Elizabeth Taylor

Elizabeth Taylor

Elizabeth Taylor (lata 50.)
Imię i nazwisko	Elizabeth Rosemond Taylor
Data i miejsce urodzenia	27 lutego 1932 Hampstead
Data i miejsce śmierci	23 marca 2011 Los Angeles
Zawód	aktorka, producentka filmowa, businesswoman, działaczka humanitarna
Współmałżonek	Conrad Hilton (1950−1951; rozwód) Michael Wilding (1952−1957; rozwód) Michael Todd (1957−1958; jego śmierć) Eddie Fisher (1959−1964; rozwód) Richard Burton (1964−1974; rozwód) (1975−1976; rozwód) John Warner (1976−1982; rozwód) Larry Fortensky (1991−1996; rozwód)
Lata aktywności	1942−2003
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Elizabeth Rosemond Taylor (ur. 27 lutego 1932 w Hampstead, zm. 23 marca 2011 w Los Angeles) – brytyjska i amerykańska aktorka, producentka filmowa, businesswoman i działaczka humanitarna.

Jedna z największych gwiazd Hollywood. Wyróżniona wieloma nagrodami, w tym dwoma Oscarami: w 1961 za rolę Glorii Wondrous (Butterfield 8) i w 1967 za rolę Marthy (Kto się boi Virginii Woolf?). Amerykański Instytut Filmowy umieścił ją na siódmym miejscu w rankingu „największych aktorek wszech czasów” (The 50 Greatest American Screen Legends)^[1].

Urodziła się 27 lutego 1932 o godz. 2:00 lub 2:30 w Hampstead w Północnym Londynie^[2][3][4]. Od urodzenia cierpiała na hipertrichozę^[5][6]. Jej rodzice byli Amerykanami zamieszkałymi w Anglii, dlatego Elizabeth od urodzenia miała podwójne obywatelstwo^[7][8]. Ojciec – Francis Lenn Taylor (1897–1968) – był handlarzem dzieł sztuki (zatrudnionym u swojego wuja, Howarda Younga), a matka – Sara Sothern z domu Warmbrodt (1895–1994) – aktorką teatralną, która zakończyła karierę po ślubie w 1926^[9][10][11]. Jej ojciec po ślubie z żoną utrzymywał kontakty seksualne z mężczyznami (miał romans m.in. z politykiem Victorem Cazaletem i projektantem mody Adrianem Greenburgiem), poza tym nadużywał alkoholu i prowokował kłótnie z żoną^[12]. Choć jej matka, jako wyznawczyni Nauki Chrystusowej nie uznawała idei chrztu, Elizabeth za swojego ojca chrzestnego uważała Victor Cazaleta, polityka i pułkownika armii brytyjskiej, a także przyjaciela rodziny Taylorów^[13][14]. Dorastała ze starszym bratem Howardem (ur. 1929) w domu „Heathwood” przy Wildwood Road nr 8 w Golders Green (a nie, jak podawała matka Elizabeth – w Hampstead)^[2][15][16].

Genealogia

4. Francis Marion Taylor (1860−1946)
			2. Francis Lenn Taylor (1897−1968)
5. Elisabeth Mary Rosemond (1869−1937)
						1. Elisabeth Rosemond Taylor (1932−2011)
6. Samuel Sylvester Warmbrodt (1861−1948)
			3. Sara Viola Warmbrodt (1895−1994)
7. Elisabeth Ann Wilson (1864−1932)

Od dziecka uchodziła za osobę energiczną i dociekliwą^[17], zdeterminowaną, inteligentną i elokwentną, ale też nieśmiałą^[18]. W wieku czterech lat nauczyła się jeździć konno^[19]. W wywiadach twierdziła, że jako dziecko uczęszczała również na zajęcia ruchu i tańca w Vacani School of Dance^[20], ale w szkolnych rejestrach nie odnaleziono jej nazwiska^[21][22]. W 1936 wystąpiła podczas imprezy charytatywnej na hipodromie w Londynie, a swoim spontanicznym popisem tańca wywołała aplauz widowni, wśród której znalazła się m.in. Elżbieta, księżna Yorku z córkami, księżniczką Elżbietą i księżniczką Małgorzatą^[23][24]. Uczęszczała do prywatnego koedukacyjnego przedszkola i szkoły Byron House w Highgate^[25][26][27]. W szkole podstawowej była obiektem kpin rówieśników z powodu silnego brytyjskiego akcentu^[28].

W kwietniu 1939, w obawie przed wybuchem II wojny światowej, Sara Taylor wyleciała z córką do Stanów Zjednoczonych (Francis dołączył do rodziny w grudniu 1939)^[29][30][31]. Elizabeth w trakcie rejsu obejrzała film Mała księżniczka, który zainspirował ją do zostania aktorką^[32]. W Ameryce uczyła się w prywatnej Willard School niedaleko Pasadeny^[33][34]. Następnie zamieszkała z rodziną w dzielnicy Pacific Palisades, gdzie uczyła się w Town and Country School^[35]. W tym okresie była szczególnie rozpieszczana przez nadopiekuńczą matkę^[36], która za wszelką cenę chciała, by jej córka zrobiła karierę aktorską^[37][38]. Zaczęła także uczęszczać na zajęcia tańca w Hollywood^[35].

Kiedy miała osiem lat, swoją urodą zachwyciła Carmen Considine, żonę producenta Johna Considine’a, który zaprosił Elizabeth na przesłuchanie do wytwórni filmowej Metro-Goldwyn-Mayer^[39]. Choć na castingu zaprezentowała słabe umiejętności wokalne^[35], firma zaoferowała jej siedmioletni kontrakt z wynagrodzeniem 100 dol. tygodniowo, ale matka Taylor odrzuciła propozycję^[40]. Elizabeth następnie wzięła udział w przesłuchaniach do wytwórni Universal Pictures, którego prezesem i głównym udziałowcem był Cheever Cowden, narzeczony Andrei Berens, będącej pod wrażeniem urody Elizabeth (dostrzegła ją na jednym z wernisaży Francisa Taylora)^[41][42]. 21 kwietnia 1941 podpisała siedmioletni kontrakt z wytwórnią z wynagrodzeniem 100 bądź 200 dol. tygodniowo^[40][43]. Na wielkim ekranie zadebiutowała niewielką rolą w Ktoś rodzi się co minutę (1942)^[44], którą jednak nie zachwyciła krytyków^[45]. Wytwórnia po zaledwie roku współpracy, 24 lutego 1942, zwolniła młodą aktorkę (kontrakt wygasł 23 marca 1942)^[40][46][47].

Niedługo po swoich 10. urodzinach przeprowadziła się z rodziną do domu na North Elm Drive 307 w Beverly Hills, gdzie zaczęła naukę w publicznej szkole Hawthorne^[48][44][47]. 15 października 1942 podpisała trzymiesięczny kontrakt z wytwórnią MGM, która – za namową Samuela Marxa, producenta filmowego i redaktora scenariuszy – zatrudniła ją do roli Priscilli, córki bogatego księcia w filmie Freda Wilcoxa Lassie, wróć! (1943)^[49][50][51]. Po występie w tym filmie podpisała siedmioletni kontrakt z wytwórnią (ze stawką 100 dol. tygodniowo w pierwszym roku do 750 dol. pod koniec siódmego roku), który zaczął obowiązywać od 5 stycznia 1943^[52]. Pojawiła się w prasowych reklamach mydła Lux, szamponu Luster­Creme, kremu Woodbury i czekoladek Whitman’s Sampler^[53]. Zagrała niewielką rolę Helen, nadwrażliwej przyjaciółki tytułowej bohaterki w filmie wytwórni 20th Century Fox Dziwne losy Jane Eyre (1944), jednak sceny z jej udziałem zostały w większości wycięte w montażu, a jej nazwisko pominięto w czołówce^[54][55]. Wystąpiła też w epizodocznej roli w filmie Clarence’a Browna Białe skały Dover (1944)^[55][56].

Pierwszą główną rolę – Velvet Brown, która w przebraniu chłopca zwycięża w gonitwie o Puchar Anglii – otrzymała w kolejnym filmie Clarence’a Browna – Wielka nagroda (1944), kasowej ekranizacji powieści Enid Bagnold National Velvet z 1935^[57][58][59]. Do roli dżokejki podjęła naukę jazdy konno w Rivera Country Club (podczas jednej z lekcji boleśnie upadła z konia i uszkodziła sobie kręgosłup, co utrudniało jej codzienne funkcjonowanie przez kolejne lata), a żeby urosnąć trzy cale – i uzyskać tym samym wzrost wymagany przez twórców filmu – regularnie pływała i uprawiała gimnastykę oraz przeszła na dietę budującą masę^[60]. Za występ w filmie otrzymała głównie przychylne recenzje^[61][62]. Z uwagi na sukces filmu wytwórnia MGM zapewniła Taylor podwyżkę wymagrodzenie do 300 dol. tygodniowo oraz przyznała jej 7,5 tys. dol. premii^[63]. Jednocześnie była w tym okresie coraz częściej wyśmiewana przez rówieśników w szkole za swoje plany i marzenia o byciu aktorką^[64]. Ostatecznie porzuciła naukę w szkole publicznej i w latach 1942–1950 pobierała nauki w internacie Little Red Schoolhouse działającym przy wytwórni MGM^[65][66]. Po podpisaniu nowej umowy z MGM zagrała właścicielkę psa Billa w filmie Odwaga Lassie (1946)^[67][68]. Na planach zdjęciowych coraz częściej wykazywała niemal fotograficzną pamięć do zapamiętywania tekstów, ale miała problem z nadekspresją w wypowiadaniu kwestii oraz mieszaniem brytyjskiego i amerykańskiego akcentu^[68].

18 stycznia 1946 podpisała nowy kontrakt z wytwórnią MGM, który gwarantował jej współpracę do 1952^[69] i wynagrodzenie w wysokości 750 dol. tygodniowo^[70]. W tym samym roku napisała i wydała – nakładem wydawnictwa Duell, Sloan and Pearce – książkę pt. „Chrupek i ja” (Nibbles and me) o jednej ze swoich wiewiórki^[71], a także stworzyła ilustracje do tej publikacji^[72]. Do końca lat 40. zagrała: tytułową rolę w filmie Cynthia (1947), ekranizacji broadwayowskiego spektaklu Bogate, pełne życie, i Mary, główną rolę w komedii kostiumowej Życie z ojcem (1947; została wypożyczona do tej produkcji przez Warner Bros. i zarabiała 3,5 tys. dol. tygodniowo od 20 kwietnia do 21 lipca 1946^[73]) oraz drugoplanową rolę Carol w musicalu Randka z Judy (1948), córkę głównej bohaterki filmu Niesforna Julia (1948), złoścliwą Amy March, jedną z tytułowych bohaterem filmu Małe kobietki (1949) i Melindę Greyton, ukochaną głównego bohatera dramatu wojennego Konspirator (1949)^[74][75][76]. Mimo że zagrała liczne role filmowe, wytwórnia MGM wciąż wątpiła w jej talent aktorski, dlatego nie powierzała aktorce ambitniejszych ról, co ją frustrowało^[77]. Po premierze Konspiratora Taylor otrzymała nagrodę im. Roscoe za „odważne kontynuowanie kariery mimo totalnego braku zdolności aktorskich” od Stowarzyszenia Harvard Lampoon^[78]. Jednocześnie prasa określała ją mianem „najbardziej utalentowanej aktorki hollywoodzkiej młodego pokolenia”^[79]. W 1949 wzięła udział w swojej pierwszej okładkowej sesji zdjęciowej, która ukazała się w sierpniowym wydaniu magazynu „Life”^[80][81]; w kolejnych latach pojawiła się na pierwszej stronie czasopisma rekordową liczbę 13 razy^[82][83].

Zagrała drugoplanowe role: Mary, ojca głównego bohatera filmu Wielki kac (1950) i Angelę Vickers w melodramacie Miejsce pod słońcem (1951)^[84][85], przy czym za drugą z ról zebrała wiele pochlebnych recenzji^[86][87]. W październiku 1951, jako przedstawicielka przemysłu filmowego, wizytowała u prezydenta Trumana z okazji złotego jubileuszu amerykańskiego kina^[88]. Na początku lat 50. wystąpiła m.in. w filmie Ojciec panny młodej (1950) i jego kontynuacji, Kłopotliwy wnuczek (1951)^[89][90]. Odnowiła również kontrakt z MGM na kolejne siedem lat^[91] z wynagrodzeniem 5 tys. dol. tygodniowo^[92]. Wystąpiła m.in. jako Żydówka Rebecca w kasowym filmie Ivanhoe (1952), Lady Patricia w Pięknym Brummelu (1954) i Helen Ellswirth w Kiedy ostatni raz widziałem Paryż (1954)^[93][94]. Zagrała także w kilku krytycznie przyjętych przez recenzentów filmach, m.in.: Miłość lepsza niż kiedykolwiek (1952), Dziewczyna, która miała wszystko (1953), Ścieżka słoni (1954) i Rapsodia (1954)^[95][96]. Pojawiła się także w epizodycznych rolach w filmach: Quo Vadis (1951) i Callaway Went Thataway^[97]. Coraz częściej mierzyła się z nagabywaniem i pogróżkami ze strony psychofanów^[98]. Jednocześnie jej umiejętności aktorskie były negatywnie oceniane przez krytyków, którzy zwracali uwagę też na jej piskliwy głos^[99]. W tym okresie zaczęła pobierać lekcje aktorstwa u Lillian Burns Sidney^[100].

W drugiej połowie lat 50. zagrała m.in. Leslie Lynnton Benedict, dziewczynę z Maryland, która wychodzi za ranczera, w kasowym Olbrzymie (1956), do roli w którym została wypożyczona przez Warner Bros.^[101]. Zaczęła również zdobywać uznanie branży filmowej – za występy w filmach W poszukiwaniu deszczowego drzewa (1957), Kotka na gorącym blaszanym dachu (1958), Nagle, zeszłego lata (1959) i Butterfield 8 (1960) była nominowana do Oscara dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej, przy czym nagrodę otrzymała dopiero za występ w ostatniej z wymienionych produkcji^{[102][103][104]}. W 1958 była drugą najbardziej kasową gwiazdą kina, tuż po Glennie Fordzie^[105][106].

Na planie Kotki… nawiązała romans z Eddie’em Fisherem, za który była atakowana przez wiernych Kościoła katolickiego i moralistów oraz powszechnie krytykowana w mediach, ponieważ zaledwie od kilku miesięcy była wdową (po tragicznie zmarłym Mike’u Toddzie), a aktor był wówczas mężem Debbie Reynolds^[107][108]. W wyniku skandalu wywołanego przez romans Stowarzyszenie Właścicieli Teatrów odebrano Taylor tytuł aktorki roku, który przyznał jej za rolę w Kotce…^[109]. W tym okresie notorycznie spóźniała się na plany zdjęciowe, czym opóźniała prace nad filmami, a w trakcie realizacji Butterfield 8 uprzykrzała pracę także poprzez narzekanie na proponowane jej kostiumy i makijaż oraz zbyt niską temperaturę w garderobie^{[110][111][112]}. Jej zachowanie spowodowane było faktem, że nie była zadowolona ze swojej roli w filmie (grała call-girl Glorię Wandroud), ale musiała w nim zagrać, ponieważ zobowiązywał ją do tego kontrakt z MGM, poza tym twórcy nie chcieli nanieść proponowanych przez nią zmian w scenariuszu^[113]. Pod koniec dekady zagrała epizodyczną rolę w filmie Michaela Todda jr. Scent of Mystery (Holiday in Spain) (1960), który okazał się artystyczną klapą^[114].

W październiku 1959 podpisała z 20th Century Fox rekordowe honorarium w wysokości 1 mln dol. za zagranie tytułowej bohaterki filmu Josepha L. Mankiewicza Kleopatra (1963)^[115][116], choć początkowo nie chciała zagrać tej roli^[117]. Na planie Kleopatry zachowywała się kapryśnie i destrukcyjnie, m.in. wciąż spóźniała się do pracy i bywała niedyspozycyjna (np. przez choroby i bóle kręgosłupa), czym opóźniała realizację zdjęć, co z kolei miało duży wpływ na niepowodzenie artystyczne i finansowe filmu^{[118][119][120]}. W trakcie kręcenia filmu nawiązała romans z Richardem Burtonem^{[121] [122][123]}, czym oboje wywołali skandal obyczajowy^[124] i mierzyli się z krytyką międzynarodowej prasy^[125], a po nakręceniu zdjęć zostali pozwani przez 20th Century Fox za naruszenie – zawartej w umowie – klauzuli moralności; sprawę w sądzie wygrali, dzięki czemu mogli zachować honorarium^[126]. Film kosztował wytwórnię 40-50 mln dol. i stał się najdroższą produkcją w historii kina^[127]. Mimo to zebrał mieszane recenzje, podobnie jak sama Taylor^[128]; krytyka płynęła głównie z amerykańskiej prasy, która była oburzona romansem Taylor i Burtona^[127].

W 1961 reprezentowała Stany Zjednoczone na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie^[129] i została okrzyknięta najbardziej kasową aktorką świata^[130]. Po Kleopatrze zagrała z Richardem Burtonem jeszcze w kilku filmach, m.in. Z życia VIP-ów (1963) i Brodziec (1965)^[131][132]. Za rolę Marthy Mitchell w filmie Mike’a Nicholsa Kto się boi Virginii Woolf? (1966) dla Warner Bros otrzymała Oscara dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej^{[133][134][135][136]}, a także nagrodę Koła Krytyków Nowojorskich, nagrodę Krajowej Rady Recenzentów i nagrodę Stowarzyszenia Prasy Zagranicznej^[137]. Wystąpiła w programie podróżniczym CBSTV Elizabeth Taylor’s London^[138]. Zebrała chłodne recenzje za nieudany występ w wieczorku poetyckim pt. „Gdyby się na tej Ziemi czas mógł zatrzymać”, z którego dochód wsparł finansowo American Musical & Dramatic Academy^[139].

W 1964 nakładem wydawnictwa Harper & Row wydała książkę autobiograficzną pt. „Elizabeth Taylor”, a w następnym roku kolejną – pt. „Elizabeth Taylor: An Informal Memoir”^[140]. W lutym 1966 przez tydzień występowała w roli Heleny Trojańskiej w spektaklu Faust wystawianym w teatrze Uniwersytetu Oskfordzkiego^[141]. W 1967 do kin trafiły cztery filmy z Taylor w pierwszoplanowej roli: Poskromienie złośnicy, W zwierciadle złotego oka, Haiti – wyspa przeklęta i Doktor Faust, przy czym tylko pierwsza z produkcji zebrała pozytywne recenzje^{[142][143][144]}. W tym samym roku wraz z Burtonem założyła wytwórnię filmową Taybur Productions, która jednak nie wyprodukowała żadnego filmu^[145]. Również w 1967 zajęła szóste miejsce na liście najbardziej kasowych aktorek na świecie, a w następnym roku spadła na 10. pozycję rankingu^[146]. W 1968 premierę miały dwa filmy Josepha Loseya z Taylor w głównej roli: Boom! (który został chłodno odebrany przez recenzentów) i Tajna ceremonia^{[147][148][149]}. W 1969 pojawiła się gościnnie w filmie Anna tysiąca dni^[150]. Również w latach 60. Andy Warhol stworzył serię portretów Taylor, które są jednymi z najbardziej znanych dzieł artysty^[151].

W pierwszej połowie lat 70. pojawiła się w jednym z odcinków serialu Here’s Lucy (1970) oraz w filmach: Jedyna gra w mieście (1970), X, y i zet Pod mlecznym lasem, Hammersmith wyszedł (wszystkie trzy z 1972), Nocne widmo, Jego rozwód, jej rozwód, Środa popielcowa (wszystkie z 1973) i Identikit (1974; znany także pod tytułami: Miejsce kierowcy i Krwawe gry)^[152][153]. Krytycy chłodno oceniali większość ówczesnych ról Taylor i, tak jak w poprzednich latach, podważali jej umiejętności aktorskie^[154], choć jednocześnie często podkreślali, że czyni postępy w graniu i jest jedynym atutem danego filmu^[155]. Taylor w tym okresie na wielu planach filmowych zachowywała się destrukcyjnie, m.in. spóźniając się o kilka godzin do pracy lub w ogóle się w niej nie pojawiając^[156]. Na planie X, y i zet po raz pierwszy pracowała nie za honorarium, a za zwrot wydatków i na procent od zysków, co później powtórzyła również przy realizacji filmów Hammersmith wyszedł i Środa popielcowa^[157].

Pod koniec 1975 wydała swoją autobiografię pt. To Live in Love, która została opublikowana w magazynach „Ladies Home Journal” i „Woman”^[158]. W drugiej połowie lat 70. zagrała m.in. główną, poczwórną rolę – Matki, Macierzyńskiej Miłości, Czarownicy i Królowej Światła – w pierwszej amerykańsko-radzieckiej produkcji pt. Błękitny ptak (1976), a także Edrę Vilnofsky w Zwycięstwie pod Entebbe (1976)^[159][160]. W tym okresie zaczęła otrzymywać coraz mniej ról filmowych, skupi��a się także na życiu rodzinnym u boku Johna Wernera^[161]. Zebrała chłodne recenzje za rolę Desiree Armfeldt, głównej bohaterki filmu Mała nocna muzyka (1978), w którym zaśpiewała utwór „Send in the Clowns”; w przeciwieństwie do poprzednich planów zdjęciowych, przy Małej… nie sprawiała problemów, a twórcy zachwalali współpracę z nią^[162]. Pod koniec lat 70. zagrała też niemą rolę w filmie Zimowe zabójstwa (1979)^[163][164].

Latem 1978 zadebiutowała w teatrze telewizji, występując w Return Engagement zrealizowanym w ramach cyklu „Hallmark Hall of Fame”^[165]. Pod koniec lat 70. premierę miała kolekcja jej perfum o nazwie Elizabeth Taylor’s Passion^[166].

Lata 80. zaczęła od gościnnych występów w filmie Pęknięte lustro (1980) i serialu Szpital miejski (1981)^[167][168]. W maju 1981 zadebiutowała w roli Reginy Giddens w spektaklu Małe liski, który miał premierę m.in. na Broadwayu, a później był wystawiany w Nowym Orleanie, Nowym Jorku, Waszyngtonie i Los Angeles, a także w Londynie i Związku Radzieckim^[169][170]. Choć krytyki negatywnie oceniali jej grę^[171], za występy w sztuce była nominowana do nagrody Tony za najlepszą rolę żeńską^[172]. W tym okresie wraz z Zevem Bufmanem założyła spółkę Elizabeth Taylor Repertory Company^[173], jednak już w listopadzie 1983 para zakończyła współpracę^[174].

Za wkład w produkcję filmu dokumentalnego Genocide (1982), którego była jedną z narratorek, otrzymała pierwszą nagrodę Wiesenthal Humanitarian Award przyznawaną przez Centrum Badań nad Holo­caustem im. Szymona Wiesenthala w Los Angeles^[175]. Wystąpiła także w filmie telewizyjnym Między przyjaciółmi (1983) i zagrała z Richardem Burtonem w objazdowym spektaklu komediowym Życie prywatne (1983) po USA^[176]; za występy w sztuce zbierała złe recenzje, poza tym odwołała występy w ok. 20 spektaklach z powodu różnych dolegliwości zdrowotnych^[177]. Również w latach 80. zagrała w miniserialu Północ – Południe (1985), filmach telewizyjnych: Czarownice w krainie czarów (1985) i There Must Be a Pony (1986) oraz w komediowym westernie Pokerzystka Alicja (1987)^[178][179]. Wcieliła się też w rosyjską diwę Nadinę Bulichoff w filmie Młody Toscanini (1988), który zebrał złe recenzje na Festiwalu Filmowym Wenecji i nigdy nie doczekał się kinowej premiery w USA, ale za to był pokazywany we Francji^[180].

W 1987 wypuściła linię perfum „Passion”^[181], która stała się jednym z najbardziej dochodowych produktów branży zapachowej, przynosząc producentom rocznie ok. 70 mln dol. zysku^[182]. 2 tym samym roku otrzymała Order Legii Honorowej za swoją działalność humitarną^[183]. W 1988 wydała książkę autobiograficzną pt. „Elizabeth Takes Off”, w której opisała swoje zmagania z uzależnieniami i nadwagą^[184][185]. W 1989 pojawiła się jako Alexandra del Lago w filmie Słodki ptak młodości, a premierę miały kolejne dwa jej zapachy perfum – White Diamonds i Passion for Men^[186][187].

W marcu 1993 otrzymała nagrodę Amerykańskiego Instytutu Filmowego za całokształt twórczości^[188]. Zagrała epizodyczną rolę w filmie Flintstonowie (1994)^[189]. Również w latach 90. założyła firmę jubilerską House of Taylor, która jednak zaledwie po trzech latach istnienia ogłosiła upadłość^[190]. W 1996 premierę w telewizji NBC miał miniserial Liz: The Elizabeth Taylor Story, w którym tytułową rolę zagrała Sherilyn Fenn; Taylor bezskutecznie próbowała zablokować emisję produkcji, podtrzymując, że ma wyłączne prawa do własnego życia^[191]. W grudniu 1999 aktorka otrzymała z rąk królowej Elżbiety II Order Imperium Brytyjskiego drugiej klasy^[192].

Ostatnim projektem, w którym wzięła udział, był film telewizyjny Wieczny blask gwiazd (2001)^[193][189]. W tym samym roku uczestniczyła w 58. gali wręczenia Złotych Globów, na której ogłosiła zdobywcę nagrody za najlepszy dramat^[194]. W 2002 wydała książkę pt. „My Love Affair with Jewerly” oraz została laureatką jednego z pięciu wyróżnień na 25. ceremonii rozdania nagród w Centrum Kennedy’ego w Waszyngtonie^[195]. W 2003 uczestniczyła w specjalnym pokazie filmu Olbrzym (1956) na 56. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes^[196]. W ostatnich latach życia preferowała spędzanie czasu w samotności, sporadycznie pojawiała się na publicznych wystąpieniach^[197]. W maju 2006 gościła w programie telewizyjnym Larry King Show^[198]. W 2007 uczestniczyła w uroczystej gali fundacji Macy’s Passport, na której została uhonorowana tytułem filantropki roku za działalność na rzecz HIV/AIDS^[199].

W listopadzie 2004 ujawniła, że miała zastoinową niewydolność serca^[200]. W październiku 2009 przeszła operację zastawki serca^[189]. W lutym 2011 trafiła z objawami niewydolności serca na leczenie do szpitala w Los Angeles, gdzie 23 marca 2011 zmarła w otoczeniu rodziny, w wieku 79 lat^[201]. Dwa dni po śmierci została pochowana na cmentarzu Forest Lawn w Glendale. Uroczystości pogrzebowe odbyły się zgodnie z obrządkiem żydowskim, prowadził je rabin Jerry Cutler.

W wieku nastoletnim randkowała z aktorem Marshallem Thompsonem i futbolistą Glennem Davisem, od czerwca do września 1949 była zaręczona z przedsiębiorcą Williamem D. Pawleyem jr., a następnie spotykała się z piosenkarzem Vikiem Damone, baseballistą Ralphem Kinerem i producentem filmowym Arthurem Loewem jr^{[202][203][204]}. W latach 50. miała romans z reżyserem Stanleyem Donenem^[205], aktorami Rockiem Hudsonem^[206] i Victorem Maturem oraz scenarzystą Kevinem McClorym^[207], a w latach 60. romansowała z publicystą Maxem Lernerem^[208]. W latach 1974–1975, tj. w okresie separacji i kryzysu małżeńskiego z Richardem Burtonem, miała romans z przedsiębiorcą Henrym Wymbergiem^[209][210]. Następnie nawiązała romans z szefem agencji reklamowej Peterem Darmaninem^[211] i ambasadorem Iranu w USA Ardeszirem Zahedim^[212]. Po drugim rozwodzie z Burtonem odnowiła romans z Wymbergiem oraz spotykała się ze scenarzystą i reżyserem reklam Harveyem Hermanem^[213]. W latach 80. miała romans z Rainierem, księciem Monako^[214]. Po rozwodzie z Johnem Wernerem była zaręczona z prawnikiem Victorem Gonzalezem Luną, później przez pół roku była narzeczoną przedsiębiorcy Dennisa Steina, spotykała się z dziennikarzem Carlem Bernsteinem i doradcą wizerunkowym Gordonem Reece’em^[215] oraz miała romans z George’em Hamiltonem^[216]. Pod koniec życia związana była z aktorem Jeffem Goldblumem, doktorem Garym Schwartzem, przedsiębiorcą Jasonem Wintersem^[217] i aktorem Colinem Farrellem^[218].

Była mężatką ośmiokrotnie, przy czym siedem razy brała rozwód i raz owdowiała – Mike Todd zginął w katastrofie lotnicznej w marcu 1958^[219]. Jej mężami byli:

• 5 maja 1950 – 29 stycznia 1951 – Conrad „Nicky” Hilton Jr.^{[220][221][222]}; w trakcie małżeństwa była ofiarą przemocy domowej^[223]
• luty 1952 – 31 stycznia 1957 – Michael Wilding; mieli dwóch synów: Michaela (ur. 1953) i Christophera (ur. 1955)^{[224][225][226]}
• 3 marca 1957-1958 – Michael Todd; mieli córkę Elizabeth (ur. 1957)^{[227][228][229]}
• 12 maja 1959 – 6 marca 1964 – Eddie Fisher^{[230][231][232]}
• 15 marca 1964 – 26 czerwca 1974 oraz 10 października 1975 – 1976 – Richard Burton^{[233][234][235]}; mieli adoptowaną córkę, Marię^{[236][237][238]}
• 4 grudnia 1976 – 7 listopada 1982 – John Warner^{[239][240][241]}
• 6 października 1991 – 1996 – Larry Fortensky^[242][243].

W 1971, w wieku 38 lat, po raz pierwszy została babką (urodziła jej się wnuczka Leyla, córka Michaela Wildinga jr. i Beth Clutter)^[244][245]. Dożyła narodzin jeszcze dziewiątki wnuków i czwórki prawnuków^[246].

27 marca 1959 przeszła konwersję na judaizm i przyjęła imiona Elisheba Rachel^{[109][247][248]}. Wspierała finansowo ruchy syjonistyczne^[249].

Miała demokratyczne poglądy^[250]. Ufundowała galę charytatywną z okazji urodzin Belli Abzug z Partii Demokratycznej oraz uczestniczyła w kilku innych wydarzeniach w imieniu tej polityczki^[250]. Przed wyborami prezydenckimi w USA w 1976 wsparła finansowo kampanię Jimmy’ego Cartera (kandydata Demokratów) i wspomogła Geralda Forda (kandydata Republikanów) poprzez udział w spotkaniach z jego wyborcami^[251]. Przez większość życia wykazywała powierzchowne zainteresowanie polityką, w którą mocniej zaangażowała się po rozpoczęciu związku z Johnem Warnerem^[252][253].

W 1966 zrzekła się amerykańskiego obywatelstwa i pozostawiła sobie brytyjskie, prawdopodobnie w celu uniknięcia płacenia wysokich podatków w Stanach Zjednoczonych^[254][255].

W 1983 udała się z misją pokojową do Izraela, by doprowadzić do pojednania kraju z Jordanią^[256].

Otwarcie wspierała społeczność gejowską^[257]. W latach 80. zaczęła czynnie angażować się (m.in. finansowo) w pomoc osobom chorującym na AIDS^[257][258]. Była jedną z założycielek Amerykańskiej Fundacji Badań nad AIDS (amfAR), a w 1987 została przewodniczącą tej organizacji^[259][260]. W 1991 założyła Elizabeth Taylor AIDS Foundation^[261].

Od końca lat 40. była uzależniona od leków^[262]. Przez wiele lat zmagała się równie�� z uzależnieniem od narkotyków i alkoholu^[263]. W grudniu 1983 samowolnie rozpoczęła pięciotygodniową terapię odwykową w klinice Betty Ford Center^[264][265]. Do kliniki wróciła w październiku 1988^[266][267].

Miała słaby organizm i była podatna na choroby (w różnych latach miała m.in. zapalenie osierdzia, krtani, płuc i oskrzeli), choć nie brakuje teorii, że większość jej problemów zdrowotnych miało podłoże psychosomatyczne lub było związane z problemami z uzależnieniem od leków i alkoholu^[268][269]. W 1951 przeszła kurację w Szpitalu Cedru Libańskiego w związku z początkiem choroby wrzodowej bądź nieżytem kiszek^[270]. W listopadzie 1956 przeszła operację usunięcia kręgów kręgosłupa, które uszkodziła po upadku na schodach^[271]. W 1960 zdiagnozowano u niej zapalenie opon mózgowych, a w marcu 1961 przeszła tracheotomię w związku z zatorowością płucną wywołaną gronkowcowym zapaleniem płuc^[272][273]. W tym okresie cierpiała na anemię^[274]. W 1968 przeszła zabieg usunięcia macicy^[275][276]. W tym okresie zachorowała na krwanienie odbytu^[277]. W 1973 przeszła operację diagnostyczną wycięcia cysty na jajniku^[278]. Również w latach 70. z powodu zapalenia stawów poruszała się na wózku inwalidzkim^[279]. Od końca marca do końca czerwca 1990 przebywała w szpitalu w związku z wirusowym zapaleniem płuc^{[280][281][282]}. Ponadto chorowała onkologicznie − przeszła operacje usunięcia guza mózgu i raka skóry^[189][283]. Według raportów medycznych pięć razy w życiu złamała kręgosłup i miała protezy w obu biodrach^[189]. W 1983 wskutek zderzenia drogowego zerwała więzadła w lewej nodze^[284].

Przez wiele lat kariery zmagała się z nadwagą, przez co bywała krytykowana i wyśmiewana przez recenzentów filmowych i prasę^{[285][286][287]} oraz padała obiektem drwin komików (np. Joan Rivers i Johna Belushiego)^[288][289].

W 1973 zabezpieczyła swoją twarz na 1 mln dol. na wypadek, gdyby doszło do uszkodzeń w wyniku szczególnie obciążającej charakteryzacji wykorzystywanej na planie filmu Środa popielcowa^[290].

Przeszła operację plastyczną podbródka, jednocześnie zaprzeczała doniesieniom o innych ingerencjach chirurgicznych w swój wygląd^[291].

W latach 50. stała się najlepiej opłacaną (jej honorarium wynosiło 500 tys. dol. za film) i najbardziej rozchwytywaną aktorką świata^[292]. Za tytułową rolę w Kleopatrze wynegocjowała milionowy kontrakt i tantiemy w wysokości 10 proc. od zysków^[117], podobne honorarium otrzymała również za role w kolejnych filmach, m.in. Z życia VIP-ów, Brodziec, Kto się boi Virginii Woolf?, W zwierciadle złotego oka, Boom i Tajna ceremonia^[293][294]. Za występ w filmie Haiti – wyspa przeklęta otrzymała wynagrodzenie w wysokości 500 tys. dol^[295]. Za rolę w filmie Jedyna gra w mieście otrzymała najwyższe honorarium w karierze – 1,25 mln dol^[296][297]. Za występ w programie podróżniczym CBSTV Elizabeth Taylor’s London otrzymała 500 tys. dol.^[138] Za grę w miniserialu Północ – Południe otrzymywała po 100 tys. dol. za dzień zdjęciowy^[298].

W latach 60. kupiła posiadłość Chalet Ariel w Gstadd w Alpach^[299] i jacht „Kalizma” (od imienia córki Richarda Burtona – Kate, i córek Taylor: Lizy i Marii) za ok. 75 tys. funtów^[300]. Później zakupiła też, z Richardem Burtonem, dom „Casa Kimberley” w Puerto Vallarta za 40 tys. dol^[301]. W latach 80. za 2 mln dol. kupiła rezydencję przy Nimes Road 700 przy Bel Air w Kalifornii^[302]. W 2007 z Jasonem Wintersem nabyła za 10 mln dol. willę na Hawajach^[199].

Miała kolekcję drogiej biżuterii (w latach 70. wycenioną na 15 mln dol.), którą lubiła epatować podczas wyjść publicznych^[303][304]. W 1987 na aukcji zorganizowanej przez firmę Sotheby’s w Genewie zakupiła wysadzaną brylantami platynową broszkę, która należała do Wallis Simpson^[305]. Posiadała także kolekcję obrazów^[306], w latach 60. kupiła m.in. obrazy: Szpital dla umysłowo chorych w St Rémy Vincenta Van Gogha za ponad 90 tys. dol. i Le val de la Falaise Claude Moneta za 50 tys. dol^[307].

Pod koniec 2011 zgromadzony przez nią majątek oszacowano na 600 mln dol^[308].

Była znana ze swojej dobroczynności, a w 1972 magazyn „Life” wyliczył, że wraz z mężem Richardem Burtonem wydają ok. 1 mln dol. na cele charytatywne^[309].

Spis sporządzono na podstawie materiału źródłowego^[310][311].

• 1942: Ktoś rodzi się co minutę (There's One Born Every Minute) jako Gloria Twine
• 1943: Lassie, wróć! (Lassie Come Home) jako Priscilla
• 1944: Dziwne losy Jane Eyre (Jane Eyre) jako Helen Burns (niewymieniona w czołówce)
• 1944: Białe skały Dover (The White Cliffs of Dover) jako Betsy Kenney w wieku 10 lat
• 1944: Wielka nagroda (National Velvet) jako Velvet Brown
• 1946: Odwaga Lassie (Courage of Lassie) jako Kathie Merrick
• 1947: Życie z ojcem (Life with Father) jako Mary
• 1947: Cynthia jako Cynthia Bishop
• 1948: Randka z Judy (A Date with Judy) jako Carol Pringle
• 1948: Niesforna Julia (Julia Misbehaves) jako Susan Packett
• 1949: Konspirator (Conspirator) jako Melinda Greyton
• 1949: Małe kobietki (Little Women) jako Amy March
• 1950: Wielki kac (The Big Hangover) jako Mary Belney
• 1950: Ojciec panny młodej (Father of the Bride) jako Kay Banks
• 1951: Miejsce pod słońcem (A Place in the Sun) jako Angela Vickers
• 1951: Callaway Went Thataway
• 1951: Quo vadis – w roli epizodycznej
• 1951: Kłopotliwy wnuczek (Father's Little Dividend) jako Kay Dunstan
• 1952: Love Is Better Than Ever jako Anastacia Macaboy
• [1952: Ivanhoe jako Rebecca
• 1953: Dziewczyna, która miała wszystko (The Girl Who Had Everything) jako Jean Latimer
• 1954: Piękny Brummel (Beau Brummell) jako lady Patricia
• 1954: Kiedy po raz ostatni widziałem Paryż (The Last Time I Saw Paris) jako Helen Ellswirth / Wills
• 1954: Rapsodia (Rhapsody) jako Louise Durant
• 1954: Ścieżka słoni (Elephant Walk) jako Ruth Wiley
• 1956: Olbrzym (Giant) jako Leslie Lynnton Benedict
• 1957: W poszukiwaniu deszczowego drzewa (Raintree County) jako Susanna Drake
• 1958: Kotka na gorącym blaszanym dachu (Cat on a Hot Tin Roof) jako Maggie Pollitt
• 1959: Nagle, zeszłego lata (Suddenly, Last Summer) jako Catherine Holly
• 1960: Scent of Mystery (Holiday in Spain) jako prawdziwa Sally Kennedy (niewymieniona w czołówce)
• 1960: Butterfield 8 jako Gloria Wondrous
• 1963: Kleopatra (Cleopatra) jako Kleopatra
• 1963: Z życia VIP-ów (The V.I.P.s) jako Frances Andros
• 1965: Brodziec (The Sandpiper) jako Laura Reynolds
• 1966: Kto się boi Virginii Woolf? (Who's Afraid of Virginia Woolf?) jako Martha
• 1967: W zwierciadle złotego oka (Reflections in a Golden Eye) jako Leonora Penderton
• 1967: Haiti – wyspa przeklęta (The Comedians) jako Martha Pineda
• 1967: Doktor Faust (Doctor Faustus) jako Helena Trojańska
• 1967: Poskromienie złośnicy (The Taming of the Shrew) jako Katharina
• 1968: Boom! jako Flora „Sissy” Goforth
• 1968: Tajna ceremonia (Secret Ceremony) jako Leonora
• 1969: Anna tysiąca dni (Anne of the Thousand Days) jako kurtyzana (niewymieniona w czołówce)
• 1970: Jedyna gra w mieście (The Only Game in Town) jako Fran Walker
• 1972: X, y i zet (Zee and Co.) jako Zee Blakeley
• 1972: Hammersmith wychodzi (Hammersmith Is Out) jako Jimmie Jean Jackson
• 1972: Pod mlecznym lasem (Under Milk Wood) jako Rosie Probert
• 1973: Jego rozwód, jej rozwód (Divorce His – Divorce Hers) jako Jane Reynolds
• 1973: Nocne widma (Night Watch) jako Ellen Wheeler
• 1973: Środa popielcowa (Ash Wednesday) jako Barbara Sawyer
• 1974: Miejsce kierowcy (The Drivers Seat/Identikit) jako Lise
• 1976: Zwycięstwo nad Entebbe (Victory at Entebbe) jako Edra Vilnofsky
• 1976: Błękitny ptak (The Blue Bird) jako królowa Światła/Matka/Wiedźma
• 1977: Mała nocna muzyka (A Little Night Music) jako Desiree Armfeldt
• 1978: Return Engagement jako dr Emily Loomis
• 1979: Zimowe zabójstwa (The Winter Kills) jako Lola Comante (niewymieniona w czołówce)
• 1980: Pęknięte lustro (The Mirror Crack'd) jako Marina Rudd
• 1983: Między przyjaciółmi (Between Friends) jako Deborah Shapiro
• 1985: Malice in Wonderland jako Louella Parsons
• 1986: There Must Be a Pony jako Marguerite Sydney
• 1987: Poker Alice jako Alice Moffit
• 1988: Młody Toscanini (Il Giovane Toscanini) jako Nadina Bulichoff
• 1989: Słodki ptak młodości (Sweet Bird of Youth) jako Alexandra Del Lago
• 1994: Flintstonowie (The Flintstones) jako Pearl Slaghoople, teściowa Freda
• 2001: Wieczny blask gwiazd (These Old Broads) jako Beryl Mason

• 1981: Szpital miejski (General Hospital) jako Helena Cassadine
• 1983: Wszystkie moje dzieci (All My Children) jako członkini załogi w pałacu
• 1984: Hotel jako Katherine Cole
• 1985: Północ-Południe (North and South) jako Madam Conti
• 1992
  • Simpsonowie The Simpsons jako Maggie Simpson (głos)
  • Kapitan Planeta (Captain Planet and the Planeteers) jako matka Todda (głos)
• 1996: Pomoc domowa (The Nanny) jako ona sama
• 2003: God, the Devil and Bob jako Sarah (głos)

• 1967
  • Poskromienie złośnicy (The Taming of the Shrew, producent)
  • Oz: The Tin Woodman's Dream (producent wykonawczy)

• Nagroda Akademii Filmowej
  • Najlepsza aktorka pierwszoplanowa: 1967 Kto się boi Virginii Woolf?
  • 1961 Butterfield 8
  • 1993 Nagroda humanitarna im. Jeana Hersholta
• Złoty Glob
  • Najlepsza aktorka w filmie dramatycznym: 1960: Nagle, zeszłego lata
  • 1974 Henrietta Award: 1985 Nagroda im. Cecila B. DeMille’a
• Nagroda BAFTA
  • Najlepsza aktorka brytyjska: 1967 Kto się boi Virginii Woolf?
  • 1999 Academy Fellowship
• Nagroda Gildii Aktorów Ekranowych 1998 Za całokształt twórczości
• Nagroda na MFF w Berlinie Najlepsza aktorka: 1972 Hammersmith Is Out

• Brenda Maddox: Kto się boi Elizabeth Taylor?. Witold Kalinowski (tłum.). Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985. ISBN 83-06-01030-2.
• Megan Gressor, Kerry Cook: Największe romanse wszech czasów. Bożenna Stokłosa (tłum.). Klub Dla Ciebie, 2005. ISBN 83-7404-194-3.
• C. David Heymann: Liz. Biografia intymna Elizabeth Taylor. Zofia Szachnowska-Olesiejuk, Adam Olesiejuk (tłum.). Wydawnictwo Znak, 2023. ISBN 978-83-240-9266-6.

• Elizabeth Taylor w bazie IMDb (ang.)
• Elizabeth Taylor w bazie Filmweb
• Elizabeth Taylor w bazie Notable Names Database (ang.)