Somalia

Federalna Republika Somalii

Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya
‏جمهورية الصومال الفدرالية‎
Jumhūrīyat aṣ-Ṣūmāl al-Fidirālīyah

Herb Flaga
Hymn: Qolobaa calankeed (Flaga każdego narodu)
Ustrój polityczny	republika federalna
Stolica	Mogadiszu
Data powstania	1 lipca 1960
Prezydent	Hassan Sheikh Mohamud
Premier	Hamza Abdi Barre
Powierzchnia	637 700 km²
Populacja (2017) • liczba ludności	11 031 386[1]
• gęstość	17 os./km²
Kod ISO 3166	SO
Waluta	szyling somalijski (SOS)
Telefoniczny nr kierunkowy	+252
Domena internetowa	.so[2]
Kod samochodowy	SO
Kod samolotowy	6O
Strefa czasowa	UTC +3
Język urzędowy	somalijski, arabski[3]
Religia dominująca	islam (99,6%)
PKB (2023)  • całkowite   • na osobę	8,74 mld[4] USD 544[4] USD
PKB (PSN) (2023)  • całkowite   • na osobę	22,05 mld[4] dolarów międzynar. 1 374[4] dolarów międzynar.
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Somalia (som. Soomaaliya; arab. ‏الصومال‎, As-Sumal, Aş-Şūmāl), Federalna Republika Somalii (som. Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya; arab. ‏جمهورية الصومال الفدرالية‎, trb. Jumhūrīyat aṣ-Ṣūmāl al-Fidirālīyah) – państwo w północno-wschodniej części Afryki położone na Półwyspie Somalijskim (zwanym „Rogiem Afryki”). Przylega do Oceanu Indyjskiego i Zatoki Adeńskiej. Na północnym zachodzie graniczy z Dżibuti, na zachodzie z Etiopią, zaś na południowym zachodzie z Kenią.

Od 1991 roku w Somalii trwa wojna domowa. W 2011 Somalia zajęła 1. miejsce (czwarty rok z rzędu) w rankingu państw o najtrudniejszych warunkach do życia^[5]. Szacuje się, że w całym regionie tzw. „Rogu Afryki" (południowo-wschodnia Etiopia, Somalia, północna Kenia) blisko 12 mln ludzi jest zagrożonych głodem^[6].

Według raportu opublikowanego przez FAO oraz amerykańską agencję rządową USAID głód, który panował w Somalii w latach 2010–2012, był skutkiem największej od 60 lat suszy w tym rejonie świata i zabił prawie 260 tysięcy ludzi; połowa ofiar to dzieci poniżej piątego roku życia. Do klęski przyczyniła się także niepewna sytuacja bezpieczeństwa i związany z nią ograniczony dostęp organizacji humanitarnych do poszkodowanych, niektóre rejony znajdowały się bowiem pod kontrolą grup związanych z Al-Ka’idą^[7].

Długość granicy lądowej: 2366 km

• Dżibuti 58 km
• Etiopia 1626 km
• Kenia 682 km

Kraj nizinny na południu i na wybrzeżu. Na północy wyżynny, ze skalistymi górami do wysokości 2400 m n.p.m. Na północy wyżyny poprzecinane są suchymi dolinami i wyschniętymi korytami rzek. Linia brzegowa jest mało urozmaicona. Jej długość wynosi 3025 km.

Pomimo położenia w pobliżu równika w Somalii panuje stosunkowo suchy klimat. Na południu występuje klimat podrównikowy suchy z niewielkimi opadami deszczu, a na północy zwrotnikowy suchy prawie bez opadów. Monsuny wiejące znad Oceanu Indyjskiego nie przynoszą opadów. W kraju występują dwie dwumiesięczne pory deszczowe. Na południu spada 700 mm deszczu rocznie. Na północy panuje typowa dla pustynnego klimatu susza – roczne opady dochodzą zaledwie do 50 mm. Sprawia to, że Somalia cierpi na niedobór wody pitnej. Przez cały rok utrzymują się w miarę stałe temperatury powyżej 24 stopni Celsjusza (temp. średnia dobowa). Średnia temperatura roczna to 28 stopni. Amplitudy jednak wzrastają w kierunku północnym. W Somalilandzie w dzień dochodzi ona do 34 stopni Celsjusza. W nocy mogą panować niskie temperatury. Somalia nie jest nawiedzana w zasadzie przez żadne ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak trąby powietrzne czy huragany, zdarzają się jednak katastrofalne susze. Padające deszcze mogą być gwałtowne w południowej części kraju, choć zwykle są wtedy krótkotrwałe.

Somalia jest podzielona na 18 regionów. Stolicą kraju jest Mogadiszu^[8].

Skład etniczny kraju w 2019 roku^[9]:

• Somalowie – 90,3%,
• Somalijscy Bantu – 4,9%,
• Suahili – 1,8%,
• Arabowie – 0,8%,
• Oromowie – 0,6%,
• pozostali – 1,6%.

Somalijczycy, ludność pochodzenia kuszyckiego, stanowią prawie 98% mieszkańców kraju (1983). Podzieleni są na sześć zespołów rodowych: Dir, Darod, Issak, Hawija, Digil, Rahanwejn. Pierwsze cztery rody należą do Samaale, ludności pasterskiej, pozostałe dwa do Saab, ludów rolniczych o niższej randze społecznej w stosunku do pasterzy. Zespoły rodowe dzielą się na rody, a te z kolei na lineaże. Wszelkie przeszłe i współczesne konflikty Somalii przebiegają na styku rodów, lineaży itd. (często nazywanych plemionami), których struktura jest bardzo skomplikowana. Oprócz Somalijczyków społeczność kraju tworzy ludność bantuidalna, Bantu zsomalizowani oraz Arabowie.

Struktura religijna kraju^[10]:

• islam – 99,6%,
• chrześcijaństwo – 0,3%:
  • prawosławie – 0,22%,
  • katolicyzm – 0,04%,
  • niezależne kościoły – 0,03%,
  • protestantyzm – 0,01%,
• hinduizm – 0,1%.

Mimo oficjalnych deklaracji o wolności religijnej, mniejszość religijna jest mocno prześladowana. Siłowym nawracaniem chrześcijan na islam zajmuje się między innymi terrorystyczna organizacja Al-Shabaab^[11]. Według organizacji Open Doors Somalia zajmowała 3. miejsce, w krajach gdzie chrześcijanie są najbardziej prześladowani w 2020 roku^[12].

Północne i wschodnie wybrzeża dzisiejszej Somalii stanowiły prawdopodobnie część starożytnego Puntu^[13][14]. W okresie klasycznym miasta-państwa Mosylon, Opone, Mundus, Isis, Malao, Awalites, Essina, Nikon i Sarapion rozwijały się dzięki handlowi z Egiptem ptolemejskim, Grecją, Fenicją, Partią, królestwem Saby, Królestwem Nabatejskim i Cesarstwem Rzymskim^[15]. W VII–X w. n.e. na wybrzeżu powstały liczne faktorie perskie i arabskie. W przeciągu VIII-XII wieku na tereny te z Półwyspu Arabskiego napływali Somalijczycy. Napływowa ludność szybko uległa procesowi islamizacji. W XIII-XVI islamscy władcy z wybrzeża kraju, wspierani przez Somalijczyków toczyli walki z sąsiednią Etiopią. W XVI wieku część wybrzeża zajęła Portugalia, wyparta w XVII-XVIII wieku przez Arabów z Omanu. W XIX wieku, zwłaszcza po utworzeniu Kanału Sueskiego, Somalia stała się przedmiotem rywalizacji mocarstw europejskich. W 1887 roku Wielka Brytania utworzyła na północy kraju protektorat pod nazwą Somaliland, Francja zajęła obecne Dżibuti, a Włochy od 1889 roku kontrolowały wschodnie wybrzeże. Somali Włoskie stopniowo było powiększane, w 1905 roku wykupiono miasta-porty (Merka, Barawa i Mogadiszu), a w 1926 roku w skład kolonii włączono tzw. Jubaland. W trakcie włoskiej inwazji na Abisynię lat 1935-36 Somalia stanowiła bazę wypadową. W 1936 roku wraz z Etiopią i Erytreą została połączona we Włoską Afrykę Wschodnią. W 1940 roku oddziały włoskie opanowały część brytyjską Somalii. Ich panowanie nad tymi obszarami nie trwało długo, w 1941 roku utracili je wraz z całym obszarem Somalii. 1 kwietnia 1950 roku obszar dawnego Somali Włoskiego został przekazany pod administrację Włoch jako terytorium powiernicze ONZ^[13][14].

1 lipca 1960 roku z połączenia Somali Brytyjskiego i Włoskiego powstała niepodległa Republika Somalii^[13][16]. Od chwili ogłoszenia niepodległości Somalia zgłaszała roszczenia wobec sąsiadów (wobec Etiopii o Ogaden, wobec Somali Francuskiego i Kenii) wywołując konflikty graniczne. Pierwszym prezydentem republiki był Aden Abdullah Osman Daar (1960-67), następnie Abdirashid Ali Shermarke (zabity w 1969 roku). W 1969 roku przeprowadzony został wojskowy zamach stanu, w wyniku którego władzę objęła Najwyższa Rada Rewolucyjna na czele z generałem Mohammedem Siad Barre. Junta utworzyła Somalijską Republikę Demokratyczną, zawiesiła konstytucję i wdrażała w życie reformy utrzymane w lewicowym stylu. W 1976 roku utworzona została rządząca Somalijska Rewolucyjna Partia Socjalistyczna a Siad Barre został ogłoszony prezydentem. W 1977 roku zaatakowała Etiopię (wojna w Ogadenie) chcąc przyłączyć Ogaden. Konflikt okazał się klęską Somalii na skutek wsparcia Etiopii przez Związek Radziecki i Kubę. Po militarnej porażce rząd Somalii przyjął prozachodnią orientację polityczną. W latach 80. miał miejsce kryzys gospodarczy który doprowadził do wzrostu antagonizmów etnicznych i nastrojów antyrządowych. W grudniu 1990 roku wprowadzono nową konstytucję kształtująca w kraju system wielopartyjny. Zmiana konstytucji nie zakończyła pogłębiającej się dezintegracji^[14].

W styczniu 1991 roku urzędujący prezydent Siad Barre uciekł z pogrążonego w chaosie kraju. Jego następcą został Ali Mahdi Mohamed, który przywrócił konstytucję z 1960 roku^[14]. W maju tego samego roku Somalijski Ruch Narodowy jednostronnie proklamował niepodległość Republiki Somalilandu (na obszarze dawnego protektoratu brytyjskiego), nie uznaną przez międzynarodową społeczność. Walka o władzę kilkunastu ugrupowań o charakterze klanowym, doprowadziła w 1992 roku do zniszczenia struktur państwowych i masowego uchodźstwa ludności cywilnej. Organizacja Narodów Zjednoczonych ogłosiła embargo na dostawę broni do kraju oraz zorganizowała zbrojną interwencję w celu umożliwienia pomocy humanitarnej. Akcja zakończyła się w 1994 roku opanowaniem klęski głodu. Porozumienie pokojowe z 1994 roku nie przyniosło zakończenia walk. Żaden z trzech samozwańczych prezydentów nie zdobył uznania za granicą. W 2000 roku w wyniku konferencji pojednania narodowego utworzono władze centralne kraju i parlament. Centralne władze kontrolują jedynie stolicę i część kraju a w kraju stale toczy się wojna domowa. W 2006 roku władzę w stolicy przejęli fundamentaliści religijni z Unii Trybunałów Islamskich. Przeciwko ich rządom w latach 2006-09 doszło do interwencji wojsk etiopskich. W 2007 roku ruszyła operacja pokojowa AMISOM zorganizowana przez Unię Afrykańską. Od 2008 roku nastąpiło ponowne zajęcie środkowych i południowych terenów przez islamistów, co spowodowało wybuch kolejnej wojny. W kwietniu 2009 roku parlament Somalii zadecydował, że jedynym obowiązującym w kraju prawem będzie szariat. W 2012 roku zajęto główny ośrodek rebeliantów w Kismaju, a w 2014 roku ruszyła operacja militarna przeciwko ostatnim ostojom rebeliantów^[14].

Somalia dysponuje dwoma rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi oraz marynarką wojenną^[17]. Uzbrojenie sił morskich składało się w 2021 roku m.in. z 11 okrętów obrony przybrzeża, natomiast sił lądowych m.in. z: 80 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 25 zestawów artylerii holowanej^[17]. Wojska somalijskie w 2021 roku liczyły 20 tys. żołnierzy zawodowych. Somalijskie siły zbrojne stanowią 137. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 60,2 mln dolarów (USD) (dane z 2021)^[17].

Od obalenia rządu Siad-Barre w 1991 w Somalii trwa wojna domowa pomiędzy klanami. Trwająca od 1991 próba wprowadzenia demokracji przez wojska ONZ nie przyniosła oczekiwanego rezultatu, wskutek czego ONZ podjęło decyzję o wycofaniu się z Somalii w 1995.

Wskutek wojny domowej nastąpił de facto rozpad Somalii. Powstało kilka niezależnych małych państw, zaś reszta kraju pogrążyła się w walkach pomiędzy klanami.

Po obaleniu w 1991 dyktatora Siada-Barre na północnym wybrzeżu Somalii (nad Zatoką Adeńską), na terenach, które niegdyś stanowiły kolonię brytyjską Somaliland, Issowie rozpoczęli powstanie i w efekcie przejęli tam całkowitą władzę. W maju 1991 Somalijski Ruch Narodowy (SNM) ogłosił niezależność tych terenów. Tak powstała Republika Somaliland, której jednak nie uznała do tej pory społeczność międzynarodowa i ONZ. Pierwszym prezydentem Somalilandu został Abdurahman Ahmed Ali Tur, a od 2017 roku urząd prezydenta pełni Muse Bihi Abdi.

Obecnie na terenie Somalilandu panuje najbardziej stabilna sytuacja i w porównaniu z resztą regionu jedynie tam można mówić o względnie mocnej strukturze państwowej^{[potrzebny przypis]}. W maju 2001 obywatele Republiki Somalilandu opowiedzieli się w referendum za niepodległością.

W 1998 region Puntland ogłosił niezależność. Obecnie posiada status republiki autonomicznej.

14 sierpnia 2006 secesję ogłosił kolejny region – Galmudug. Obecnie posiada status republiki autonomicznej.

Na przełomie czerwca i lipca 2006 armia Unii Trybunałów Islamskich zajęła większość centralnej i południowej części Somalii, w tym stolicę w Mogadiszu. Na skutek ofensywy etiopskiej w grudniu 2006, fundamentaliści islamscy musieli wycofać się z zajmowanych terytoriów i przejść do walki partyzanckiej. W 2008 doprowadzili do ustąpienia prezydenta Abdullahiego Yusufa. Nowym prezydentem został Sharif Sheikh Ahmed wywodzący się z Unii Trybunałów Islamskich. Wojnę wypowiedziały mu radykalne islamistyczne bojówki Al-Shabaab oraz Hizbul Islam.

• W 1998 region Jubaland ogłosił secesję. W 2001 region powrócił pod władzę rządu federalnego.
• Od 2002 południowo-zachodni region Somalii znajdował się poza kontrolą rządu. W 2006 na mocy porozumienia lokalni przywódcy uznali na powrót władzę tymczasowego rządu somalijskiego.
• 1 lipca 2007 północna część regionu spornego pomiędzy Puntlandem a Somalilandem, Maakhir, ogłosiła niezależność. W 2009 roku przyłączył się do Puntlandu.

• Tymczasowy Rząd Federalny
• Islam w Somalii

• Maria Pasztor, Dariusz Jarosz: NIE TYLKO FIAT: Z dziejów stosunków polsko-włoskich 1945–1989. Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2018. OCLC 8373839569.{{Cytuj książkę}} Linki zewnętrzne: "tytuł".
• Tadeusz Łętocha: Granice i spory terytorialne w Afryce. Państwowe Wydawnictwa Naukowe, 1973.{{Cytuj książkę}} Linki zewnętrzne: "tytuł".
• Encyklopedia Geograficzna Świata: Afryka. Wydawnictwo OPRESS Kraków 1997

• World Gazetteer (ang.)