Cezii

Cezii (Cs — caesium latinan kelel) om 55nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om ühtendes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — ühtenden gruppan päalagruppas, IA), tabluden kudendes periodas.

Element om harv londuses lujas, sikš se om kalliž. Pala Mankores — 3,7 grammad tonnas. Germanižed himikad Robert Bunzen i Gustav R. Kirhhof avaižiba cezijan vl 1860 spektraližen analizan abul. Nimitihe latinižen caesius-sanan mödhe «taivazma» znamasižiden jonoiden tagut elementan spektras.

Cezii om toksine vähän, sen solad oma toksižed, cezii-137 — radiotoksine. Antidot — «Ferrocin»-zell' Berlinan azurinke aktivižeks komponentaks.

Cezii om pehmed hobedaižpakuine muglmetall. Puhtaz cezii koskub kuldha lujas, no vauvhemb. Element om paramagnetik. Kristalline segluz om kubine mülükeskustoittud.

Atommass — 132,90545. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 1,873 g/sm³. Suladandlämuz — 301,7 K (28,5 C°). Kehundlämuz — 944 K (671 C°).

Londuseline cezii kogoneb üks'jäižes stabiližes ¹³³Cs-izotopaspäi. Tetas 39 ratud radioaktivišt izotopad 112..132, 134..151 atommassanke, i 22 izomärad. Kaikiš hätkemb om ¹³⁵Cs-izotop 1,33 mln vozid pol'čihodamižen pordonke, sid' ¹³⁷Cs (T_½=30,17 vot) i ¹³⁴Cs (2,065 vot). Radioaktivižed izotopad hajetas α- i protonižen čihodamižen kal't (nomer 112), α-, β- i protonižen (nomerad 114, 116, 118, 120), β- i protonižen (nomer 113, 115), α- i β- čihodamižen (nomer 119, 122), β- i neitronižen (nomerad 141..152) vai muite β-čihodamižen (kaik toižed) kal't. Ned kändasoiš ksenonaks vai barijaks, izotopad 130, 132, 134 — molembikš, izotopad 112 i 115 — jodaks i ksenonaks, izotopad 114, 116, 118 i 120 — ksenonaks, jodaks i telluraks, 119 i 122 — ksenonaks i telluraks.

Metall om kaikiš aktivižemb päiči francijas, no ani ei ole londuses jäl'gmäšt. Muigotub il'mas süttundanke, reagiruib vedenke poukahtuden, segoitab järgelišt stöklad. Ei ole reakcijoid azotanke normaližiš arvoimižiš.

Cezii om vägev katalizator.

Ottas kävutamižhe metallad medicinas i himižes tegimištos, cezijan ühtnendoid — optikas, akkumulätoraks, elektrolampoikš. Läz 70 tuhad tonnoid om vahvištoittud mail'man löudmižsijiš. Sadas ühesa tonnad vodes. Kaikiš znamasižemb sai om Kanad, cezijan mail'man varoiden seičeme kümnendest kaičese sen Tanko-löudmižsijas.

• Cezii webelements.com-saital. (angl.)
• Kirjutuz cezijas Himižiden elementoiden populärižes n-t.ru-kirjištos. (ven.)

Cezii Vikiaitas