Irracjonalizm - co trzeba wiedzie� przed matur�? [definicja, cechy]

Termin "irracjonalizm" pochodzi z �aciny (irrationalis - nierozumowy) i oznacza pogl�d filozoficzny wyr�niaj�cy si� wiar�, �e istniej� �rodki poznania dostarczaj�ce wiedzy, kt�rej tre�ci nie mo�na zasadniczo sformu�owa� w s�owach, b�d� sprawdzi�. Dodatkowo takie �rodki maj� wyj�tkowo du�� lub nawet najwy�sz� warto�� poznawcz�.

Irracjonalizm - definicja. Czym wyr�nia si� ten pogl�d?

Irracjonalizm to tak�e pogl�d dotycz�cy samej rzeczywisto�ci opieraj�cy si� na przekonaniu, �e istniej� przedmioty lub obszary rzeczywisto�ci, kt�rych zrozumienie przez cz�owieka albo nie daje si� wyrazi� w j�zyku, albo te� nie jest mo�liwe do sprawdzenia. Irracjonalizm by� postaw� typow� dla romantyzmu i modernizmu, chocia� pojawia si� w kr�gu kultury europejskiej w�a�ciwie od pocz�tku jej istnienia (rozpoczynaj�c od filozofii Platona). Elementy irracjonalizmu pojawiaj� si� tak�e w systemach my�lenia odcinaj�cych si� od materializmu, a wi�c np. u �wi�tego Augustyna.

Irracjonalizm - definicja. Irracjonalizm jest pogl�dem ca�kowicie opozycyjnym, w stosunku do racjonalizmu (stanowiska filozoficznego najbardziej charakterystycznego dla epoki o�wiecenia, zgodnie z kt�rym �wiat mo�na pozna� jedynie na drodze rozumowej i nie istniej� zjawiska sprzeczne z prawami logiki). Irracjonalizm, jako jego przeciwie�stwo, mo�na uzna� za manifest wiary w rzeczywisto�� metafizyczn� oraz w mo�liwo�� jej zg��bienia na drodze intuicji.

Co to jest irracjonalizm i gdzie si� pojawia?

Co to jest irracjonalizm? Najwi�ksze znaczenie zyska� w epoce romantyzmu, kt�rej �wiatopogl�d by� zbudowany na warto�ciach takich jak duchowo��, uczucia, emocje i indywidualno�� jednostki. Opiera� si� na za�o�eniu, �e �wiat sk�ada si� ze sprzecznych element�w: realnych i idealnych, racjonalnych i stoj�cych w sprzeczno�ci z rozumem. Irracjonalizm by� idealnym elementem sk�adowym takiej wizji �wiata.

Najs�ynniejszym tekstem w polskiej literaturze, b�d�cym pochwa�� irracjonalizmu, jest ballada Adama Mickiewicza "Romantyczno��" z tomu "Ballady i romanse". Utw�r ten uchodzi za wyk�adni� pogl�d�w romantyk�w, kt�rzy stanowczo przeciwstawiali si� racjonalistycznej filozofii epoki klasycyzmu. Utw�r nawi�zuje do szekspirowskiego Hamleta, kt�ry na drodze iluminacji porozumiewa si� ze zmar�ym ojcem. Hamlet mo�e dostrzec ducha poprzez patrzenie na �wiat "oczyma duszy". Podobnie widzi �wiat bohaterka "Romantyczno�ci" - Karusia. Dziewczyna rozmawia ze zmar�ym ukochanym, nie wierzy w jego �mier�, poniewa� uznaje j� za zbyt "absurdaln�", by mog�a by� prawdziwa. Karusia prost� dziewczyn� z ludu, nie kieruje si� logik� i usilnie wierzy, �e jej narzeczony, mimo swojej cielesnej �mierci, pozostaje blisko niej. Przekonanie o obecno�ci zmar�ych w�r�d nas podziela tak�e przys�uchuj�cy si� Karusi lud, kt�rego pozaintelektualn� m�dro�� wychwala podmiot liryczny ballady w najbardziej znanym i cz�sto cytowanym fragmencie:

Czucie i wiara silniej m�wi do mnie, Ni� m�drca szkie�ko i oko.

W�tki irracjonalne odnajdujemy r�wnie� w utworze Juliusza S�owackiego "Balladyna", gdzie si�� nap�dow� wydarze�, rozgrywaj�cych si� w ca�ym dramacie, s� fantastyczne postaci: nimfy Goplany i s�u��ce jej le�ne duszki. �r�d�em wznios�o�ci, a tak�e grozy jest w dramacie S�owackiego w�a�nie �wiat inno�ci, czyli �wiat irracjonalny. Na t� rzeczywisto�� sk�adaj� si� sny, przeczucia, proroctwa, halucynacje, sobowt�ry, wiara w zabobony, przywidzenia, upiory, widma, czarna magia i zwi�zane z ni� praktyki.

Irracjonalizm - filozofia

Irracjonalizm to pogl�d filozoficzny, wed�ug kt�rego rzeczywisto�� jest niemo�liwa do poznania poprzez poznanie rozumowe. Nurt ten odwo�uje si� do przekona� wyprowadzonych z intuicji, wiary, instynktu i tradycji. Wykszta�ci� si� pod koniec epoki o�wiecenia jako protest przeciw racjonalizmowi. Za jego przedstawiciela uwa�a si� Henriego Bergsona - krytyka poznania intelektualnego i analitycznego, autora teorii intuicji. Bergson twierdzi�, �e to intuicja pozwala przyswoi� cz�owiekowi ruch rzeczy, obcowa� z nim bezpo�rednio i uto�sami� si� z �yciem rzeczy. Ten francuski filozof g�osi�, �e g��wn� rol� w procesie �yciowym odgrywa nie rozum, ale p�d �yciowy. Tw�rca musi kierowa� si� intuicj�. Wed�ug niego �wiat podlega ci�g�emu rozwojowi, a �ycie cz�owieka jest strumieniem prze�y� i czyn�w. Najwy�sz� warto�� stanowi wolno��.

Cechy irracjonalizmu

Cechy irracjonalizmu, czyli irracjonalizm w pigu�ce:

• brak mo�liwo�ci rozumowego poznania �wiata;
• nosicielami obiektywnej prawdy o �wiecie s� szale�cy i dzieci;
• jednostki o umys�owo�ci nie przystaj�cej do spo�ecznych standard�w zostaj� nobilitowane;
• odej�cie od ograniczania si� intelektem;
• intuicja, wiara, instynkt, uczucia;
• ludowe inspiracje;
• zwi�zki z mistycyzmem;
• zwi�zki z mesjanizmem.