Malaysia Timur

Malaysia Timur , Malaysia Borneo/Borneo Malaysia , atau Wilayah Borneo merupakan nama panggilan bagi 2 buah wilayah Borneo dan sebuah wilayah persekutuan di Malaysia yang terletak di Pulau Borneo iaitu wilayah Sabah, wilayah Sarawak dan Wilayah Persekutuan Labuan. Di pulau ini juga terletak negara Brunei dan wilayah Kalimantan, Indonesia. Malaysia Timur terletak di sebelah timur Semenanjung Malaysia merentasi Laut China Selatan.^[1] Bandar raya-bandar raya utama di Malaysia Timur adalah Bandaraya Kuching dan Kota Kinabalu. Bandar-bandar besar lain yang penting termasuklah Bandar Victoria di Wilayah Persekutuan Labuan, Miri, Sibu, dan Bintulu di Sarawak, serta Sandakan dan Tawau di Sabah.

Malaysia Timur adalah antara penyumbang utama Keluaran Dalam Negara (KDNK) Malaysia, dan mempunyai lebih banyak sumber alam seperti petroleum, gas asli, kayu balak, dan arang batu.

Malaysia Timur juga dikenali sebagai Sabah, Sarawak dan Labuan ^{[notes 1]} ataupun juga dikenali sebagai Malaysia Borneo,^[2] ialah sebahagian daripada Malaysia, yang berada di pulau Borneo, pulau ketiga terbesar di dunia. Ia terdiri daripada Wilayah Sabah dan Sarawak, serta Wilayah Persekutuan Labuan. Labuan adalah sebuah pulau di kepulauan kecil berhampiran pantai Sabah.^[3]

Malaysia Timur (Malaysia Borneo) terletak di sebelah timur Semenanjung Malaysia (^{[Note 1]}). Kedua-duanya dipisahkan oleh Laut China Selatan.^[4][5]

Walaupun Malaysia Barat mengandungi bandar-bandar utama negara (Kuala Lumpur, Johor Bahru, dan Georgetown), Malaysia Timur lebih besar dan lebih banyak sumber asli, terutamanya minyak. dan rizab gas. Dalam gaya pan-serantau, status bandar dikhaskan untuk beberapa penempatan sahaja, termasuk Labuan, Kuching, Kota Kinabalu, dan Bandar Miri. Pelbagai penempatan penting lain diklasifikasikan sebagai bandar, termasuk banyak dengan lebih 100,000 penduduk. Malaysia Timur merangkumi sebahagian besar biodiverse Hutan hujan tanah rendah Borneo dan Hutan hujan pergunungan Borneo.

Secara geografi, Malaysia Timur terbahagi kepada dua kawasan iaitu Pantai Barat (Sarawak, Barat Sabah dan Labuan), dan Pantai Timur (Timur Sabah).

Sarawak ialah wilayah negeri terbesar di Borneo diikuti wilayah Sabah, kemudian Wilayah Persekutuan Labuan. Sarawak bersempadan dengan Provinsi Kalimantan Barat, Kalimantan Timur dan Kalimantan Utara di Indonesia, serta Bersempadan dengan Daerah Temburong, Belait, Tutong dan Brunei Muara di Brunei, manakala Labuan, bersempadan dengan Burnei Muara di Brunei (sempadan Laut), dan Sabah bersempadan dengan Kalimantan Utara di Indonesia, serta Bersempadan dengan Mindanao di Filipina Selatan (sempadan Laut).

Bahagian di borneo Malaysia:

Pantai Barat: Sarawak, Labuan, Sabah

Pantai Timur: Sabah

Berikut merupakan senarai Wilayah dan Wilayah Persekutuan di Malaysia Timur. Ibu negeri disertakan dalam kurungan. 2 Wilayah dan 1 Wilayah Persekutuan tersebut adalah:

Berikut ialah dua Wilayah, dengan subbahagian dan ibu wilayah masing-masing (dalam kurungan):

1. Wilayah Persekutuan Labuan - Pulau Mutiara Laut China Selatan (Victoria)

Malaysia Borneo juga dikenali sebagai Malaysia Timur.

Limbungan di Sabah dan Sarawak membina kapal keluli untuk bekalan luar pesisir, tunda, tongkang dan feri sungai jika dibandingkan dengan limbungan di Semenanjung Malaysia yang menumpukan kepada pembinaan kapal keluli dan aluminium untuk kerajaan serta syarikat minyak dan gas. Ini menjadikan limbungan di Sabah dan Sarawak lebih berdaya saing dan inovatif dalam reka bentuk, proses dan bahan, berbanding limbungan di semenanjung Malaysia, di mana projek besar bergantung kepada pembiayaan kerajaan.^[6]

Penggunaan Terma Pantai Barat (Jawi: ڤنتاي بارت) digunakan terutamanya di Malaysia untuk menggambarkan negeri (Wilayah) dan Wilayah Persekutuan berikut di Malaysia Borneo yang menghadapi Laut China Selatan, sebuah laut pinggir daripada Lautan Pasifik:

• Wilayah Persekutuan Labuan
• Sarawak
• Sabah (Barat Sabah)

Penggunaan Terma Pantai Timur (Jawi: ڤنتاي تيمور) digunakan terutamanya di Malaysia untuk menggambarkan negeri (Wilayah) berikut di Malaysia Borneo yang menghadapi Laut Sulu dan Laut Sulawesi:

• Sabah (Timur Sabah)

Perbezaan antara Barat dan Malaysia Timur (Sabah dan Sarawak) melangkaui bidang Geografi. Sebagai wilayah yang berasingan secara pentadbiran sebelum pembentukan Malaysia, terdapat lebih banyak Kerajaan sendiri (autonomi) daripada Negeri-negeri asal Tanah Melayu, cth. dalam mempunyai struktur mahkamah kehakiman yang berbeza dan peraturan imigresen yang berasingan. Hak-hak ini telah diberikan sebagai sebahagian daripada perjanjian 18 perkara Sarawak dan perjanjian 20 perkara Sabah dengan Persekutuan Tanah Melayu semasa pembentukan persekutuan yang diperluaskan.

Jumlah penduduk Malaysia Timur pada 2021 ialah 6.42 juta (3.54 juta di Sabah, 2.95 juta di Sarawak, dan 0.09 juta di Labuan),^[7] yang mewakili 20.4% penduduk Malaysia. Sebahagian besar penduduk Malaysia Timur hari ini menetap di pekan dan bandar. Bandar dan pusat bandar terbesar ialah Kuching, yang juga ibu negeri Sarawak dan mempunyai populasi lebih 600,000 orang. Kota Kinabalu adalah yang kedua terbesar, dan salah satu bandar terpenting di Malaysia Timur. Kuching, Kota Kinabalu, dan Miri ialah satu-satunya tiga tempat berstatus bandar di Malaysia Timur. Bandar penting lain termasuk Sandakan dan Tawau di Sabah, Sibu dan Bintulu di Sarawak, dan Victoria di Labuan. Anggaran penduduk 2020 ialah 6.8 juta (3,908,500 di Sabah, 2,816,500 di Sarawak dan 99,600 di Labuan).

Penduduk terawal di Malaysia Timur ialah Orang Dayak dan kumpulan etnik lain yang berkaitan seperti orang Kadazan-Dusun. Orang asli ini membentuk sebahagian besar, tetapi bukan majoriti, penduduk. Selama beratus-ratus tahun, terdapat penghijrahan yang ketara ke Malaysia Timur dan Borneo dari banyak bahagian Kepulauan Melayu, termasuk Jawa, Kepulauan Sunda Kecil, Sulawesi, dan Sulu. Baru-baru ini, terdapat panghijrahan dari India dan China.

Penduduk asli pada asalnya adalah animisme. Pengaruh Islam bermula seawal abad ke-15, manakala pengaruh Kristian bermula pada abad ke-19.

Penduduk asli pada umumnya bersifat partisan dan mengekalkan dialek Bahasa Melayu yang berbeza dari segi budaya, di samping bahasa etnik mereka sendiri. Kira-kira 13% daripada penduduk Sabah, dan 26% daripada penduduk Sarawak, terdiri daripada etnik Cina Malaysia.

Bahasa yang digunakan di Malaysia Borneo ialah Bahasa Melayu Piawai /Standard. Walaupun begitu, setiap negeri di Borneo Malaysia mempunyai loghat/dialek yang tersendiri.. Antaranya ialah seperti berikut:

1)Bahasa Melayu Brunei

Kawasan: Sarawak, Sabah dan Labuan

2)Bahasa Melayu Sarawak

Kawasan: Sarawak dan Labuan

3) Bahasa Melayu Sabah

Kawasan: Labuan dan Sabah.

Bagaimanapun, demografi Sabah telah diubah secara mendadak dengan dakwaan pelaksanaan Projek IC pada tahun 1990-an. Kewarganegaraan didakwa diberikan kepada pendatang Indonesia dan Filipina bagi memastikan parti pemerintah UMNO berkuasa.^[8] Suruhanjaya Siasatan Diraja (RCI) telah dijalankan dari 11 Ogos 2012 hingga 20 September 2013. Hasil siasatan telah diserahkan kepada perdana menteri pada 19 Mei 2014.^[9] Laporan itu dikeluarkan pada 3 Disember 2014 selepas kelewatan 6 bulan. Ia menyatakan bahawa Projek IC mungkin wujud, yang bertanggungjawab untuk peningkatan mendadak dalam populasi negeri. Bagaimanapun, laporan itu tidak menunjukkan sebarang tanggungjawab kecuali "pegawai rasuah" yang mengambil kesempatan daripada sistem itu.^[10]

Beberapa bahagian Malaysia Timur masa kini, terutamanya kawasan pesisir pantai, pernah menjadi sebahagian daripada talasokrasi Kesultanan Brunei.^[11] However, most parts of the interior region consisted of independent tribal societies.^[12]

Pada tahun 1658, pantai utara dan timur Sabah telah diserahkan kepada Kesultanan Sulu manakala pantai barat Sabah dan sebahagian besar Sarawak kekal sebagai sebahagian daripada Brunei.^[13] Pada tahun 1888, Sabah dan Sarawak telah diperintah di bawah Kesultanan Brunei di bawah perlindung British. ^[14] Pada tahun 1946, Sabah dan Sarawak telah menjadi tanah jajahan British yang berasingan.^[15][16]

Ia telah menjadi sumber perdebatan sama ada wilayah Sabah dan Sarawak yang telah bergabing dengan Persekutuan Tanah Melayu dan Singapura untuk membentuk Malaysia; adalah sebagai rakan kongsi yang sama dengan Tanah Melayu dan Singapura atau sama ada mereka menjadi rakan kongsi sama rata bagi negeri-negeri Tanah Melayu (iaitu setanding dengan Negeri Perak, Selangor dsb.).^[17] Pada awal 2023, Sabah dan Sarawak secara rasmi telah diikhtiraf oleh Kerajaan Malaysia sebagai berstatus Wilayah dan bukan lagi sebagai negeri seperti negeri-negeri lain di Semenanjung Malaysia^[18][19]. Sebagai contoh, wilayah negeri di Malaysia Timur mempunyai undang-undang berasingan yang mengawal kemasukan warganegara dari negeri-negeri lain di Malaysia (termasuk wilayah Malaysia Timur yang lain), manakala, di Semenanjung Malaysia, tiada sekatan ke atas perjalanan atau penghijrahan antara negeri, termasuk pelawat dari Malaysia Timur. Terdapat juga undang-undang tanah yang berasingan yang mentadbir Sabah dan Sarawak, bertentangan dengan Kanun Tanah Negara, yang mengawal Semenanjung Malaysia.

Berkenaan dengan pentadbiran keadilan, mahkamah di Malaysia Timur adalah sebahagian daripada sistem mahkamah persekutuan di Malaysia. Perlembagaan Malaysia memperuntukkan bahawa hendaklah terdapat dua Mahkamah Tinggi bidang kuasa selaras – Mahkamah Tinggi di Malaya dan Mahkamah Tinggi di Sabah dan Sarawak (dahulunya Mahkamah Tinggi di Borneo). Ketua Hakim Sabah dan Sarawak sekarang ialah Abang Iskandar Abang Hashim dari Sarawak. Jawatannya adalah yang keempat tertinggi dalam sistem kehakiman Malaysia (di belakang Hakim Besar Malaya, Presiden Mahkamah Rayuan, dan Ketua Hakim Negara Malaysia).

Berbanding Malaysia Barat, parti politik di Sarawak dan Sabah bermula agak lewat. Parti politik pertama di Sarawak ini muncul pada tahun 1959 manakala parti politik pertama di Sabah muncul pada Ogos 1961. Sarawak mengadakan pilihan raya pihak berkuasa tempatan yang pertama pada tahun 1959 dan tidak mempunyai sebarang badan perundangan yang dipilih secara langsung sehingga 1970 . Sabah hanya mengadakan pilihan raya majlis daerah yang pertama pada Disember 1962 dan pilihan raya langsung pertama pada April 1967. Kedua-dua negeri itu baru dan mempunyai sedikit pengalaman dalam politik yang teratur dan kompetitif. Oleh itu, terdapat kemunculan dan kehilangan pesat parti-parti politik di Sarawak dan Sabah dalam tempoh yang singkat, dengan beberapa pihak mengambil langkah oportunistik untuk membentuk pakatan tanpa kesetiaan yang pasti kepada penjajaran politik tertentu. Komposisi etnik Malaysia Timur juga berbeza dengan Malaysia Barat. Orang asli di kedua-dua Sarawak dan Sabah tidak membentuk majoriti mutlak, manakala penduduk bukan peribumi di Malaysia Timur kebanyakannya terdiri daripada orang Cina sepenuhnya. Parti-parti politik di Sarawak dan Sabah sebahagian besarnya ditubuhkan berdasarkan garis komunal dan boleh dikategorikan secara kasar kepada parti-parti pribumi bukan Islam, pribumi Muslim dan bukan pribumi. Dengan sokongan kerajaan persekutuan Malaysia, parti asli Muslim di Sabah dan Sarawak diperkukuh. Di Sabah, parti asli Muslim United Sabah National Organisation (USNO) mula berpaut pada jawatan ketua menteri pada tahun 1965 dan kemudiannya mengukuhkan kuasanya pada tahun 1967. Di Sarawak, parti asli Muslim bernama Parti Bumiputera (yang kemudiannya bergabung semula menjadi Parti Pesaka Bumiputera Bersatu Sarawak (PBB) memegang jawatan ketua menteri sejak 1970.^[20]

Pada tahun 1976, semua ahli parlimen Sabah dan Sarawak menyokong rang undang-undang parlimen Malaysia yang menurunkan taraf kedua-dua negeri daripada menjadi rakan kongsi sama rata kepada Malaya secara keseluruhan, kepada salah satu daripada 13 negeri dalam persekutuan.^[21]

Sejak 2008, Malaysia Timur memainkan peranan yang lebih penting dalam landskap politik negara. Kehilangan majoriti dua pertiga kerajaan Barisan Nasional (BN) di Malaysia Barat menyebabkan BN bergantung kepada ahli politik Malaysia Timur untuk berpegang teguh pada kuasa.^[22] Selepas tamatnya pilihan raya umum Malaysia 2013, terdapat pertambahan peruntukan menteri dan timbalan menteri untuk Malaysia Timur dalam Kabinet Malaysia daripada 11 daripada 57 portfolio dalam pilihan raya 2008 kepada 20 daripada 61 portfolio.^[23][24] Bagaimanapun, belum ada perdana menteri atau timbalan perdana menteri yang datang dari Malaysia Timur sejak penubuhannya pada 1963.^[25][26]

Sehingga 2012, Sarawak, Sabah dan Labuan memegang sejumlah 57 daripada 222 kerusi (25.68%) dalam parlimen Malaysia.^[27] Sejak 2014, Sarawak sedang giat mencari penurunan kuasa daripada kerajaan persekutuan Malaysia.^[28]

Pada Oktober 2018, kedua-dua ketua menteri Sabah dan Sarawak bermesyuarat untuk membincangkan matlamat bersama dalam menuntut daripada kerajaan persekutuan Malaysia berhubung hak yang ditetapkan dalam Perjanjian Malaysia 1963.^[29]

Pada Disember 2021, pindaan perlembagaan telah diluluskan untuk memulihkan status Sabah dan Sarawak sebagai rakan kongsi setara dengan Tanah Melayu, dengan 199 ahli Parlimen menyokong rang undang-undang pindaan itu tanpa pembangkang. Selain daripada memulihkan Perkara 1(2) kepada perkataan sebelum 1976, rang undang-undang itu mentakrifkan Hari Malaysia buat kali pertama dan mentakrifkan semula persekutuan dengan kemasukan Perjanjian Malaysia (MA63). Sebelum ini, hanya Hari Merdeka (hari kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu) ditakrifkan, dan persekutuan ditakrifkan hanya melalui Perjanjian Malaya 1957.^[30] Akta Perlembagaan (Pindaan) 2022 menerima perkenan diraja pada 19 Januari 2022 dan berkuat kuasa pada 11 Februari 2022.^[31][32]

Pada Januari 13, 2023, Sabah dan Sarawak secara rasmi telah dilapor dan diikhtiraf oleh Kerajaan Malaysia sebagai berstatus Wilayah dan bukan lagi sebagai negeri seperti negeri-negeri lain di Semenanjung Malaysia^[18][19].

Landskap Malaysia Timur kebanyakannya adalah hutan hujan tanah pamah dengan kawasan hutan hujan gunung ke arah kawasan pedalaman.

Jumlah keluasan Malaysia Timur ialah 198,447 km², mewakili kira-kira 60% daripada jumlah keluasan tanah Malaysia dan 26.4% daripada jumlah keluasan Borneo, yang adalah 50% lebih besar daripada Semenanjung Malaysia pada 132,156 kilometer persegi (51,026 bt²), setanding dengan South Dakota atau Great Britain.

Malaysia Timur mengandungi lima gunung tertinggi gunung di Malaysia, yang tertinggi ialah Gunung Kinabalu pada ketinggian 4095 m, yang juga merupakan gunung tertinggi di Borneo dan puncak gunung ke-10 tertinggi di Asia Tenggara . Ia juga mengandungi dua sungai terpanjang di Malaysia – Sungai Rajang dan Sungai Kinabatangan.^[33]

Pulau Banggi di Sabah dan Pulau Bruit di Sarawak adalah dua pulau terbesar yang terletak sepenuhnya dalam Malaysia.^[33] Pulau terbesar ialah Borneo, yang dikongsi dengan Indonesia dan Brunei.^[34] Pulau kedua terbesar ialah Pulau Sebatik, di Sabah, yang dikongsi bersama Indonesia.^[35][36]

Sarawak mengandungi Gua Mulu dalam Taman Negara Gunung Mulu. Sarawak Chamber ialah ruang gua terbesar (mengikut kawasan) yang diketahui di dunia. Taman Negara Gunung Mulu telah diisytiharkan sebagai UNESCO Tapak Warisan Dunia pada November 2000.^[37]

Tarikan Sabah termasuk Tapak Warisan Dunia Taman Kinabalu (yang termasuk Gunung Kinabalu),^[38] dan Pulau Sipadan (titik panas menyelam dan biodiversiti).^[39]

Beberapa medan minyak dan gas telah ditemui di luar pesisir, termasuk Samarang lapangan minyak (1972) luar pesisir Sabah, medan minyak Baronia (1967) luar pesisir Sarawak, dan ladang gas asli Luconia Pusat (1968) , juga luar pesisir Sarawak.^[40] Medan Baronia ialah domal perangkap struktur antara dua pertumbuhan timur-barat sesar, yang menghasilkan dari akhir Miosen, batu pasir berselang dengan batu lodak dan tanah liat pada kedalaman 2 km dalam 75 m air.^[40]:431 Padang Samarang menghasilkan daripada batu pasir Miosen lewat dalam urutan batu pasir, batu lodak dan tanah liat yang berselang-seli dalam antiklin pada kedalaman kira-kira 3 km dalam air 9–45 m.^[40]:431 Medan Gas Luconia Pusat menghasilkan dari pertengahan hingga akhir Miosen, platform karbonat dan terumbu puncak dari 1.25-3.76 km dalam dan kedalaman air 60-100m.^{[40]:436–437}

Malaysia Timur kini mempunyai dua universiti awam iaitu Universiti Malaysia Sarawak (UNIMAS) dan Universiti Malaysia Sabah (UMS). Universiti Teknologi Mara (UiTM) juga mempunyai kampus cawangan di kedua-dua negeri. Institusi pengajian tinggi Labuan sendiri ialah Universiti Malaysia Sabah Kampus Antarabangsa Labuan, yang mempunyai cawangan di Teluk Sepanggar, Kota Kinabalu. Semua bakal pelajar universiti dari Sabah, Sarawak, dan Labuan mesti menduduki peperiksaan satu kolej matrikulasi, Kolej Matrikulasi Labuan.

Universiti UCSI, Kampus Sarawak, Kolej Universiti Teknologi Sarawak (UCTS) Kolej Universiti Tunku Abdul Rahman (kampus Sabah), Kolej Teknologi Universiti Antarabangsa Twintech (kampus Sabah) , dan Open University Malaysia (kampus Sabah) mempunyai kampus cawangan universiti swasta tempatan di Malaysia Timur. Universiti Curtin Malaysia dan Swinburne University of Technology Kampus Sarawak ialah kampus cawangan universiti asing di Sarawak.

Terdapat 4 Maktab Perguruan di Sarawak, dan 4 maktab perguruan di Sabah.^[41]

Lebuhraya Pan Borneo menghubungkan Sabah, Sarawak, dan Brunei. Jalan itu tidak diselenggara dengan baik sejak ia dibina. Jalan yang sempit itu gelap pada waktu malam tanpa sebarang lampu jalan dan terdapat banyak tempat bahaya, selekoh tajam, titik buta, berlubang, dan hakisan.^[42] Bagaimanapun, dana kerajaan persekutuan telah diperuntukkan untuk menaik taraf lebuh raya itu, yang akan dijalankan secara berperingkat sehingga siap pada 2025.^[43]

Lapangan terbang utama di Malaysia Timur ialah Lapangan Terbang Antarabangsa Kuching, Lapangan Terbang Antarabangsa Labuan dan Lapangan Terbang Antarabangsa Kota Kinabalu. Lapangan Terbang Antarabangsa Kota Kinabalu juga telah menjadi lapangan terbang kedua terbesar di Malaysia, dengan kapasiti tahunan 12 juta penumpang – 9 juta untuk Terminal 1 dan 3 juta untuk Terminal 2. Terdapat penerbangan udara yang kerap dengan memasukkan Malaysia Airlines (MAS) dan AirAsia antara Malaysia Timur dan Semenanjung Malaysia. Pelabuhan masuk lain ke Malaysia Timur termasuk Lapangan Terbang Sibu, Lapangan Terbang Bintulu, dan Lapangan Terbang Miri di Sarawak, Lapangan Terbang Sandakan dan Lapangan Terbang Tawau di Sabah. MAS juga mengendalikan penerbangan antarabangsa ke bandar-bandar utama di Malaysia Timur.^[44]

Kawasan luar bandar di Borneo hanya boleh diakses melalui udara atau bot sungai. Pengangkutan sungai sangat lazim di Sarawak kerana terdapat banyak sungai besar dan panjang, dengan Sungai Rajang adalah yang paling banyak digunakan. Sungai digunakan oleh bot dan feri untuk komunikasi (iaitu mel) dan pengangkutan penumpang antara kawasan pedalaman dan bandar pantai. Kayu balak juga diangkut melalui kapal dan pembawa balak menyusuri sungai-sungai Sarawak.^[44]

Feri Labuan mengendalikan bot ekspres dan feri kenderaan dari Pulau Labuan ke Sabah, Sarawak (laluan domestik) dan Brunei (laluan antarabangsa).^[45] Feri telah mengatasi perjalanan udara sebagai ketua mod pengangkutan di dalam dan di luar pulau.

Wilayah Sabah telah diserang oleh Lanun dan militan Moro sejak tahun 1960-an dan diperhebat pada tahun 1985, 2000, 2013. Zon Keselamatan Pantai Timur Sabah (ESSZONE) dan Perintah Keselamatan Sabah Timur (ESSCOM) telah ditubuhkan pada 25 Mac 2013 untuk mengetatkan keselamatan di rantau ini. Sejak 2014, perintah berkurung 12 jam dari senja hingga subuh telah dikenakan ke atas enam daerah pantai timur Sabah.^[46]

• Malaysia
• Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)
• Borneo
• Negeri dan Wilayah Persekutuan di Malaysia
• Sempadan Malaysia