbouwe doort tot in de jaore zesteg.

Gemeinteleke herindeilinge

In 1971 woort Ieper oetgebreid mèt de gemeintes Brielen en Sint-Jan. In 1977 kaome ouch Zillebeke, Dikkebus, Vlamertinge, Elverdinge en Boezinge debij. De gemeinte Zillebeke had ieder in 1971 al de gemeintes Hollebeke en Voormezele geannexeerd, dewijl Boezinge toen al mèt Zuidschoote waor oetgebreid.