John Locke

Personen-Informatschoonen
John Locke
John Locke (Portree van Godfrey Kneller, 1697)
Boortsdag	29. August 1632
Boortsstell	Wrington bi Bristol
Doodsdag	28. Oktober 1704
Doodsstell	Oates, Essex
Natschoonalität	Engelsch
Kunnig för	Ideen to’n Liberalismus
Arbeid	Dokter, Philosooph

John Locke ( Uutspraak: [dʒɒn lɒk]; * 29. August 1632 in Wrington bi Bristol; † 28. Oktober 1704 in Oates, Essex) was een engelschen Philosophen in’n Tiedöller van de Upklärunge. He het groten Indruck up anner Philosophen maakt un was een van den wichtigsten Vertreders för den britschen Empirismus. Tohopen met George Berkeley (1684–1753) un David Hume (1711–1776) is he een van de „Groten Dree“ uut de Upklärunge un för den Empirismus in Grootbritannien ween. Förderhen is he, an de Sied van Thomas Hobbes (1588–1679) un Jean-Jacques Rousseau (1712–1778) een van den wichtigsten Verdragstheoretikers.

Siene politische Philosophie het duchtig inwarkt up de Verklaren van de Unafhängigkeit in’n Verenigten Staten van Amerika, up de US-Verfaten, up de Verfaten in’n revolutschonären Frankriek un laterhen, över düssen Weg, up de meiste liberalen Staten. In sienen Wark Two Treatises of Government seggt Locke, een Regeren weer bloots denn to Recht an’e Macht, wenn de Lüde, de regeert warrt, tostemmen doot un wenn se de Naturrechten up Leven, Freeheit un Egendom schulen un bewahren dööt. Anners hädden de Lüde dat gode Recht, gegen de Regeren up to staan.

Leven

Locke kam os de Soon van enen Gerichtsbeamten in’e Gravschop Somerset up de Welt. Siene Familie weer goodstellt. Sien Grootvader Nicholas Locke hadde met Dook een lütt Vermögen sammelt un Land koft, wat de Familie een good Inkomen inbrocht het. Sien Vader focht in’n Engelschen Börgerkrieg os enen Offizeer an de Siede van’n Parlament. De Familie was good Frünnen met de Pophams, de in engelsche Politik togange weren un enen Speaker in’n House of Commons (John Popham, 1531–1602) un een Maat in’n Unnerhuus (Alexander Popham, 1595–1669) stellt hadden. So kreeg Locke 1647 de Chance, de Westminster School in London to besöken.

Locke kreeg een Stipendium met dat he 1652 an’n Christ Church College van’e University of Oxford „klassische Wetenschoppen“ studeren konn. So leer he de Philosophie van Aristoteles, de Logik un Metaphysik uut de Scholastik un ook de olen Spraken Greeksch un Latin. 1656 kreeg he den Bachelor of Arts. He hadde sik eerst överleggt, dat he Studium afbrickt un os enen Avkaad arbeid, man 1658 het he denn doch den Master of Arts maakt. Denn is he he os senior student Dozent an’e Universität worrn un gav van 1660 Lessen in Ooldgreeksch, Rhetorik un Ethik, wat dunntomalen ene typsche Karriere an’e Universität in Oxford was.

Nadem dat sien jüngsten Broder al in de Kinnertied dood bleven was, het John Lock na’n Dood van sienen Vader 1661 een paar Cottages arvt, so dat he nu finantschell unafhängig was. So hadde he ook nu in de engelsche Klassensellschop den höger Rang os enen Landbesitter.

Al in siene Studententied hadde Locke, so os sien Dagböker un Schrievsel wiest, Interesse an’e Medizin un den empirschen Methoden, de in de Tied nie upkemen. So befaat he sik met’n Naturwetenschoppen un un höör sik inoffitschell de medizinischen Vörlesungen van Richard Lower an. In de Tied hadde he ook enger Kontakt to Robert Boyle un den experimentellen empirschen Methoden uut de Natuurwetenschop. Sunnerlik groot Interesse hadde he an de botaanschen Themen in de Medizin un het sik 1675 in Oxford enen Bachelor in Medizin verdeent.^[1] In’n Jaren daarna verfaat he Schriften met royalistschen Charakter, de sik man ook met dat klassische Natuurrecht befaat. De Schriften sind to Leevtieden nich ruutkomen. Siene Karriere stund in de Tied eerstmaal still, akadeemsch oder politsch gung dat för em nich wieder.

1165 is Locke os Sekretär met’n Diplomaten Sir Walter Vane na Kleev gaan, daar met den brannenborgschen Koorförsten Frederik Willem to verhanneln. Man all in’n Jaar daarna kam he na Oxford torügge un befaat sik wedder met de Medizin. In den Jaar kam he ook Sir Anthony Ashley Cooper tomöte, de later de 1. Earl of Shaftesbury worrn is. Ashley Cooper was na Oxford komen, siene Lebberkrankheid to kureren. Locke het up enne düchtig Indruck maakt un den Geleerten beköört un rümkregen sien Lievdokter to warrn, ook wenn Locke kene Approbatschoon os’n Dokter in de Medizin hadde; offitschell Verlööv van’e Universität, dat he sik Dokter in de Medizin nömen draav, het Locke eerst 1675 kregen. Locke is 1667 na Exeter House in London, dat Huus van Shaftesbury, togen un arbeide denn os Lievdokter. In London verdeep he sik in siene medizinschen Studien. Al 1668 maak Locke enen riskanten medizinschen Ingreep, de Ashely Coope sachtens dat Leven redde.

Na düssen Ingreep stund Locke in de besunner Gunst van Ashely Coope; Locke hadde so ook an Coope sienen Upstieg in de engelsche Gentry un in’n Parlament deel. Dat Locke kene grote politsche Loopbaan inslaan het, mag an siene Skepsis gegenöver de Politik liggen, nich dat Coope enne nich noog Stütt geven woll. De engen Kontakte in de Politik dunntomalen met den Konflikt twischen Parlament un Monarchie, Merkantilismus un Hannelstaat geven Locke ook Kennis un Insichten, de later up sien philosooph Wark Inflood nomen hebbt. 1672 kreeg Locke döör Shaftesbury enen unwichtigen Posten in de Poltik, de enne man Riekdom un Ansehen inbrochte. Wichtiger was man dat he sik hier met velen verscheden wichtigen Lüden un unnerscheedliken Ansichten uuttuuschen konn. 1168 is Locke Maat in de Royal Society woorn. As Shaftesbury in Haft kam, reise Locke in de Tied van 1675 bet 1679 dör Frankriek, un het sik daar met ollerhand Natuurforschers uuttuuscht. As Shaftesbury wedder frie komen was, gung he in de Oppositschoon, kam man wegen enen Konflikt met den Köning – he hadde sik gegen Jakob II. as Nafolger för Karl II. stellt – wedder in Haft. In düsse Tied het Locke Two Treatises of Government affaat. Shaftesbury, nu Baas för de Gruppen, de later de Whigs worrn sind, versochte os he 1682 frie kam enen Staatsgreep, den Rye Hosue Plot, bi den Jakob II. un Karl II. ümkemem sollen, de man scheevlopen is, so dat na’t Exil in Holland gung, wo he 1683 doodbleven is. Locke bleev eerst versteken in England, gung man denn 1683 bet 1688 ook na Holland.

Locke kreeg den Updrag, de Grootkinner van’n Earl uuttobillen, daar mang ook Anthony Ashley Cooper, 3. Earl of Shaftesbury, de later ook een wichtigen Moraalphilosophen worrn is. 1684 het de Köning ordert Locke in Afwesenheid uut’n Christ-Chruch-College in Oxofrd uutsloten warrn soll. Locke het sik weer, man Locke un de Universität Oxford verstünnen sik in de Tied nich good; verscheden Perfessers van de Universität beschülligen Locke, dat he den Köning fiendlich sunnen were. Ook 1703 noch, os Locke siene Schriften in heel Europa för Upseeen sorgen, het sik de Universität Oxofrd up de Achterbeen stellt, dat se Locke siene Warke in’n Leerplaan upneemt, ofschoonst he nu so een beakanten Alumnus van de Universität was.

Eerst Willem van Oranien het em 1689 wedder een Amt anboden, dat he man wegen siene Gesundheid afslaan het. Van 1691 an toog he sik up dat Good van Damaris Cudworth Masham torügge. He sülvenst toog sik torügg, man dat Anseen för siene Warke is düsse Tied düchtig anwassen. Met’n König Willem III. un de Bill of Rights het sik in’n engelschen Machtkonflikt de protestantsch-börgelike Siede dörrsett. 1690 brochte Locke An Essay Concerning Humane Understanding ruut, wat enne bi Geleerten in heel Europa bekannt un beöömt maakt het, so dat ook olle siene later Publikatschonen groot Upmarksamkeid kregen. In’n House of Commons het sik ümme John Somers, 1. Baron Somers ene Gruppe ruutbild, up de Locke siene Ideen starken Inflood hadden. Somers sülvenst is later ook de wichtigste Raadgever för Willem III. worrn.

Locke is den 28. Oktober 1704 in siene Schrievstoven dood bleven.

Schriften

Schriften (Uutwahl)

Epistola de tolerantia (A Letter Concerning Toleration), 1689, (plattdüütsch „Breev’ över de Tolerans“)
An Essay Concerning Humane Understanding, 1690 ({{S|nds|„Een Essay över minschliken Verstand“).
Two Treatises of Civil Government, 1690 (Zwei Abhandlungen über die Regierung)
Some Considerations of the Consequences of the Lowering of Interest, an the Raising of the Value of Money, 1692, 5. Uplage. 1705
Some Thoughts Concerning Education, 1693 ( plattdüütsch „Sömmige Gedanken to den Uptrecken“, hoochdüütsch Gedanken über Erziehung –
The Reasonableness of Christianity as Deliver’d in the Scriptures, 1695
Of the Conduct of the Understanding, 1706

Warkuutgaav

med velen Manuskripten, de postum ruutkemen

The Works, I–III, London 1704, I–X, 11. Uplaag. 1812, (new ed. corrected) 1823 (Nadruck Aalen 1963)

Literatuur

Peter R. Anstey (Ruutgever): The philosophy of John Locke. New perspectives. Routledge, London 2003, ISBN 0-415-31446-1.
Michael R. Ayers: Locke. Epistemology & Ontology. Routledge, London 1991, ISBN 0-415-10030-5.
Manfred Brocker: Die Grundlegung des liberalen Verfassungsstaates. Von den Levellern zu John Locke. Alber, Freiburg im Breisgau / München 1995, ISBN 3-495-47807-8 (Dissertatschoon Universität Köln, 1993).
K. Dewhurst: John Locke (1632–1704): Physician and Philosopher. A Medical Biography. With an Edition of the Medical Notes in his Journals. London 1963.
Walter Euchner: Naturrecht und Politik bei John Locke (= Suhrkamp Taschenbücher Wissenschaft. Band 280). Suhrkamp, Frankfort an’n Main 1979, ISBN 3-518-07880-1.
Walter Euchner: John Locke zur Einführung. 3., ergänzte Auflage. Junius, Hamborg 2011, ISBN 978-3-88506-600-2.
Susanne Held: Eigentum und Herrschaft bei John Locke und Immanuel Kant: ein ideengeschichtlicher Vergleich (= Politica et ars. Band 10). Lit, Berlin / Münster 2006, ISBN 978-3-8258-9611-9 (Dissertatschoon Universität Halle 2006).
Franz-Josef Illhardt: Locke, John. In: Werner E. Gerabek, Bernhard D. Haage, Gundolf Keil, Wolfgang Wegner (Ruutgever): Enzyklopädie Medizingeschichte. De Gruyter, Berlin/ New York 2005, ISBN 3-11-015714-4, S. 860.
Crawford B. Macpherson: Die politische Theorie des Besitzindividualismus. Von Hobbes zu Locke. Suhrkamp, Frankfort an’n Main 1990, ISBN 3-518-27641-7.
Alfred J. Noll: John Locke und das Eigentum. Eine Einführung in das Second Treatise of Government und seine ‘great foundation of property’, mandelbaum, Wien 2016
Leo Strauss: Naturrecht und Geschichte. Suhrkamp, Frankfort an’n Main 1989, ISBN 3-518-27816-9.
Udo Thiel: John Locke, met Selbstzeugnissen und Bilddokumenten. Rowohlt, Reinbeek 1990, ISBN 3-499-50450-2.
James Tully: A discourse on property. John Locke and his adversaries. Cambridge University Press, Cambridge 1982, ISBN 0-521-22830-1.
Jeremy Waldron: God, Locke, and Equality. Christian foundations of John Locke’s political thought. Cambridge University Press, Cambridge 2002, ISBN 0-521-89057-8.
David E. Wolfe: Sydenham and Locke on the Limits of Anatomy. In: Bulletin of the History of Medicine. Band 35, 1961, S. 193–220.
Roger Woolhouse: Locke: A Biography. Cambridge University Press, Cambridge [u. a.] 2009, ISBN 978-0-521-74880-3.
Michael P. Zuckert: Launching liberalism. On Lockean political philosophy. University Press of Kansas, Lawrence, Kansas 2002, ISBN 0-7006-1174-6.
Locke Studies. An annual journal of Locke research. Lancaster University, Esrick, York 1. Jg. (2002) ff.

Weblenken

John Locke. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Bi’n Wikiborn gifft dat Originalschriften över dat Thema oder vun den Schriever: John Locke.

Op Wikiquote gifft dat Zitaten to, över oder vun „John Locke“ (hoochdüütsch).

Bibliografie över John Locke met an de 9.000 Titels (engelsch)
John Locke in’n Internet Archiv

Persoon un Wark

Locke sien Texten

Digital Locke Project, Texte van John Locke (engelsch)
The Works of John Locke in Nine Volumes (1824) (engelsch)
Two Treatises of Government (englisch)
Warken vun John Locke in’n Projekt Gutenberg-DE (hoogdüütsch)

↑ Franz-Josef Illhardt: Locke, John. In: Werner E. Gerabek, Bernhard D. Haage, Gundolf Keil, Wolfgang Wegner (Ruutgeven): Enzyklopädie Medizingeschichte. De Gruyter, Berlin/New York 2005, ISBN 3-11-015714-4, S. 860.

[1] Franz-Josef Illhardt: Locke, John. In: Werner E. Gerabek, Bernhard D. Haage, Gundolf Keil, Wolfgang Wegner (Ruutgeven): Enzyklopädie Medizingeschichte. De Gruyter, Berlin/New York 2005, ISBN 3-11-015714-4, S. 860.

[1]