Aleksandr Solzhenitsyn

Hierdie naam is volgens die Oos-Slawiese gebruik; die patroniem is Isayevich en die van is Solzhenitsyn.

Aleksandr Solzhenitsyn
Solzhenitsyn in 1974.
Geboorte	(1918-12-11)11 Desember 1918 Kislowodsk, RSFSR
Sterfte	3 Augustus 2008 (op 89) Moskou, Rusland
Beroep	Skrywer, historikus
Alma Mater	Rostof-staatsuniversiteit
Bekendste werke	Die Dag van Ivan Denisowitsj The First Circle Cancer Ward The Gulag Archipelago Two Hundred Years Together The Red Wheel
Eggenoot/eggenote	Natalia Alekseyevna Reshetovskaya (1940-'52 en 1957-'72) Natalia Dmitrievna Svetlova (1973 tot met sy dood in 2008)
Familie	3 seuns – Yermolai, Ignat, Stepan Solzhenitsyn
Toekennings	Nobelprys vir letterkunde

Aleksandr Isayevich^{[nota 1]} Solzhenitsyn (Russies: Алекса́ндр Иса́евич Солжени́цын; Afrikaanse transliterasie: Aleksandr Isajewitsj Solzjenitsin; IFA: /ˌsoʊlʒəˈniːtsɪn/; 11 Desember 1918 – 3 Augustus 2008)^[1] was ’n Russiese skrywer en historikus. Sy voornaam word dikwels ook Alexander gespel.^[2][3]

Hy was ’n uitgesproke kritikus van die Sowjetunie en kommunisme, en het gehelp om die land se Goelag-stelsel van gedwongearbeidskampe onder die wêreld se aandag te bring. Hy is toegelaat om net een werk in die Sowjetunie uit te gee: Die Dag van Ivan Denisowitsj (1962), in die tydskrif Nowi Mir. Sy latere werke moes hy in die Weste laat publiseer. Die bekendstes hiervan was Cancer Ward (1968) en The Gulag Archipelago (1973).

Die Nobelprys vir letterkunde is in 1970 aan Solzhenitsyn toegeken.^[4] Hy was egter bang as hy na Stockholm reis om die prys te ontvang, sou hy nie toegelaat word om na die Sowjetunie terug te keer nie. Hy is eindelik in 1974 verban, maar het in 1994 na Rusland teruggekeer ná die verbrokkeling van die Sowjetunie.

Solzhenitsyn is in Kislowodsk in die RSFSR (nou in Stawropol-krai, Rusland), gebore. Sy ma, Taisija Zacharowna Sjtsjerbak, was van Oekraïense herkoms.^[5][6] Sy is tydens die Eerste Wêreldoorlog na Moskou om te studeer en daar het sy Isaaki Solzjenitsin, ’n jong offisier in die Russiese leër wat van Kosakherkoms was en van die Kaukasus af gekom het, ontmoet en met hom getrou.^[7]

In 1918 het Taisija swanger geraak met Aleksandr en kort daarna, op 15 Junie, is Isaaki in ’n jagongeluk dood. Aleksandr is in arm omstandighede deur sy ma en tante grootgemaak. Sy opgevoede ma, wat nooit weer getrou het nie, het sy studies in letterkunde en wetenskap aangemoedig en hom in die Russies-Ortodokse geloof grootgemaak.^[8][9] Sy is in 1944 dood.^[10]

In 1936 al het Solzhenitsyn karakters en konsepte begin ontwikkel vir ’n beplande werk oor WO1 en die Russiese Rewolusie. Dit het eindelik gelei tot die werk August 1914. Hy het wiskunde aan die Rostof-staatsuniversiteit studeer. Terselfdertyd het hy korrespondensiekursusse aan die Moskouse Instituut vir Filosofie, Letterkunde en Geskiedenis gedoen.

In die Tweede Wêreldoorlog het Solzhenitsyn in die Rooi Leër diens gedoen^[11] en twee medaljes ontvang, onder meer die Orde van die Rooi Ster in 1944.^[12]

In ’n reeks werke wat later in sy lewe gepubliseer is, skryf hy oor sy ondervindings in die oorlog en sy groeiende twyfel oor die morele grondslag van die Sowjetregering.^[13] Terwyl hy ’n artillerie-offisier in Oos-Pruise was, het hy oorlogsmisdade deur Sowjet- militêre personeel teen plaaslike Duitse burgers aanskou: Siviele burgers en ou mense is van hul besittings beroof, en vroue en meisies het gesterf ná groepverkragtings.

In Februarie 1945, terwyl hy in Oos-Pruise was, is Solzhenitsyn deur teenintelligensieagente in hegtenis geneem vir die skryf van neerhalende opmerkings in privaat briewe aan ’n vriend^[14] oor die optrede in die oorlog deur Josef Stalin, wat hy Chozjajin ("die Baas") en Balabos (Jiddisj vir "die Huismeester") genoem het.^[15] Hy is aangekla van propaganda teen die Sowjetunie en "die stigting van ’n vyandelike organisasie".^[16][17]

Hy is na die Loebjankatronk geneem en ondervra. Op 9 Mei 1945 is aangekondig Duitsland het oorgegee en die hele Moskou het feesgevier.^[18] Solzhenitsyn het die vieringe uit sy tronksel aanskou en later geskryf: "Daar was geen vreugde in ons selle en geen omhelsings en soene vir ons nie. Daardie oorwinning was nie ons s’n nie."^[18] Op 7 Julie 1945 is hy ’n straf van agt jaar in die Goelag opgelê.

Die eerste deel van sy straf het Solzhenitsyn in verskeie werkkampe deurgebring; vir die "middelste deel", soos hy dit later genoem het, was hy in ’n sjarasjka, ’n spesiale fasiliteit vir wetenskapnavorsing. Hier het hy Ljef Kopelef ontmoet; hy het later die karakter Lev Rubin in sy boek The First Circle op hom geskoei.^[19] In 1950 is hy na ’n "spesiale kamp" vir politieke gevangenes in Ekibastoez, Kasakstan, gestuur. Sy ondervindings daar het die grondslag van sy boek Die Dag van Ivan Denisowits gevorm. Terwyl hy daar was, het hy ’n gewas laat verwyder. Hy is nog nie in dié stadium met kanker gediagnoseer nie.

In Maart 1953, ná die einde van sy gevangenskap, is Solzhenitsyn intern verban na Birlik in Suid-Kasakstan.^[20] Sy ongediagnoseerde kanker het versprei, sodat hy aan die einde van dié jaar by die dood omgedraai het. In 1954 is hy in ’n hospitaal in Tasjkent behandel en sy gewas het in remissie gegaan. Sy ondervindings daar het die grondslag gevorm vir sy roman Cancer Ward en ’n kortverhaal, "The Right Hand". In sy dekade van gevangenskap het Solzhenitsyn Marxisme afgesweer en die filosofiese en godsdienstige posisies van sy latere lewe ontwikkel. Hy het geleidelik ’n filosofiegeoriënteerde Oosters-Ortodokse Christen geword as gevolg van sy ervarings in die tronk en die strafkampe.^[21][22][23] Sy transformasie word goed beskryf in die vierde deel van The Gulag Archipelago ("The Soul and Barbed Wire").

Op 7 April 1940, terwyl hy op universiteit was, is Solzhenitsyn met Natalia Aleksejewna Resjetofskaja getroud.^[24] Hulle was net langer as ’n jaar getroud toe hy by die weermag aansluit en daarna na die Goelag gestuur word. Hulle is in 1952 geskei, ’n jaar voor sy vrylating, want die vroue van Goelag-gevangenes kon hul werk- en woonpermitte verloor. Nadat sy interne bannelingskap verby was, is hulle in 1957 weer getroud,^[25] maar in 1972 ’n tweede keer geskei.

Die volgende jaar is Solzhenitsyn met sy tweede vrou, Natalia Dmitrijewna Swetlowa, getroud. Sy het ’n seun gehad uit ’n kort vorige huwelik.^[26] Hy en Natalia het drie seuns gehad: Yermolai (1970), Ignat (1972) en Stepan (1973).^[27]

Solzhenitsyn se aangenome seun, Dmitri Turin, is op 18 Maart 1994 op 32-jarige leeftyd in Cavendish, Vermont, dood – kort voordat hy saam met sy pa na Rusland sou terugkeer.^[28]

Ná Nikita Chroesjtsjof se geskiedkundige toespraak op die 20ste kongres van die Kommunistiese Party op 25 Februarie 1956 waarin hy Stalin gekritiseer en veroordeel het, is Solzhenitsyn se bannelingskap beëindig en is hy van blaam onthef. Nadat hy teruggekeer het, het hy bedags skoolgehou en snags in die geheim geskryf.^[29]

In 1960, toe hy 42 was, het hy Aleksandr Twardofski, ’n digter en hoofredakteur van die tydskrif Nowi Mir, genader met die manuskrip van Die Dag van Ivan Denisowitsj. Dit is in 1962 in geredigeerde vorm gepubliseer – met die goedkeuring van Chroesjtsjof, wat die publikasie daarvan voor die Politburo so geregverdig het: "Daar is ’n Stalinis in elkeen van julle; daar is selfs ’n Stalinis in my. Ons moet hierdie euwel uitroei."^[30]

Die boek was gou ’n treffer. Dit het die Sowjetstelsel van tronkstraf onder die Weste se aandag gebring. Dit was daar sowel as in die Sowjetunie ’n sensasie – nie net vanweë die realisme en openhartigheid daarvan nie, maar ook omdat dit die eerste groot letterkundige werk sedert die 1920's in die Sowjetunie was met ’n politieke tema, wat boonop geskryf is deur ’n nielid van die Party en ’n man wat al Siberië toe gestuur is vir lasterspraak oor die leiers. En tog is die publikasie daarvan amptelik goedgekeur. In dié sin was die publikasie van die boek ’n byna ongehoorde geval van die vrye, onbeperkte bespreking van politiek deur letterkunde. Die meeste Sowjetlesers het dit besef, maar nadat Chroesjtsjof in 1964 as leier afgesit is, was dit ook die einde van sulke werke in die Sowjetunie.

Solzhenitsyn het saam met Twardofski onsuksesvol probeer om sy roman Cancer Ward wettig in die Sowjetunie gepubliseer te kry. Die toestemming van die Skrywersunie was nodig. Hoewel van die lede dit waardeer het, is toestemming om die werk te publiseer eindelik teruggehou sodat dit hersien en van verdagte stellings en insinuasies teen die Sowjetunie gestroop kon word.

Ná Chroestsjof se bewind het die kultuurklimaat weer onderdrukkender geword. Die publikasie van Solzhenitsyn se werk is vinnig gestaak. As skrywer was hy ’n "niepersoon" en teen 1965 het die KGB beslag op van sy dokumente gelê, onder meer die manuskrip van The First Circle. Intussen het Solzhenitsyn koorsagtig en in die geheim bly skryf aan die bekendste van sy werke, The Gulag Archipelago. Die beslaglegging van sy roman se manuskrip het hom bang en desperaat gemaak, maar geleidelik het hy besef dit het hom vrygestel van die voorgee om ’n "amptelik erkende" skrywer te wees, iets wat al byna tweede natuur was, maar toenemend irrelevant was.

Nadat The Gulag Archipelago voltooi is, is die oorspronklike, handgeskrewe manuskrip in vriende se huis in Estland weggesteek.^[31][32] In 1969 is Solzhenitsyn uit die Skrywersunie geskop. In 1970 is die Nobelprys vir letterkunde aan hom toegeken. Hy kon nie toe self die prys in Stockholm in ontvangs neem nie, want hy was bang hy word nie toegelaat om na die Sowjetunie terug te keer nie. Daar is voorgestel ’n spesiale seremonie word in die Sweedse ambassade in Moskou gehou, maar die Sweedse regering het dit verwerp omdat hulle bang was dit skaad die betrekkinge tussen die Sowjetunie en Swede. Eindelik het Solzhenitsyn sy prys op die 1974-seremonie ontvang nadat hy uit die Sowjetunie verban is.

The Gulag Archipelago is tussen 1958 en 1967 geskryf. Dit het bestaan uit drie volumes van altesaam sewe dele en het gegaan oor die Sowjet-strafkampstelsel. (Solzhenitsyn het nooit op een slag al sewe dele van die werk voor hom gehad nie). Die boek was geskoei op Solzhenitsyn se eie ervarings, sowel as die getuienis van 256^[33] voormalige gevangenes en Solzhenitsyn se eie navorsing oor die geskiedenis van die Russiese strafstelsel. Dit handel oor die stelsel se oorsprong vanaf die stigting van die Kommunistiese regering onder Wladimir Lenin, die ondervragingsprosedures, vervoer van gevangenes, kampkultuur, opstande en die praktyk van interne bannelingskap. Meer as 30 miljoen eksemplare van The Gulag Archipelago in 35 tale is al verkoop.

Volgens nog ’n Goelag-historikus, Anne Applebaum, wat self ook ’n boek oor die strafkampe geskryf het, maak The Gulag Archipelago se ryk en uiteenlopende skrywerstoon; die unieke saamweef van persoonlike getuienis, filosofiese ontleding en geskiedkundige navorsing; en sy onversetlike veroordeling van die kommunistiese ideologie, dit een van die boeke van die 20ste eeu met die grootste trefkrag.^[34]

Hoewel die boek nie in die Sowjetunie gepubliseer is nie, is dit wyd deur die Partybeheerde Sowjetpers gekritiseer. Volgens ’n hoofartikel in die Prawda van 14 Januarie 1974 het Solzhenitsyn "versmoor aan patologiese haat vir die land waar hy gebore is en grootgeword het, vir die sosialistiese stelsel en vir die Sowjetnasie".^[35]

In Augustus 1971 het die KGB na bewering probeer om Solzhenitsyn met ’n onbekende biologiese agens te vermoor. Hy was ernstig siek, maar het dit oorleef.^[36][37]

In ’n bespreking oor hul opsies in verband met Solzhenitsyn het die Politburo oorweeg om hom in hegtenis te neem en gevangenisstraf op te lê of om hom na ’n sosialistiese land te verban.^[38] Onder leiding van die KGB-hoof Joeri Andropof, en met die aanmoediging van Willy Brandt, is besluit om hom regstreeks na Wes-Duitsland te verban.^[39]

Op 12 Februarie 1974 is Solzhenitsyn in hegtenis geneem en die volgende dag is hy uit die Sowjetunie verban na Frankfurt, Wes-Duitsland, en van sy Sowjet-burgerskap ontneem.^[40]

Solzhenitsyn het eers in Keulen gewoon en toe in Zürich, Switserland, voordat die Stanford-universiteit hom genooi het om in die VSA te gaan woon. In 1978 het hy ’n eregraad in letterkunde van dié universiteit ontvang.^[41]

Oor die volgende 17 jaar het Solzhenitsyn aan sy gedramatiseerde geskiedenis van die Russiese Rewolusie (1917), The Red Wheel, gewerk. Teen 1992 het hy vier dele daarvan en nog verskeie korter werke voltooi. Hoewel hy byna twee dekades in Amerika gewoon het, het hy nooit Engels vlot leer praat nie. Hy was ook gebelg oor die idee dat hy ’n mediaster geword het en sy idees en manier van praat moes verander ter wille van televisie. Terselfdertyd het liberale en sekulariste al hoe meer krities geraak oor wat hulle waargeneem het as sy reaksionêre voorkeur vir Russiese nasionalisme en die Russies-Ortodokse godsdiens.

Solzhenitsyn het ook dit gekritiseer wat hy beskou het as die lelikheid en spirituele smaakloosheid van die oorheersende popkultuur van die moderne Weste, insluitende televisie en ’n groot deel van popmusiek: "...die menslike siel smag na dinge wat hoër, warmer en suiwerder is as wat deur vandag se massalewenstyl gebied word... deur TV-verdowing en onuitstaanbare musiek".

Hy het dit egter altyd duidelik gemaak hy bewonder die politieke vryheid wat een van die staande kragte van Westerse demokratiese gemeenskappe is. In ’n groot toespraak wat hy op 14 September 1993 in Liechtenstein gelewer het aan die Internasionale Akademie vir Filosofie, het hy ’n beroep op die Weste gedoen "om nie sy eie waardes, sy historiese unieke stabiliteit van die burgerlike lewe wat onafhanklikheid en ruimte aan elke privaat burger verskaf, uit die oog te verloor nie."^[42]

Ná sy terugkeer na Rusland in 1994 het hy ook gepraat oor sy bewondering vir plaaslike selfregering wat hy in die Weste gesien het.^[43][44] Hy het lof gehad vir "die verstandige en sekere proses van voetsoolvlak-demokrasie waarin die plaaslike bevolking die meeste van sy eie probleme oplos en nie wag vir die besluite van hoër owerhede nie".^[45]

In 1990 is Solzhenitsyn se Sowjetburgerskap herstel en in 1994 het hy en sy vrou, Natalia, wat ’n Amerikaanse burger geword het, na Rusland teruggekeer. Hul seuns het in die VSA agtergebly (later het sy oudste seun, Yermolai, ook na Rusland teruggekeer).

Hy het daarna tot met sy dood saam met sy vrou in ’n datsja in Trojitse-Likowo in Wes-Moskou gewoon. Hy het onder meer agt verhale in twee dele gepubliseer, asook letterkundige memoires oor sy jare in die Weste (The Grain Between the Millstones) en ’n reeks gedigte. Hy het ook tot in 1995 ’n TV-geselsprogram aangebied.^[46][47]

Hy was ongelukkig oor die ekonomiese en sosiale agteruitgang van die Jeltsin-era en het sy bewondering uitgespreek vir president Wladimir Poetin se pogings om ’n sin vir nasionale trots te herstel. Poetin het ’n dekreet onderteken waarvolgens Solzhenitsyn die Staatsprys van die Russiese Federasie ontvang het vir sy humanitêre werk^[48] en self die skrywer op 12 Junie 2007 by sy huis besoek om die prys aan hom te oorhandig.^[49]

Solzhenitsyn is op 3 Augustus 2008 op 89-jarige ouderdom naby Moskou aan hartversaking dood.^[40][50]

Yermolai Solzhenitsyn het van sy pa se werk vertaal.^[51] Stepan woon en werk in Moskou.^[52] Ignat is die musiekdirekteur van die Chamber Orchestra of Philadelphia.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Aleksandr Solzhenitsyn.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia