Przejdź do zawartości

Beskid Niski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Beskid Niski
Ilustracja
Mapa regionu
Zasięg regionu w obrębie Polski
Megaregion

Region karpacki

Prowincja

Karpaty Zachodnie

Podprowincja

Zewnętrzne Karpaty Zachodnie

Makroregion

Beskidy Środkowe

Mezoregion

Beskid Niski

Zajmowane
jednostki
administracyjne

Słowacja:
kraj preszowski
Polska:
woj. małopolskie
woj. podkarpackie

Kiwon – pomnik w Ropiance
Łemkowska chyża we wsi Nowica, Beskid Niski
Młode rysie
Cebulica dwulistna

Beskid Niski (513.71; łem. Низкій Бескід, słow. Nízke Beskydy) – pasmo górskie w Karpatach między przełęczami Łupkowską na wschodzie a Tylicką na zachodzie. Wschodnia granica Beskidu Niskiego jest zarazem granicą Karpat Wschodnich i Zachodnich.

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Beskid Niski graniczy od wschodu z Bieszczadami, od północnego wschodu z Pogórzem Bukowskim, od zachodu z Kotliną Sądecką, od południowego zachodu z Beskidem Sądeckim, a od północy z Pogórzem Środkowobeskidzkim[1]. Na południu przechodzi w Pogórze Ondawskie – granica ma charakter umowny i biegnie linią BardejówSvidníkMedzilaborce.

Beskid Niski leży na terenie dwóch państw: Polski i Słowacji. Najwyższy szczyt po stronie polskiej to Lackowa (997 m n.p.m., na niektórych mapach nawet 999 m, a po słowackiej Busov (1002 m), który jako jedyny przekracza 1000 m. Ważniejsze rzeki to Osławica, Wisłok, Jasiołka, Wisłoka, Ropa i Biała Dunajcowa, należą do zlewni Morza Bałtyckiego. Zbiorniki wodne w Klimkówce na Ropie, w Sieniawie na Wisłoku oraz niewielki w Krempnej na Wisłoce.

W centrum Beskidu Niskiego znajduje się Magurski Park Narodowy, a we wschodniej części Jaśliski Park Krajobrazowy. Na terenie Beskidu Niskiego leżą cztery uzdrowiska: Rymanów-Zdrój, Iwonicz-Zdrój, Wysowa-Zdrój oraz Wapienne z wodami mineralnymi. Trzy pierwsze są zrzeszone w Unii Uzdrowisk Polskich. Znajduje się tutaj również największe obniżenie w łuku KarpatPrzełęcz Dukielska (500 m). Beskid Niski jest najniższą a zarazem najrozleglejszą częścią Beskidów i całego łuku Karpat.

Beskid Niski dzieli się na:

Budowa geologiczna

[edytuj | edytuj kod]

Beskid Niski zbudowany jest ze skał osadowych zwanych fliszem karpackim. Są to najczęściej naprzemiennie ułożone ławice zlepieńców, piaskowców i łupków ilastych. Gdy 28 mln lat temu warstwy fliszu zostały sfałdowane, powstały trzy tzw. płaszczowiny, które nasunęły się na siebie. Najniższa jest płaszczowina śląska, środkowa – dukielska, a najwyższa – magurska. Wychodnie piaskowców magurskich często mają postać fantastycznych form skalnych. Najbardziej znane są Kornuty na Magurze Wątkowskiej (w 1953 roku założono tutaj rezerwat przyrody celem ochrony wychodni skalnych) i Diabli Kamień koło Folusza. Występuje też wiele jaskiń. Największe ich skupiska to Kilanowska Góra k. Lipowicy (około 70 jaskiń – najdłuższą z nich jest Jaskinia Słowiańska-Drwali o długości korytarzy 601 m i głębokości blisko 24 m) oraz Cergowa (11 jaskiń). Znana jest Jaskinia Mroczna w Kornutach, której łączna długość korytarzy sięga prawie 200 m, a głębokość 15,5 metrów. Według stanu z 2004 r. w Beskidzie Niskim znanych było 188 jaskiń i schronisk podskalnych o łącznej długości korytarzy 2720 m. Natomiast według stanu na 8 czerwca 2010 r. było to już 238 takich obiektów.

Warto też zwiedzić Grzywacką Górę, na której znajduje się krzyż z widokowym tarasem.

Naturalnym bogactwem jest ropa naftowa, gaz ziemny oraz wody mineralne.

Klimat

[edytuj | edytuj kod]

Klimat w Beskidzie Niskim ma charakter przejściowy między klimatem atlantyckim i kontynentalnym. Wiosną, zimą i jesienią wieją tu ciepłe i suche wiatry południowe, tzw. dukielskie lub rymanowskie, które powodują częste zmiany pogody. Średnia temperatura roczna wynosi 4-8 °C. Największe opady deszczu występują w czerwcu i lipcu.

W Beskidzie Niskim występują tylko dwa piętra roślinne: pogórza (do 550 m n.p.m.) i regiel dolny. Piętro pogórza tworzą pozostałości pierwotnych lasów dębowo – grabowych, olszy i zarośla wikliny w dolinach rzek, natomiast regiel dolny to lasy jodłowe, bukowe i sosnowe. Lasy zajmują blisko 70% powierzchni Beskidu Niskiego. Szczególnie liczne są drzewostany bukowe, a świerk jest niemal nieobecny.

Pod względem florystycznym Beskid Niski jest obszarem przejściowym między Karpatami Zachodnimi a Karpatami Wschodnimi. Rosną tu ciepłolubne rośliny z południa: róża francuska, kokoryczka wonna, kocimiętka właściwa. W lasach kwitną m.in.: przebiśnieg, cebulica dwulistna, żywiec gruczołowaty, czosnek niedźwiedzi, zawilec i miesiącznica trwała. Występuje tutaj również kilka gatunków z rodziny storczykowatych m.in.: podkolan biały, kruszczyk błotny, stoplamek plamisty.

Fauna tutejszych lasów jest typowa dla Beskidów. Dużej liczebności zwierzyny sprzyja słabe zaludnienie i rozległe obszary leśne. Występują tutaj m.in.: jelenie, sarny, dziki, zające, a z drapieżników: niedźwiedzie, rysie, żbiki, wilki, borsuki, kuny (domowa i leśna) oraz lisy. Wśród około 140 gatunków ptaków należy wymienić: orlika krzykliwego (widnieje na logo Magurskiego Parku Narodowego), orła przedniego, myszołowa zwyczajnego, grubodzioba, puchacza, puszczyka uralskiego i głuszca. W dolinach występują bocian czarny i dzięcioł trójpalczasty, a nad strumieniami: pliszka górska i pluszcz. Liczne są typowo górskie gatunki płazów: kumak górski, salamandra plamista, kilka gatunków traszek. Z gadów spotkać można żmiję, gniewosza plamistego, zaskrońca i padalca. W porze letniej dostrzec można rzadkie gatunki motyli: pazia żeglarza i niepylaka mnemozynę.

Ochrona przyrody

[edytuj | edytuj kod]
Kornuty, Skała Bliźnięta

W Beskidzie Niskim utworzono jeden park narodowy, jeden krajobrazowy, czternaście rezerwatów przyrody oraz dwanaście obszarów Natura 2000[2].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Od najdawniejszych czasów przez przełęcze Beskidu Niskiego biegły trakty handlowe na południe i wschód. Teren ten jednak był przez dłuższy czas wyludniony kolejnymi najazdami Tatarów. Dopiero Kazimierz III Wielki rozpoczął zasiedlanie tych granicznych terenów, przeprowadzając lokacje wsi i miast. Proces ten szczególnie nasilił się po przyłączeniu do Królestwa Polskiego w 1340 r. ziemi sanockiej (wraz z Grodami Czerwieńskimi). Jednocześnie od XIV w. na teren ten docierały już wcześniej migracje wołoskie (kolonizacja wołoska) oraz sascy osadnicy królów węgierskich Gejzy II i Andrzeja II. Migracje te ostatecznie zakończyły się na przełomie wieków XVI i XVII nadając ostateczny kształt narodowościowy tym terenom do roku 1772.

W 1657 przez Beskid Niski przeszły wojska Rakoczego. W latach 1768–1772 Beskid Niski stanowił ważny obszar w czasie konfederacji barskiej – szczególnie w jej późniejszym okresie, po upadku Krakowa. Od kwietnia 1769 do sierpnia 1770 walczył na tych terenach, dowodząc oddziałami konfederatów, Kazimierz Pułaski. Nieliczne już ślady okopów konfederackich można spotkać po dziś dzień, np. w rezerwacie „Okopy Konfederackie” nad Muszynką na obrzeżu Beskidu Niskiego.

Strój łemkowski

Pasterze wołoscy mieszając się na przestrzeni wieków z ludami ruskimi oraz ulegając wpływom polskim i węgierskim utworzyli nową grupę etniczną zwaną od II poł. XIX wieku Łemkami.

W 1915 na tych terenach rozegrała się bitwa pod Gorlicami określana małym Verdun.

W latach 20. XX wieku w czasie tzw. schizmy tylawskiej spora część Łemków przeszła na prawosławie.

We wrześniu 1944 z rozkazu Józefa Stalina rozpoczęła się operacja dukielsko-preszowska, która pochłonęła ponad 100 tysięcy ofiar i wyrządziła niezmierne straty w dobytku ludności tych terenów.

Tablica pamiątkowa na górze Jawor.

Od 1943 na terenach Beskidu Niskiego działała Ukraińska Powstańcza Armia (UPA), walcząca z Polakami o Zakierzoński Kraj. Kres działalności UPA na tym terenie położyła Akcja „Wisła” w 1947 r.

Już od 1945 na mocy umowy PRL z ZSRR o wzajemnej wymianie ludności z terenów Beskidu Niskiego przesiedlano na wschód ludność pochodzenia łemkowskiego. Początkowo dobrowolne wywózki, stały się z czasem coraz częstsze i przymusowe i objęły swoim zasięgiem niekiedy nawet całe wsie. Pierwsza faza przesiedleń zakończyła się latem 1946. W 1947 rozpoczęła się Akcja „Wisła”. Władze polskie wywiozły prawie wszystkich Łemków w głąb terytorium Polski, najczęściej na Ziemie Odzyskane. Nielicznym udało się wrócić dopiero po 1956.

Odkrycie ropy naftowej

[edytuj | edytuj kod]
Zabytkowy kiwon w Krygu

W XIX w. na terenie Beskidu Niskiego odkryto złoża ropy naftowej. Ich przemysłową eksplorację rozpoczął Ignacy Łukasiewicz – konstruktor lampy naftowej. Teren Beskidu Niskiego stał się pierwszą prowincją naftową na świecie, zwaną Gorlickim Zagłębiem Naftowym. To tutaj zaczęto stosować nowoczesne metody wierceń i poszukiwań ropy naftowej. W Ropiance powstała pierwsza na świecie szkoła ucząca młodych wiertaczy jak bezpiecznie wydobywać ropę naftową, a następnie utworzono ją w Krygu[3]. W niewielkich ilościach ropa naftowa wydobywana jest na tych terenach do dzisiaj. Pola na tych terenach (m.in. Kryg, Dominikowice, Ropianka, Libusza) zdobią kiwony – zabytki przemysłu naftowego.

Przez zachodnią część Beskidu Niskiego, zwaną Beskidem Gorlickim biegnie Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy. Szlak jest jedną z głównych atrakcji turystycznych regionu, a jego celem jest ukazanie reliktów przemysłu naftowego[4] (m.in. Muzeum Regionalne PTTK w Gorlicach, Muzeum Przemysłu Naftowego i Etnografii w Libuszy, pierwsza na świecie uliczna lampa naftowa w Gorlicach).

Turystyka i atrakcje turystyczne

[edytuj | edytuj kod]
Kościół św. Filipa i św. Jakuba w Sękowej
Ruiny cerkwi w Króliku Wołoskim, Beskid Niski
Cerkiew w Kotani – jedna z wielu w Beskidzie Niskim

Beskid Niski to dzisiaj najdziksze pasmo górskie w Polsce. Osobliwością Beskidu Niskiego są urokliwe doliny nieistniejących wsi, do szczególnie pięknych należą doliny: Bielicznej, Regetowa, Radocyny, Ciechani i Jasiela. Atrakcyjne są przełomy rzek: Jasiołki między Ostrą a Piotrusiem, Wisłoka pod Beskiem i pod Puławami. Na szlakach spotyka się bardzo niewielu turystów, a zapomniane doliny, niegdyś tętniące życiem, są dziś zupełnie puste. Osobną kategorią atrakcji krajoznawczych są zabytki kultury, wśród nich drewniane cerkwie. Za najpiękniejsze uważa się cerkwie w Kwiatoniu, Owczarach, Bartnem i Kotani. Najcenniejsze drewniane kościoły znajdują się w Sękowej (wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO) i w Szymbarku. W Szymbarku stoi także renesansowy dwór obronny rodu Gładyszów. Warto z mapą i kompasem spróbować znaleźć ślady dawnych mieszkańców – istniejące i nieistniejące cerkwie łemkowskie, ślady po wsiach, kapliczki przydrożne itp. W Beskidzie Niskim znajdują się znane uzdrowiska, w których warto zabawić dłużej: Rymanów-Zdrój, Iwonicz-Zdrój, Wysowa-Zdrój oraz Wapienne. Ponadto wiele miast, miasteczek i wsi ciągle nosi ślady dawnej świetności, należą do nich Grybów, Jaśliska, Dukla i Szymbark. Koniecznie trzeba zobaczyć niewielki skansen łemkowski w Zyndranowej, Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza w Bóbrce oraz Skansen pogórzański w Szymbarku. Dla upamiętnienia faktu, że te tereny są kolebką przemysłu naftowego powstał Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy. Warto również obejrzeć pamiątki po wojennej przeszłości Beskidu Niskiego – cmentarze z okresu I wojny światowej budowane przez Austriaków w latach 1915–1917. Najpiękniejsze z nich położone są na Przełęczy Małastowskiej, Rotundzie oraz Beskidku koło Koniecznej – projektował je słowacki architekt Dušan Jurkovič.

Ponadto na obrzeżach Beskidu Niskiego zobaczyć warto: Sanok (wraz z Muzeum Budownictwa Ludowego), Krosno, kościół św. Michała Archanioła w Binarowej – wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, Trzcinicę (nazywaną Troją Północy), Biecz, Gorlice i Krynicę-Zdrój.

Piesze szlaki turystyczne

[edytuj | edytuj kod]
szlak turystyczny czerwony Główny Szlak Beskidzki na odcinku: KomańczaWahalowski WierchPrzybyszówTokarniaBukowicaPuławyTarnawka (Baza namiotowa w Wisłoczku) – Rymanów-ZdrójIwonicz-ZdrójLubatowaCergowaNowa Wieś (DK 19) – CergowaŁysa GóraKątyPrzełęcz HałbowskaKolaninŚwierzowaMagura WątkowskaBacówka PTTK w BartnemWołowiecPopowe WierchyZdynia-Ług – RotundaRegietówKozie ŻebroHańczowaRopkiIzbyMochnaczka NiżnaHuzaryKrynica-Zdrój
szlak turystyczny niebieski Niebieski szlak Rzeszów – Grybów na odcinku: Przełęcz RadoszyckaWielki BukowiecJasielSzeroki JasienikCzeremchaJałowa KiczeraPrzełęcz DukielskaBarwinekPrzełęcz nad OlchowcemBaraniePrzełęcz MazgalicaOżennaPrzełęcz Beskid nad OżennąPrzełęcz pod Zajęczym WierchemBeskidKoniecznaJaworzyna KonieczniańskaPrzełęcz RegetowskaWysowa-ZdrójPrzełęcz Hutniańska – Ropki – Bordiów WierchCzarnaSucha HomolaWawrzkaChełmGrybów
szlak turystyczny żółty Wola Piotrowa – Bukowica – Wisłok WielkiKanasiówka – dojście do szlaku niebieskiego jw.
szlak turystyczny zielony BeskoMymońPastwiskaSpalony Horbek – Puławy Górne – DziałSurowicaMoszczaniec – Kanasiówka – Wielki Bukowiec – Dołżyca – Komańcza
szlak turystyczny żółty JaśliskaLipowiecPrzełęcz Beskid nad Czeremchą
szlak turystyczny zielony Barwinek – ZyndranowaOstraTylawaCzerteż – Pustelnia św. Jana z Dukli (dojście do czerwonego Głównego Szlaku Beskidzkiego)
szlak turystyczny żółty Tylawa – Olchowiec – Baranie
szlak turystyczny zielony Gorlice – DominikowiceŁysulaMęcina WielkaWapienneBarwinokKornuty – Magura Wątkowska – FoluszMrukowaBucznikNowy ŻmigródGrzywacka Góra – Kąty – KrempnaŻydowskieWysokie – Ożenna
szlak turystyczny żółty Huta Polańska – Przełęcz Mazgalica
szlak turystyczny żółty Krempna – Przełęcz Hałbowska – Kotań – kaplica pod Trzema Kopcami – Mrukowa
szlak turystyczny niebieski Bacówka PTTK w Bartnem – BanicaPrzełęcz MałastowskaSchronisko PTTK na Magurze MałastowskiejMagura MałastowskaPrzełęcz OwczarskaOboczSiaryGorlice
szlak turystyczny żółty Folusz – Bartne – Banica – Wołowiec – NieznajowaRadocyna – Konieczna – Przełęcz Dujawa
szlak turystyczny czarny Folusz – Diabli Kamień (opcjonalnie) – dojście do szlaku zielonego pod Barwinkiem
szlak turystyczny zielony Szlak Wincentego Pola na odcinku: Szymbark (województwo małopolskie)Sołtysia GóraMagura MałastowskaSchronisko PTTK na Magurze MałastowskiejSmerekowiecSkwirtne – Kozie Żebro – Wysowa-Zdrój – Ostry Wierch (Beskid Niski)Przełęcz PułaskiegoLackowaPrzełęcz Beskid nad IzbamiDzielec – Huzary – Krynica-Zdrój
szlak turystyczny żółty Schronisko PTTK na Magurze Małastowskiej – OderneUście GorlickieHomola (dojście do niebieskiego szlaku Rzeszów-Grybów)
szlak turystyczny czarny Zapora na RopieKlimkówkaFlasza (dojście do szlaku niebieskiego Rzeszów-Grybów)
szlak turystyczny żółty Gorlice – Przełęcz ŻdżarBielankaMiejska GóraSuchy WierchRopa – Wawrzka – Florynka
szlak turystyczny żółty Ropki – Przełęcz Prehyba – Ostry Wierch
szlak turystyczny czarny Krynica-Zdrój (Kopiec Pułaskiego) – Huzary – Tylicz
szlak turystyczny żółty Krynica-Zdrój – Parkowa – Huzary – Jaworzynka
szlak turystyczny niebieski Krynica-Zdrój – Parkowa – BradowiecPowroźnik

Odznaki turystyczne

[edytuj | edytuj kod]

Istnieją odznaki turystyczne związane ze zdobyciem szczytów znajdujących się w Beskidzie Niskim. Pierwszą z nich, Koronę Beskidu Niskiego, przyznawaną za zdobycie 18 szczytów, ustanowił w kwietniu 2015 roku oddział PTTK w Jaśle[5]. Drugą odznakę, Zdobywca Korony Beskidu Niskiego, za zdobycie 20 szczytów tego pasma górskiego, ustanowił w maju tego samego roku Klub Zdobywców Koron Górskich RP[6].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
  2. Geoserwis GDOŚ [online], geoserwis.gdos.gov.pl [dostęp 2018-02-20].
  3. Roponośny Kryg [online], Publiczne Gimnazjum w Krygu [dostęp 2017-02-10] [zarchiwizowane z adresu 2009-06-05].
  4. » Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy Szlaki Małopolski [online], szlakimalopolski.mik.krakow.pl [dostęp 2017-02-10] (pol.).
  5. Korona Beskidu Niskiego [online], PTTK Oddział Jasło [dostęp 2019-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-03] (pol.).
  6. Koronygor.pl [online], koronygor.pl [dostęp 2019-01-29].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Stanisław Kłos: Województwo rzeszowskie. Przewodnik, wyd. II poprawione i uzupełnione, wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1973.
  • Władysław Krygowski: Beskid Niski, Pogórze Ciężkowickie (część wschodnia) i Pogórze Strzyżowsko-Dynowskie (część zachodnia), wyd. II poprawione i uzupełnione, wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1977.
  • Wojciech Krukar, Paweł Luboński: Beskid Niski : przewodnik. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2007. ISBN 978-83-89188-63-2.
  • Witold Grzesik, Tomasz Traczyk: Od Komańczy do Bartnego : Beskid Niski : przewodnik krajoznawczy. Warszawa: Wydawnictwo Stanisław Kryciński, 1992. ISBN 83-85531-01-7.
  • Piotr Krzywda, Marta Cobel-Tokarska, Marcin Szymczak, Izabela Michna: Beskid Niski. Warszawa: ExpressMap, 2007. ISBN 978-83-60120-76-7.
  • „Beskid Niski. Mapa turystyczna w skali 1 : 50 000” części: wschodnia i zachodnia, Wydawnictwo Compass

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Dolina Ciechani, Magurski Park Narodowy
Dolina Ciechani, Magurski Park Narodowy
Panorama (360 stopni) ze wzgórza nad Cigeľką na Słowacji pokazująca najwyższe wzniesienia polskiej i słowackiej części Beskidu Niskiego
Panorama (360 stopni) ze wzgórza nad Cigeľką na Słowacji pokazująca najwyższe wzniesienia polskiej i słowackiej części Beskidu Niskiego