Fonema

On fonema ła xe na unità lenguìstega dotada de vałor distintivo, o sia na unità che ła połe prodùxare variasion de signifegà se canbiada co un altra unità: par exénpio, ła difarensa de signifegà intrà el vèneto teto e leto el xe el rexultà del scànbio intrà el fonema /t/ e el fonema /d/. Al contràrio, tute łe reałixasion de ła ere, conprendindo anca ła "ere fransexa" ([ʁ], fregadiva uvułare sonora), łe concore in vèneto a portar el isteso signifegà, o sia /r/ (de conseguensa se połe dir che no ghe xe difarensa de signifegà intrà [ʁoma] e [roma]). [ʁ] e [r] i xe foni e presixamente ałòfoni del fonema /r/. El fonema el xe, de consevensa, na astrasion mentałe, che ła categorixa sìngułe reałixasion artegołatòrie (i foni) segondo un ùnxoło signifegà.

Inte łe łéngue co albateti fonemàteghi, o sia chei alfabeti co corispondensa grafema-fonema, łe létare de l'alfabeto łe xe na trascrision gràfega de soni (ciamai foni). No ghe xe senpre na corispondensa unìvoga intrà foni e grafemi (le létare), ła łéngua inglexe ła xe un òtimo exénpio. Anca in vèneto, andove che pararia ghe sìpia un alfabeto che el raprexenta co ogni létara un sono de ła łéngua parlada, el xe caraterixà da convension del tuto arbitràrie: el grafema <gni> no el ga da vegner lexesto cofà na sèrie de trè soni, parché se trata de un digrama che el corisponde a ła naxałe pałatałe.

Segondo el struturałismo i fonemi i raprexenta łe "unità mìneme de segonda artegołasion", o sia łe unità lenguìsteghe pì picenine e sensa signifegà pròpio, ma che conbinae łe połe prodùxar unità che òhe ga signifegà e funsion gramategałe pròpia, dite monemi o "unità de prima artegołasion"^[1][2]. Se ciapemo, par exénpio, ła paroła vèneta parla, ła prima artegołasion ła vede i ełeminti parl e a. A sto liveło i njien conbinai signifegai. A liveło de segonda artegołasion i vien conbinai soni: łe unità de ła istesa paroła i xe de conseguensa /p/, /a/, /r/, /l/ e /a/^[3].

La disiplina che ła indivìdua e ła stùdia i fonemi ła se ciama fonołoxia^[4]. I fonemi łe xe unità astrate: ste unità łe ga cofà reałixasion i foni.

1. ↑ Nespor, op. cit., p. 44 .
2. ↑ Marchese, op. cit., ad vocem.
3. ↑ Panebianco, cit., p. 17.
4. ↑ Simone, op. cit., p. 93 .

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so fonema
• Scholia el detien schemi gràfeghi so Fonema

• (EN) phonemeEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.