- Trudno znale�� s�owa, by opisa� barbarzy�skie zbrodnie pope�nione przez Niemc�w tutaj, ale tak�e w innych wielu miejscach w Polsce i Europie - m�wi� w pi�tek (16 sierpnia) Viktor Elbling, ambasador Niemiec w Polsce. S�owa pad�y podczas obchod�w 81. rocznicy powstania w getcie w Bia�ymstoku.
Na dzia�ce przy ul. Krakowskiej wbito symbolicznie pierwsze �opaty. Maj� tam stan�� dwa apartamentowce z gara�em podziemnym i lokalami us�ugowymi w parterze.
Wojew�dzki konserwator zabytk�w Marcin Dawidowicz obj�� ochron� relikty piwnic nieistniej�cej kamienicy przy ul. Mi�ej 18 i Muranowskiej 39 na Muranowie. W czasie powstania w getcie by� tutaj bunkier sztabu �ydowskiej Organizacji Bojowej.
Student archeologii Kamil Langier i pasjonat historii Cz�stochowy Marcin Bocian spenetrowali piwnice w dawnym osiedlu fabrycznym przy ul. Filomat�w, ca�y czas u�ytkowane przez lokator�w. Po s�siedzku, w dawnych Peltzerach mie�ci� si� w czasie wojny Hasag, ob�z pracy przymusowej dla �yd�w.
- Bez m�wienia o przedwojennych czasach trudno budowa� wsp�lnot�. No bo jak to robi� bez poczucia w�asnej to�samo�ci? - Jacek Malinowski, dyrektor Bia�ostockiego Teatru Lalek, wspomina inspirowany histori� spektakl "GPS" i zapowiada kolejn� wa�n� premier�.
Najlepszy widok na getto ma z dachu olbrzymiego budynku S�d�w Grodzkich przy ul. Leszno. Fotografuje okolic� przed, w trakcie i po zbrojnym zrywie �ydowskich powsta�c�w. Na koniec z kilku kadr�w sk�ada panoram� ruin.
Byli�my na najnowszej wystawie w Muzeum Warszawy. To pr�ba pokazania �ycia w getcie z r�nych perspektyw - z zewn�trz i od �rodka. A kartograf Pawe� Weszpi�ski opowiada, jak zmienia�y si� granice warszawskiego getta i gdzie je planowano.
Skwer Chajki Grossman - tabliczki z tak� nazw� maj� pojawi� si� na terenie dawnego getta. W ten spos�b Bia�ystok chce przypomnie� kolejn� wa�n� posta� w historii miasta.
Nad ranem 5 lutego 1943 roku do bia�ostockiego getta na czele kolumny ci�ar�wek wjecha� szef gestapo Fritz Gustaw Friedel. Tak zacz�� si� krwawy tydzie�: na miejscu zgin�o ponad tysi�c bia�ostockich �yd�w, ponad dziesi�� tysi�cy wywieziono do Treblinki. W poniedzia�kowy wiecz�r (5 lutego) bia�ostoczanie upami�tni� rocznic� akcji lutowej - pierwszego etapu roz�o�onej na p� roku eksterminacji getta.
Gdy mia� dwa lata, zosta� zupe�nie sam. B��ka� si� po ulicach getta warszawskiego. Prze�y� Zag�ad� dzi�ki pomocy dobrych ludzi. O tym, kim jest i �e ma rodzin�, Shalom Koray dowiedzia� si� dopiero jako 83-latek.
Tablica upami�tniaj�ca dawne getto nazistowskie w Gda�sku zosta�a ods�oni�ta na pocz�tku grudnia. Nie przetrwa�a nawet miesi�ca.
Archeolodzy w trakcie prac badawczych przy Centrum Promocji Dziedzictwa Kulturowego w Tyczynie ods�onili oko�o 40 �ydowskich tablic nagrobnych - macew. S� bardzo dobrze zachowane, z wi�kszo�ci z nich mo�na odczyta� informacje o zmar�ych, tak jak z nagrobka Sary: "c�rka dobrego rodu, droga kobieta, jej r�ce wyci�gn�y si�, by pom�c biednym w k�opotach".
W miejscu utworzonego w 1940 roku przez nazist�w getta dla gda�skich �yd�w stan�a pami�tkowa tablica.
Czy historia �yd�w w Bia�ymstoku upami�tniana jest wystarczaj�co? Gdzie s� zaniedbania, gdzie sprzeczno�ci, co trzeba zmieni�, w kt�rym kierunku i��? I czy temat historii �yd�w nie jest sprowadzony g��wnie do tematu Zag�ady? O tym w ramach debaty "Jakiej historii �yd�w potrzebuj� bia�ostoczanie?" - rozmawiali historycy, spo�ecznicy, samorz�dowcy. - Ca�a masa roboty jeszcze przed nami - m�wi� jeden z debatuj�cych Tomasz Wi�niewski.
Na nowym ziele�cu na Wyspie Spichrz�w znajdzie si� tablica upami�tniaj�ca gda�skie getto, kt�re funkcjonowa�o tam w czasie II wojny �wiatowej. Przez blisko osiemdziesi�t lat nie by�o �adnego �ladu, kt�ry przypomina�by histori� tego miejsca.
Ci ludzie chodzili do getta jak na spacer po egzotycznej krainie. Byli turystami, a zdj�cia pami�tkami. Ale mo�emy zobaczy� w nich wi�cej, ni� chcieli utrwali�: ogrom okrucie�stwa i relacje wladzy - opisuj� autorzy albumu "�ydzi Warszawy 1939-1943" opartego w wi�kszo�ci na fotografiach niemieckich fotoamator�w.
- Jak to jest by� widzianym, samemu nie mog�c zobaczy�? Albo ogl�da� �wiat, pozostaj�c niewidzialnym? - pytaj� tw�rcy nowej instalacji w sercu Woli. Ma ona zach�ci� do zapoznania si� z historiami os�b ukrywaj�cych si� w ruinach w czasie powstania w getcie.
Po sobotniej nawa�nicy w D�bicy w parku Jordanowskim znaleziono ko�ci. Znajdowa�y si� pomi�dzy korzeniami wyrwanych drzew. - To teren, na kt�rym by�o getto, wi�c jest du�e prawdopodobie�stwo, �e s� tam jakie� szcz�tki ofiar - uwa�a Ireneusz Socha, badacz historii d�bickich �yd�w. Spraw� zaj�a si� prokuratura.
- Najwi�ksze jest cierpienie po�egna�. To najgorsze, co mo�e by�, kiedy jeste� zmuszony do po�egnania najbli�szych tobie ludzi: matki, ojca, brata, przyjaci�. Nie wiesz, co z nimi b�dzie, a masz przeczucie, �e to jest ostatni raz, kiedy ich widzisz - m�wi� w Bia�ymstoku Marian Turski przy okazji jednego z wydarze� towarzysz�cych 80. rocznicy powstania w bia�ostockim getcie.
Mi�dzy naczelnym rabinem Polski a w�adzami Wo�omina toczy si� sp�r o ludzkie ko�ci. A dok�adnie o szcz�tki zamordowanych przez Niemc�w mieszka�c�w tamtejszego getta. Spieraj� si� tak�e mieszka�cy. Padaj� oskar�enia o antysemityzm, a do prokuratury s�ane s� doniesienia.
Bia�ystok. - W pierwszym rz�dzie pami�ta� musimy, �e tego miasta nie by�oby bez jego �ydowskich mieszka�c�w. 80 lat temu zamordowano nasze miasto - m�wi� z okazji 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie bia�ostockim prezydent podlaskiej stolicy. Z przes�aniem do uczestnik�w i uczestniczek obchod�w zwr�ci� si� Antony Blinken, sekretarz stanu USA.
Z okazji 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie bia�ostockim g��wne uroczysto�ci odb�d� si� 16 sierpnia. Ju� dzi� (11 sierpnia) na cykl wydarze� w zwi�zku z t� rocznic� zaprasza Stowarzyszenie Muzeum �yd�w Bia�egostoku.
W�adze w Wo�ominie postanowi�y rozpocz�� remont stadionu, pod kt�rego cz�ci� mog� znajdowa� si� masowe groby �yd�w. Od lat �ledztwo w tej sprawie prowadzi IPN, temat bada tak�e gmina �ydowska. Wczoraj wieczorem na stadion wjecha�a koparka. - Jeste�my oburzeni, to bezczeszczenie - m�wi naczelny rabin Polski.
Prezydent Bia�egostoku w czasie poniedzia�kowej (7 sierpnia) konferencji prasowej ponownie zaprosi� na obchody 80. rocznicy powstania w getcie bia�ostockim. - Chcemy w spos�b szczeg�lny odda� ho�d �ydowskim mieszka�com Bia�egostoku. To niezwykle istotne, aby�my nie zapominali o przesz�o�ci, a jednocze�nie czerpali z niej nauki dla przysz�ych pokole� - m�wi�.
Dwie dioramy dotycz�ce tragedii bia�ostockich �yd�w mo�na zobaczy� w Muzeum Wojska. Wykona� je Krzysztof "Zygzak" Chojnacki.
Przetrwa� bia�ostockie getto, sze�� oboz�w, straci� wszystko, ale nie pasj� �ycia. - �ycie jest przecie� takie ciekawe! - m�wi 95-letni Ben Midler, Ocala�y. Jeszcze kilka dni temu pozowa� na komiksowej �ciance w Kalifornii z lud�mi m�odszymi od siebie o kilka dekad. A w po�owie sierpnia odb�dzie kolejn� podr� - przyjedzie do Bia�egostoku z okazji 80. rocznicy powstania w getcie bia�ostockim.
Ma�o kto zdaje sobie spraw�, czym tak niewielki mur przy ulicy �abiej naprawd� jest. Tymczasem to kawa� historii Bia�egostoku. Jego remont si� ko�czy.
Ledwie cztery s�owa i daty, a w nich zapis niewyobra�alnej tragedii. Id�c chodnikiem, przechodnie musz� si� na nie natkn��, zobaczy� i - miejmy nadziej� - uzmys�owi� sobie, co dzia�o si� tu ponad 80 lat temu. "Tu by�a brama getta 26 VII 1941- 20 XVIII 1943". Tablice wmurowane w chodnik w dw�ch punktach w centrum Bia�egostoku przypominaj� w ko�cu miejsca, kt�re przez dwa lata oddziela�y dramatycznie dwa �wiaty: �ywych i skazanych na �mier�.
Dok�adnie 82 lata temu, 26 lipca 1941 roku, niemieccy okupanci zamkn�li bia�ostockich �yd�w w getcie. Tak zacz�a si� gehenna 40 tys. os�b, zako�czona dwa lata p�niej likwidacj� zamkni�tego obszaru i eksterminacj� jego mieszka�c�w. Skala tragedii jest nie do wyobra�enia - z 40 tys. zamkni�tych os�b prze�y�o ledwie 300. W �rod� (26 lipca) w miejscu dawnych bram getta ods�oni�te zostan� specjalne tablice.
W pi�tek 21 lipca przez Warszaw� przejdzie Marsz Pami�ci po�wi�cony �ydowskim mieszka�com stolicy wymordowanym w czasie II wojny �wiatowej. Tego samego dnia w trotuar ulicy Z�otej wmurowane zostan� symboliczne kamienie upami�tniaj�ce trzy siostry, kt�re zgin�y w warszawskim getcie.
Jak pami�� po �ydowskich ofiarach odcisn�� w fotografii na li�ciach ro�lin? Niezwykle przejmuj�co czyni to Dovile Dagiene, litewska artystka, kt�rej wystawa prac zostanie otwarta we wtorek (11 lipca) w Bia�ej Synagodze w Sejnach. Tego samego dnia O�rodek Pogranicze zaprasza te� do Krasnogrudy, gdzie odb�dzie si� spotkanie po�wi�cone sztuce haiku.
6 lipca w Rzeszowie odb�dzie si� Marsz Pami�ci w ho�dzie dla zamordowanych �yd�w z rzeszowskiego getta. - Pami�� o tych tragicznych wydarzeniach jest nasz� historyczn� i moraln� powinno�ci� - przekonuje Stowarzyszenie Rajsze, kt�re jest organizatorem upami�tnienia.
Ju� wiadomo, do kogo nale�a�y ko�ci odkryte podczas budowy przy ul. Warszawskiej w Kozienicach. �ledztwo zosta�o umorzone.
Przez lata by� zapomniany. Niewiele os�b zdawa�o sobie spraw�, czego jest pozosta�o�ci�. W ko�cu zostanie naprawiony. Mowa o niewielkim fragmencie muru bia�ostockiego cmentarza gettowego.
W odkopanych podziemiach kamienic stoj�cych niegdy� przy ul. G�siej znaleziono warsztat, w kt�rym przed wojn� i w czasie okupacji produkowane by�y sztu�ce. Swoim przysz�ym eksponatem pochwali�o si� Muzeum Getta Warszawskiego.
Dobiega ko�ca rozbi�rka odkrytych niedawno fundament�w przedwojennych kamienic stoj�cych niegdy� wzd�u� ulicy G�siej. O zwr�cenie szczeg�lnej uwagi na te relikty dawnej Warszawy sto�eczny ratusz zaapelowa� do wojew�dzkiego konserwatora zabytk�w. Ten jednak zgodzi� si� na ich rozbi�rk�.
Na domu przy Malmeda 29 pojawi�a si� informacja, �e to budynek do rozbi�rki. Spo�ecznicy nie kryj� zaskoczenia. Wedle r�nych relacji to wa�ne miejsce buntu �yd�w przeciwko likwidacji getta.
- Jako �yd wiem, �e jest nas za ma�o, �eby�my mogli piel�gnowa� nasze groby, cmentarze bez pomocy nie-�yd�w. Liczymy na to, �e pokolenia nast�pne wezm� na siebie wsp�ci�ar, a w istocie rzeczy g��wny ci�ar noszenia tej pami�ci - m�wi Marian Turski, honorowy przewodnicz�cy obchod�w 80. rocznicy powstania w getcie bia�ostockim.
Otwarto oferty w przetargu na firm�, kt�ra przebuduje dawny szpital dzieci�cy w centrum Warszawy na siedzib� Muzeum Getta Warszawskiego, i urz�dzenie w nim wystawy sta�ej. Najta�sza z nich o prawie 126 mln z� przekracza kwot� zaplanowan� na t� inwestycj�.
Do polskiego Bia�egostoku przyje�d�a�, gdy tylko m�g�, najcz�ciej w sierpniu, na obchody kolejnych rocznic powstania w getcie bia�ostockim. A w izraelskim Bia�ymstoku - Kiriacie Bia�ystok - mieszka�, pilnuj�c pami�ci i rodzinnego miasta, i �ydowskich bia�ostoczan. Nie �yje Jacob (Jakov) Kagan - przewodnicz�cy Stowarzyszenia By�ych Mieszka�c�w Bia�egostoku i Okolic w Izraelu.
Copyright © Wyborcza sp. z o.o.